Bezsenność  (zaburzenia snu) – objawy, przyczyny i leczenie bezsenności

W ostatnich kilkudziesięciu latach badania nad snem i jego zaburzeniami znacząco się rozwinęły. Powstały specjalne laboratoria snu oraz liczne towarzystwa naukowe skupiające specjalistów w dziedzinie medycyny snu. Wyróżnia się pięć głównych zaburzeń snu, w tym najczęściej opisywaną bezsenność (insomnia). Czym jest bezsenność, jak się ją leczy oraz jak zminimalizować problemy z zasypianiem?

Spis treści

1. Czym jest bezsenność?
2. Bezsenność – objawy
3. Bezsenność – przyczyny
4. Bezsenność – domowe sposoby
5. Bezsenność – leki i suplementy diety bez recepty
6. Tabletki nasenne – kiedy lekarz stawia diagnozę?
7. Leczenie bezsenności
8. Leki na bezsenność
9. Następstwa przewlekłej bezsenności
10. Bezsenność spowodowana lekami
11. Nadczynność tarczycy a sen
12. Zdrowy sen – jak zadbać o higienę snu? 10 zasad dobrego snu.

Czym jest bezsenność?

Zaburzenia snu są grupą dolegliwości, które obejmują bezsenność, niedobór snu (hiposomnia), zaburzenia rytmu snu i czuwania, nadmierną senność oraz parasomnie, czyli zaburzenia przysenne. Bezsenność, nazywana również insomnią, oznacza trudności w zasypianiu połączone z częstym budzeniem się w nocy lub zbyt krótkim snem – wczesne budzenie się rano. Osoba dotknięta bezsennością, w ciągu dnia jest senna, a jej samopoczucie bywa obniżone. Insomnia może być zaburzeniem sporadycznym, lub przyjmować postać przewlekłą (> 1 miesiąca). Szacuje się, że różnego rodzaju bezsenność dotyczy stale lub okresowo co najmniej 1/3 populacji. U osób starszych, przypadłość ta jest 3-4 razy częstsza niż u osób młodych. Bezsenność jest dolegliwością bardzo dokuczliwą, a występująca przewlekle wywołuje wtórne zaburzenia psychofizyczne: zmniejsza zdolność do pracy, negatywnie wpływa na nastrój i samopoczucie, upośledza jakość życia. Ze względu na częstość występowania i znaczny wpływ na życie, stanowi istotny problem socjo-medyczny.

Bezsenność – objawy

Zaburzenia snu takie jak insomnia objawiają się przede wszystkim trudnościami w zasypianiu i niemożnością utrzymania snu dobrej jakości, co później skutkuje złym samopoczuciem lub trudnościami z funkcjonowaniem w ciągu dnia. Osoba chorująca na bezsenność często wybudza się w nocy lub budzi wcześnie rano, nie przesypiając wystarczającej ilości godzin w nocy.

Bezsenność – przyczyny

Przyczyn bezsenności może być wiele, zarówno związanych z nieprawidłowym stylem życia, jak i chorobami organicznymi. No najczęstszych przyczyn bezsenności zalicza się czynniki takie jak:

• Niewłaściwa higiena snu
• Czynniki psychoemocjonalne – stres, uporczywe myśli, przeżycia
• Nerwice – lęk, frustracje, natrętne myśli
• Choroby powodujące ból, gorączkę, duszność, poty lub parcie na mocz
• Choroby organiczne układu nerwowego np. choroba Parkinsona, miażdżyca naczyń mózgowych, uszkodzenia urazowe mózgu, zespołu otępienne
• Bezdech senny
• Bezsenność około miesiączkowa
• Zespół opóźnionego zasypiania
• Niektóre substancje o działaniu ośrodkowym np. alkohol
• Zespół abstynencji w uzależnieniu od leków nasennych i uspokajających
• Depresja
• Mania
• Schizofrenia
• Psychozy

Bezsenność – domowe sposoby

Bardzo często bezsenność wynika z nieprzestrzegania higieny snu i nieprawidłowego stylu życia. Domowe sposoby na bezsenność będą głównie obejmować dbanie o higienę snu. Przede wszystkim, ważne jest ustawienie stałych por wstawania i kładzenia się spać, przewietrzenie pomieszczenia przed snem, zachowanie regularności posiłków oraz ich odpowiedniej objętości, tak, aby nie być ani głodnym ani przejedzonym. Powinno się wstawać od razu po przebudzeniu, a także unikać nadmiernego hałasu, napojów zawierających kofeinę i alkohol. Część osób, szczególnie prowadzących intensywny tryb życia, odnosi korzyści ze stosowania technik relaksacyjnych takich jak joga, medytacja, aromaterapia (np. z olejkiem lawendowym). Z pomocą przychodzi również fitoterapia. Picie przed snem naparów z ziół takich jak melisa, rumianek, kozłek lekarski czy szyszki chmielu może ułatwić proces zasypiania.

Bezsenność – leki i suplementy diety bez recepty

Suplementy diety i leki bez recepty na bezsenność mogą zawierać substancje syntetyczne lub naturalne. Do najbardziej znanych preparatów syntetycznych należy melatonina. Melatonina jest hormonem, naturalnie produkowanym przez organizm. Niestety jego synteza zmniejsza się wraz z wiekiem, szczególnie po 55 roku życia. W aptekach znajdziemy leki z melatoniną zawierające 1, 3 lub 5mg tego hormonu. Suplementy diety zazwyczaj bazują na ekstraktach roślinnych. Stosuje się wyciągi z:

• Melisy lekarskiej
• Szyszek chmielu
• Kozłka lekarskiego
• Pozłotki kalifornijskiej
• Passiflory
• Ashwaghandy

Często zawierają dodatek magnezu i witaminy B6, korzystnie wpływających na pracę układu nerwowego.

Tabletki nasenne – kiedy lekarz stawia diagnozę?

Jednym z najczęściej wyszukiwanych haseł w internecie związanych z zaburzeniami snu są „tabletki na sen”. Jednak czy zawsze są one niezbędne? Trudności z zasypianiem i/lub utrzymaniem snu, w tym wczesne budzenie się rano, dotyczą około 30% dorosłych po 60 roku życia. Jeśli epizody bezsenności są sporadyczne lub krótkotrwałe, nie wymagają one interwencji lekarza. Kiedy przyjmują postać przewlekłą, czyli trwającą powyżej 1 miesiąca, konieczna jest porada specjalisty. Lekarz podczas konsultacji będzie pytał pacjenta o ilość godzin snu, jego regularność, godziny, o których kładzie się spać i o których się budzi oraz przede wszystkim czy sen zapewnia wypoczynek. Prawidłowy sen powinien powodować, że pacjent czuje się odświeżony i wypoczęty. Do diagnostyki przydatne są również informacje o zażywaniu leków nasennych, ich działaniu na pacjenta oraz innych szczególnych nieprawidłowościach związanych ze snem.

Leczenie bezsenności

Leczenie przyczynowe bezsenności opiera się, w zależności od czynników wywołujących dolegliwość, na usunięciu jej przyczyn zewnętrznych (nieprzejadanie się, zapewnienie odpowiednich warunków snu, unikanie nadmiernych bodźców psychicznych), leczeniu wewnątrzustrojowych przyczyn bezsenności (ból, gorączka, duszność), zaburzeń nerwicowych i psychicznych oraz chorób powodujących uszkodzenie struktur hipnogennych np. niewydolności krążenia. W bezsenności samoistnej i zaburzeniach nerwicowych zastosowanie znajduje psychoterapia, zabiegi fizykalne, zmiany stylu życia oraz ewentualne wdrożenie leków nasennych i uspokajających.

Leki na bezsenność

Warto podkreślić, że leki na bezsenność wydawane na receptę powinny być stosowane tylko i wyłącznie z zalecenia lekarza, w określonej przez niego dawce oraz porach przyjmowania. Do leków o działaniu uspokajającym i nasennym zalicza się obecnie barbiturany, benzodiazepiny,agonistów receptorów melatoninowych, wodzian chloralu czy antyhistaminiki. Jedyne leki nasenne zarejestrowane stricte do leczenia bezsenności w Polsce to benzodiazepiny i ich pochodne. Leki takie jak zolpidem nadają się jedynie do krótkotrwałego stosowania, ponieważ przy używaniu przewlekłym wywołują silne uzależnienie. Pochodnie benzodiazepiny niosą ze sobą wiele efektów ubocznych, w tym pogorszenie pamięci i funkcji poznawczych czy zaburzenie koordynacji ruchów i równowagi. Ze względu na hamowanie ośrodka oddechowego, nie wolno ich podawać osobom z bezdechem sennym i chrapaniem obturacyjnym. Nie nadają się również do stosowania u pacjentów uzależnionym od alkoholu. Wiele klinicystów zaleca jako leki nasenne małe dawki leków przeciwdepresyjnych o działaniu sedatywnym takie jak np. trazodon, doksepina, mianseryna. Skuteczny może być również opipramol.

Następstwa przewlekłej bezsenności

Zbyt mała ilość snu i brak wystarczającego odpoczynku nocnego negatywnie odbija się na zdrowiu. Upośledzeniu ulegają podstawowe funkcje psychiczne. Dochodzi do zwolnienia reakcji, nieadekwatnych reakcji emocjonalnych, lekkich zaburzeń pamięci, upośledzenia uwagi i funkcji poznawczych, pogorszenia samopoczucia, senności i zmęczenia. Obserwuje się zbyt wczesne zasypianie wieczorem, dolegliwości narządowe i wtórną bezsenność, zamykającą to błędne koło.

Bezsenność spowodowana lekami

Bezsenność spowodowana lekami może wystąpić pod postacią „paradoksalnej bezsenności” wywołanej nadużyciem leków nasennym i uspokajających lub uzależnieniem od nich, najczęściej w okresie abstynencyjnym. Bezsenność związaną z używaniem środków farmakologicznych mogą powodować również leki psychostymulujące, między innymi stosowane w celu zahamowania apetytu, a także leki β-adrenolityczne, metyldopa, leki moczopędne, niektóre leki rozszerzające oskrzela, steroidy, doustne leki antykoncepcyjne, preparaty stosowane w leczeniu chorób tarczycy oraz środki zawierające kofeinę.

Nadczynność tarczycy a sen

Bezsenność może być powodowana lub nasilana przez liczne jednostki chorobowe. Dzieje się tak np. przy nadczynności tarczycy. Głównym powodem jest występująca w tej chorobie tachykardia oraz często obserwowany niepokój.

Zdrowy sen – jak zadbać o higienę snu? 10 zasad dobrego snu.

Na jakość naszego snu mamy ogromny wpływ. To, jak spędzamy dzień, a w szczególności ostatnie godziny przed położeniem się spać, może okazać się kluczowe w poprawieniu jakości snu i wydłużeniu jego trwania. 10 zasad dobrego snu obejmuje:

1. Bądź aktywny fizycznie w godzinach rannych lub popołudniowych,
2. Przewietrz pomieszczenie przed snem, ale nie doprowadzaj do jego nadmiernego wychłodzenia,
3. Jedz regularnie, często a mało. Głód utrudnia zaśnięcie, podobnie jak przejedzenie,
4. Wstawaj natychmiast jak się przebudzisz, nie włączaj dodatkowych drzemek w telefonie
5. Sypiaj tak długo jak potrzebujesz, aby czuć się wypoczętym, ale nie wydłużaj sztucznie okresu snu (próby ponownego zaśnięcia po przebudzeniu).
6. Ustal stałe pory wstawania i kładzenia się spać. Ich przestrzeganie wzmacnia naturalne rytmy dobowe,
7. Unikaj nadmiernego hałasu
8. Nie pij wieczorami napojów zawierających kofeinę – kawy, energetyków, yerba mate, zielonej herbaty,
9. Unikaj alkoholu. Co prawda ułatwia on początkowe zaśnięcie, jednak spłyca i przerywa sen,
10. Jeśli nie możesz zasnąć, zamiast przewracać się z boku na bok, wstań i zacznij coś robić, do momentu aż poczujesz, że zaśniesz.

Bezsenność objawia się trudnościami z zaśnięciem z towarzyszącą złą jakością snu, zbyt krótkim czasem jego trwania lub częstymi wybudzeniami, co prowadzi do utrudnienia funkcjonowania w ciągu dnia, zmęczenia i senności. Insomnia może być wywołana przez liczne choroby neurologiczne, organiczne, jednak również przez nieprawidłowy styl życia. Kiedy bezsenność trwa ponad miesiąc, powinno się umówić na konsultację z lekarzem. Może on przepisać leki nasenne, zalecić zmiany w stylu życia lub zdiagnozować i leczyć chorobę wywołującą bezsenność. Na rynku dostępnych jest również wiele preparatów na sen bez recepty oraz suplementów diety, bazujących na wyciągach z ziół.

Przypisy:

1. Prusiński, Antoni. Neurologia praktyczna. Red. . Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2015
2. Korbut, Ryszard. Farmakologia. Red. . : PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2017
3. Patel, Dhaval, Joel Steinberg, and Pragnesh Patel. "Insomnia in the elderly: a review." Journal of Clinical Sleep Medicine6 (2018): 1017-1024.
4. Hertenstein, Elisabeth, et al. "Insomnia as a predictor of mental disorders: a systematic review and meta-analysis." Sleep medicine reviews43 (2019): 96-105.
5. Riemann, Dieter, et al. "Sleep, insomnia, and depression." Neuropsychopharmacology1 (2020): 74-89.
6. Riemann, Dieter, et al. "European guideline for the diagnosis and treatment of insomnia." Journal of sleep research6 (2017): 675-700.