Stres – czym jest stres, objawy i skutki stresu, techniki radzenia sobie ze stresem

Czym jest stres?

W ujęciu psychologicznym istnieją trzy główne nurty w definiowaniu stresu: stres jako bodziec, jako reakcja oraz jako podejście systemowe (relacyjne). W podejściu ujmującym stres jako bodziec, określa się go jako zmianę w otoczeniu, która typowo wywołuje wysoki poziom napięcia emocjonalnego i zaburza normalny tok reagowania. Czynniki wywołujące reakcję nazywane są stresorami. Według definicji, stres psychologiczny opisuje się jako stan, któremu towarzyszą negatywne emocje o dużym natężeniu takie jak lęk, strach, wrogość lub inne stany, określane mianem dyskomfortu psychicznego. Współistnieją z nim zmiany biochemiczne i fizjologiczne wyraźnie przekraczające typowy dla spoczynkowego poziom pobudzenia. Jako główny powód stresu przyjmuje się brak równowagi pomiędzy wymaganiami a możliwościami ich spełnienia.

Fazy stresu

W reakcji stresowej opisuje się tak zwany zespół adaptacyjny, składający się z trzech stadiów: reakcji alarmowej, odporności i wyczerpania. Przy stresie krótkotrwałym, obserwuje się zmiany w organizmie takie jak wzrost ciśnienia krwi, nerwowość, wzrost temperatury ciała. Silny stres powoduje podwyższenie poziomu kortyzolu. Gdy oddziaływanie bodźców stresowych nie ustępuje, dochodzi do etapu wyczerpania. O ile krótkotrwały stres może mobilizować do działania, to chroniczny, nadmierny stres powoduje zaburzenia funkcji fizjologicznych, spadek odporności organizmu i może dojść do rozwoju różnych chorób, w tym układu krążenia.

Jakie są objawy stresu?

Po czym poznać stres? Jakie są najprostsze objawy stresu? Pierwsze zmiany w zachowaniu lub funkcjonowaniu organizmu pojawiające się po wystąpieniu stresorów to między innymi:

• obniżenie nastroju
• trudności z koncentracją
• dolegliwości żołądkowo-jelitowe (niestrawność, biegunka, bóle brzucha)
• zwiększona potliwość
• przyspieszone bicie serca
• trudności z zasypianiem
• drżenie rąk

Negatywne skutki stresu przewlekłego

Czy stres ma negatywny wpływ na człowieka? Związek pomiędzy stresem a zdrowiem człowieka, został udokumentowany w licznych badaniach naukowych. Stres psychiczny i biologiczny jest uważany za czynnik ryzyka wielu chorób. Pierwsze doniesienia o jego wpływie na wystąpienie patologicznych zmian w narządach, obniżenie odporności oraz wzrost ryzyka nagłego zgonu sercowego pochodzą z lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX wieku. Długotrwały stres powoduje powikłania chorobowe w zakresie zdrowia psychicznego oraz fizycznego. Stres może być czynnikiem sprawczym ich rozwoju lub parametrem współistniejącym, nasilającym objawy. Do powikłań przewlekłego stresu w zakresie zdrowia psychicznego i zmian w mózgu zaliczamy zarówno następstwa somatyczne, jak i psychiczne:

• zespół przewlekłego zmęczenia
• zaburzenia snu
• depresję stresozależną
• zaburzenia neurodegeneracyjne (choroba Alzheimera, Parkinsona)
• jadłowstręt psychiczny
• otyłość
• zespół metaboliczny
• nadciśnienie tętnicze
• cukrzyca
• zespół jelita drażliwego
• obniżenie płodności

Techniki radzenia sobie ze stresem

Jak poradzić sobie ze stresem? Psychoterapia jest metodą leczenia opisywaną, jako forma oddziaływań psychospołecznych, której celem jest korekta zaburzeń zachowania oraz przeżywania, a także usunięcie przyczyn i objawów choroby, w tym cech osobowości je powodujących. Podczas psychoterapii pacjent zdobywa nową wiedzę, doświadczenie emocjonalne i uczy się nowych wzorców zachowania oraz reagowania. W trakcie sesji terapeutycznej, specjalista, używając dostępnych metod, diagnozuje podłoże dyskomfortu psychicznego oraz opracowuje plan terapii. Poza psychoterapią, jako uzupełnienie konwencjonalnych metod farmakologicznych leczenia chorób stresozależnych, przedmiotem badań naukowych pod kątem redukcji stresu stały się techniki relaksacyjne:

• kontrola oddechu
• behawioralny trening relaksacyjny
• medytacja

Olejkami eterycznymi o właściwościach antystresowych są olejki: lawendowy, cytrynowy, melisowy i rozmarynowy. Dobrą metodą radzenia sobie ze stresem jest także aktywność fizyczna, w szczególności joga. Sport nie tylko pozwala redukować stres, ale korzystnie wpływa na całokształt zdrowia psychicznego.

Jak zwiększyć odporność na stres?

Co zrobić, żeby się mniej stresować? Gdy odczuwamy presję i stres, najlepiej rozpocząć od opisanych wcześniej technik relaksacyjnych. Jeśli to nie wystarczy i reakcja na stres jest zbyt silna, doświadczamy problemów z koncentracją i innych negatywnych reakcji organizmu na stresory, warto wiedzieć o istnieniu naturalnych, roślinnych substancji – adaptogenów. Wpływają one na układ nerwowy i posiadają właściwości normalizujące. Zwiększają one odporność organizmu na stresory, a tym również biologiczne i fizyczne. Szczególnie znane ze swoich właściwości są:

• ashwagandha
• różeniec górski
• żeń-szeń
• schisandra
• gotu kola
• korzeń lukrecji

Adaptogeny są szczególnie polecane dla osób narażonych na stresory fizyczne i psychiczne, prowadzących szybkie tempo życia, przepracowanych, z obniżonym nastrojem, chronicznie zmęczonych i trenujących zawodowo sport.

Przypisy

1. Cunanan i inni, The general adaptiation syndrome: a foundation for the concept of perioditization. „Sports Medicine”, 2018, vol. 48(4).
2. Kożusznik i inni, Out of Sight, Out of Mind?: The Role of Physical Stressors, Cognitive Appraisal, and Positive Emotions in Employees’ Health, „Environment and Behavior”, 2018, vol. 50(1).
3. Implications for neurodegenerative diseases,„Neurobiology of disease”, 2020, vol. 134(1).
4. Hackett, A. Steptoe. Type 2 diabetes mellitus and psychological stress— a modifiable risk factor, „Nature Reviews Endocrinology”, 2017, vol. 13, nr 9.
5. Tomiyama, Stress and obesity, „Annual review of psychology”, 2019, vol. 70(1).
6. Mei-Yan i inni, Association between psychosocial stress and hypertension: a systematic review and meta-analysis, „Neurological research”, 2017, vol. 39(6).
7. Bo-chen i inni, Chronic stress: a critical risk factor for atherosclerosis, „Journal of International Medical Research”, 2019, vol. 47(4).
8. Tenk i inni, Perceived stress correlates with visceral obesity and lipid parameters of the metabolic syndrome: a systematic review and meta-analysis, „Psychoneuroendocrinology”, 2018, vol. 95(1).
9. Rygiel, Wybrane techniki relaksacyjne oraz możliwości ich zastosowania w kontekście zaburzeń i chorób psychofizycznych związanych ze stresem, „Neuropsychiatria i Neuropsychologia”, 2017, vol. 12(3).
10. Zdrojewicz, K. Minczakowska, K. Klepacki, Rola aromaterapii w medycynie, „Family Medicine & Primary Care Review”, 2014, vol. 16(4).
11. Heszen, Psychologia stresu, Warszawa 2013