Choroby przewlekłe – czym są, rodzaje i klasyfikacja? Lista chorób przewlekłych

Choroby przewlekłe stanowią główną przyczynę zgonu w Polsce. Wśród nich przodują choroby układu krążenia, nowotwory, schorzenia układu oddechowego oraz cukrzyca. Jakie są ich czynniki ryzyka i jak zmniejszyć szansę ich rozwoju?

Choroba przewlekła - definicja

Jest to grupa chorób charakteryzujących się długim czasem trwania i wolnym postępem zmian chorobowych. Choroby przewlekłe opisywane są również jako:

• zaburzenia o długim okresie trwania, które mogą być postępujące i o złym rokowaniu lub też związane z relatywnie normalnym biegiem życia, pomimo nieprawidłowości występujących w psychicznym lub fizycznym funkcjonowaniu
• wszelkie zaburzenia lub odchylenie od normy, które są trwałe, pozostawiają po sobie inwalidztwo, a wywołane są nieodwracalnymi zmianami patologicznymi i wymagają specjalnego postępowania rehabilitacyjnego, obserwacji lub opieki
• stan trwający dłużej niż 3 miesiące w roku, wymagający hospitalizacji przez okres co najmniej miesiąca
• trwałe, nieodwracalne i postępujące zmiany uszkadzające organizm, trwale obniżając jego sprawność i wydolność, głównie w stanach ostrych, ale i przewlekłych, jako jeden i ten sam ustawicznie trwający proces wyniszczenia
• choroby trwające przez znaczny okres lub mają charakter nawracający, powodując w długim czasie kolejne rzuty choroby

Stanowią one wiodącą przyczynę umieralności na świecie. Według danych Światowej Organizacji Zdrowia (ang. WHO - World Health Organisation), są odpowiedzialne za ponad 63% zgonów. Za przyczynę przewlekłych chorób niezakaźnych, uznaje się między innymi niehigieniczny tryb życia, spożywanie żywności wysokoprzetworzonej, nadmiaru mięsa czerwonego w diecie, zbyt małego spożycia świeżych warzyw i owoców, źle zbilansowanej diety, brak aktywności ruchowej, nasilające się zanieczyszczenie środowiska, a także sięganie po używki takie jak alkohol czy papierosy.

Obecnie, większość schorzeń przewlekłych może być skutecznie leczona, spowalniając ich postęp i dając pacjentom szansę na normalne życie.

Lista chorób przewlekłych

W roku 2015, WHO wyodrębniło cztery główne grupy przewlekłych chorób niezakaźnych: nowotwory, choroby układu krążenia (w tym choroba niedokrwienna serca, nadciśnienie tętnicze, zawał serca), cukrzyca (typu 1 i cukrzyca typu 2, cukrzyca ciążowa i nieprawidłowa tolerancja glukozy), przewlekłe schorzenia układu oddechowego (np. astma, POCHP). Innymi przykładami chronicznych problemów zdrowotnych jest m.in:

• otyłość
• endometrioza
• choroba Alzheimera
• toczeń rumieniowaty układowy
• choroba Leśniowskiego-Crohna
• Hashimoto
• celiakia
• wrzodziejące zapalenie jelita grubego
• autyzm i choroba Aspergera
• HIV/AIDS
• borelioza
• migrena
• narkolepsja
• osteoporoza
• migotanie przedsionków
• stwardnienie rozsiane
• choroby psychiczne np. schizofrenia
• atopowe zapalenie skóry
• choroba Parkinsona
• choroby przyzębia
• gruźlica
• niedoczynność tarczycy
• zespół policystycznych jajników
• zespół przewlekłego zmęczenia

Czynniki ryzyka chorób przewlekłych

Na zdecydowaną większość czynników, zwiększających ryzyko zachorowania mamy wpływ. Zaliczane do nich są:

• nadwaga
• palenie papierosów
• nadużywanie alkoholu
• niewłaściwa dieta
• niska aktywność ruchowa
• nadmiar nasyconych kwasów tłuszczowych w diecie
• zbyt mała ilość błonnika w diecie
• nadmiar fruktozy w diecie
• stres
• hałas
• skażenie środowiska
• promieniowanie jonizujące
• zaburzenia lękowe
• przewlekły stan zapalny
• niektóre przebyte choroby wirusowe i bakteryjne np. Chlamydophila pneumoniae, HSV, CMV
• czynniki genetyczne

Niektóre jednostki chorobowe mogą mieć wysoce specyficzne czynniki ryzyka. W przypadku raka piersi będzie to między innymi wiek powyżej 45 lat, mutacja BRCA1 i BRCA2, rodzinne zachorowania wśród krewnych pierwszego stopnia, wczesna miesiączka, późna pierwsza ciąża (po 40 roku życia), późna menopauza, stosowanie leków antykoncepcyjnych lub hormonalnej terapii zastępczej przez ponad 10 lat, otyłość, nieodpowiednia dieta, nadużywanie alkoholu, wcześniejsze schorzenia łagodne sutka czy ekspozycja piersi na promieniowanie jonizujące.

Psychiczne następstwa chorób przewlekłych

Diagnoza choroby o przewlekłym przebiegu stanowi nie tylko problem medyczny z punktu widzenia danej jednostki chorobowej, ale jest również bardzo obciążające dla zdrowia psychicznego. Reakcja pacjenta zależy od wielu czynników, w tym ciężkości choroby, jej rodzaju, sposobu leczenia, stopnia uciążliwości i niepełnosprawności, a także wieku. W miarę postępu schorzenia, zostaje ono coraz bardziej odbierane jako przeszkoda życiowa. Pojawia się stres związany z kosztami leczenia, następstwami, okresami zaostrzenia i ograniczenia samodzielności. Z czasem, chorzy przytłoczeni poczuciem beznadziejności, popadają w depresję. Z tego powodu, tak ważne jest dbanie o zdrowie psychiczne, a w razie konieczności - zgłoszenia się do psychoterapeuty.

Choroby układu krążenia - skala problemu i profilaktyka

Choroby układu krążenia są wiodącą przyczyną śmierci na świecie, powodując około 18 milionów zgonów każdego roku. Według danych WHO stanowi to 31% ogólnoświatowych przyczyn zgonów. W Polsce odsetek ten wynosi ponad 41%. Spośród najczęstszych jednostek wymienia się chorobę niedokrwienną serca, miażdżycę, choroby naczyń mózgowych oraz nadciśnienie. Modyfikacje stylu życia są niezmiernie istotne w kontekście ich leczenia i prewencji. Według badań, zaprzestanie palenia papierosów, zwiększenie aktywności fizycznej, unormowanie masy ciała i zdrowe odżywianie znacznie obniżają ryzyko śmierci z przyczyn sercowych. Zalecane jest utrzymywanie wskaźnika masy ciała BMI poniżej 25 kg/m², 30-60 minut aktywności fizycznej o umiarkowanym nasileniu przez większość dni w tygodniu oraz dietę bogatą w owoce, warzywa i produkty pełnoziarniste. Powinno się ograniczyć spożycie tłuszczów nasyconych poniżej 10% w diecie (znajdują się w produktach takich jak tłuste mięso, pełnotłuste produkty mleczne, masło). Ilość wypijanego alkoholu w ciągu tygodnia nie powinna przekraczać 100g czystego alkoholu etylowego. Część mięsa, 1-2 razy w tygodniu należy zastąpić tłustymi rybami morskimi. Polecane modele żywienia to dieta śródziemnomorska oraz dieta DASH (ang. Dietary Approach to Stop Hypertension).

Takie postępowanie, stanowi nie tylko profilaktykę chorób krążenia, ale znacznej części chorób cywilizacyjnych. Ciekawym aspektem jest również minimalizowanie wpływu stresu na organizm jako element prewencji. Świetnie w tej roli sprawdzą się adaptogeny, czyli naturalne substancje roślinne zwiększające odporność organizmu do stres. Takie właściwości posiada m.in ashwagandha, gotku kola, różeniec górski, schisandra, żeń-szeń, traganek czy korzeń lukrecji.

Przypisy:

1. Kitajewska W. Choroby cywilizacyjne i ich prewencja. J. Clin. Health, 2014 (1): 3-47.
2. Lopez-Candales A. From bench to bedside: Chronic inflammation and cardiovascular risks. IJC Metabolic & Endocrine, 2016, (12), 1-2.
3. Szczeklik A. Interna Szczeklika. Podręcznik chorób wewnętrznych, 2016.
4. Mender, J. Podstawy Onkologii Klinicznej, 2011.
5. Korniluk A. From inflammation to cancer. Ir J Med Sci, 2017, 186(1): 57-62.