Cukrzyca typu 2 – objawy, przyczyny, dieta i leczenie

Cukrzyca typu 2 rozwija się w wyniku otyłości, niskiej aktywności fizycznej oraz często współistniejących czynników genetycznych. Jakie są objawy cukrzycy, schemat leczenia oraz jak powinna wyglądać dieta dla cukrzyka?

Cukrzyca typu 2 - przyczyny

Cukrzyca to grupa chorób metabolicznych, charakteryzująca się hiperglikemią, czyli podwyższeniem stężeniem glukozy we krwi. Stan ten wynika z defektu wydzielania lub działania insuliny. Przewlekle wysoki poziom glukozy we krwi prowadzi do uszkodzenia i zaburzenia czynności różnych narządów, w szczególności nerek, oczu, nerwów, serca i naczyń krwionośnych. Cukrzyca typu 2 wynika z postępującego upośledzenia działania insuliny, które następuje równolegle z rozwijającą się insulinoopornością. Chorobowość w Polsce wynosi 2-5%. W rozwoju cukrzycy typu 2 zasadniczą rolę odgrywają:

• Otyłość, zwłaszcza brzuszna
• Mała aktywność fizyczna
• Uwarunkowania genetyczne

Tabela 1. Porównanie cukrzycy typu 1 i typu 2

Cukrzyca – objawy

Główne objawy cukrzycy to przede wszystkim:

• Wielomocz (poliuria)
• Wzmożone pragnienie (polidypsja)
• Odwodnienie powodujące osłabienie i senność
• Zwiększone stężenie glukozy we krwi
• Zwiększone łaknienie
• Występowanie glukozy w moczu
• Gorsze gojenie się ran
• Zaburzenia widzenia
• Częstsze infekcje
• Zmiany skórne, świąd skóry

Cukrzyca typu 2 może prowadzić do licznych powikłań, takich jak uszkodzenie nerek, wzroku, miażdżyca tętnic, choroba niedokrwienna serca, zaburzenia funkcjonowania układu nerwowego i sercowo-naczyniowego.

Glukoza – normy

Prawidłowy poziom cukru (glukozy) we krwi na czczo powinien mieścić się w zakresie 70-99 mg/dl. Kiedy stężenie glukozy wynosi 100-125 mg/dl mówi się o nietolerancji glukozy, natomiast od 126 mg/dl rozpoznaje się cukrzycę. W diagnostyce cukrzycy oznacza się również poziom hemoglobiny glikowanej – jeśli wynosi ≥6,5%, stanowi to jedno z kryteriów rozpoznania cukrzycy.

Tabela 2. Normy glukozy we krwi

Cukrzyca – diagnostyka

Cukrzycę rozpoznaje się w trzech zasadniczych sytuacjach:

1. Stwierdzona glikemia przygodna ≥200 mg/dl z współistniejącymi objawami (osłabienie, wzmożone pragnienie, wielomocz)
2. Dwukrotnie stwierdzona glikemia na czczo ≥ 126 mg/dl
3. Glikemia ≥ 200 mg/dl w 120 minucie po wykonaniu doustnego testu tolerancji glukozy

Cukrzyca typu 2 – leczenie

Podstawę leczenia cukrzycy stanowią leki farmakologiczne oraz dieta. Terapię można dodatkowo wspomagać preparatami roślinnymi zawierającymi morwę, cynamonowiec czy kozieradkę. Spośród leków doustnych stosowanych w cukrzycy typu 2 wymienia się m.in. metforminę (pochodna biguanidu), pochodne sulfynylomocznika i kwasu benzoesowego. Kiedy leki doustne nie przynoszą wystarczającego efektu, może okazać się konieczne wdrożenie insulinoterapii.

Cukrzyca - dieta

W cukrzycy niezmiernie istotne są odpowiednie proporcje posiłków - rozdziel jedzenie na 3 główne posiłki oraz 2 mniejsze przekąski. Śniadanie powinno się jeść maksymalnie 1,5h po przebudzeniu, a kolację 2-3 godziny przed pójściem spać. Posiłki powinny być spożywane w regularnych odstępach czasowych – co 3-4 godziny. Produkty zalecane i przeciwwskazane wyszczególnione są poniżej.

Dieta dla cukrzyka - produkty zalecane i przeciwwskazane

Produkty zbożowe

• Zalecane: pieczywo razowe, żytnie z dodatkiem otrąb i nasion, typu graham, chleb chrupki, grube kasze: pęczak, gryczana, jaglana, grube makarony z mąki razowej, ryż brązowy, płatki owsiane
• Zalecane w umiarkowanych ilościach: pumpernikiel, kasze drobne
• Przeciwwskazane: pieczywo pszenne, pieczywo z dodatkiem miodu lub karmelu, mąka pszenna, rozgotowane: kasza, ryż, makaron, błyskawiczne płatki śniadaniowe, (produkty rozgotowane powodują szybki wzrost glikemii poposiłkowej

Warzywa (ok. 500g/dobę) Ziemniaki, Owoce (200-300g/dobę)

• Zalecane: pomidory, ogórki świeże i kiszone, rzodkiewka, sałata zielona, brokuły, brukselka, cukinia, cykoria, fasolka szparagowa, kalafior, kapusty, kapusta pekińska, papryka, pory, szparagi, koperek, zielona pietruszka, kabaczek, szczypiorek, natka pietruszki, seler naciowy, grzyby owoce jagodowe, owoce cytrusowe, kiwi, jabłka, truskawki, wiśnie, brzoskwinie, morele, nektarynki
• Zalecane w umiarkowanych ilościach: buraki, marchew, seler, pietruszka (korzeń) groch, fasola, soczewica, bób, ziemniaki krótko gotowane na parze lub w wodzie, podawane w całości, śliwki, gruszki
• Przeciwwskazane: warzywa rozgotowane buraki zasmażane, marchew oprószana (wysoki indeks glikemiczny), warzywa z puszki (zawierają dużo soli) frytki, ziemniaki puree (rozgotowane powodują szybki wzrost glikemii poposiłkowej) banany, winogrona owoce z puszki i owoce bardzo dojrzałe, owoce suszone 

Mleko i produkty mleczne

• Zalecane: sery twarogowe: chude, ziarniste o obniżonej zawartości tłuszczu
• Zalecane w umiarkowanych ilościach: mleko o obniżonej zawartości tłuszczu i mleczne napoje fermentowane: jogurty naturalne, kefir, maślanka – 1 szklanka dziennie, sery twarogowe półtłuste, odtłuszczone serki homogenizowane, sery żółte o obniżonej zawartości tłuszczu
• Przeciwwskazane: mleko tłuste, skondensowane, zabielacze do kawy, śmietana, sery: tłuste, do smarowania typu „fromage”, śmietankowe, dojrzewające, podpuszczkowe, sery topione, słodzone desery mleczne

Mięso, wędliny, ryby i owoce morza, jaja

• Zalecane: mięso chude: cielęcina, indyk, kurczak, konina, wołowina, królik, dziczyzna, wędliny chude: szynka wołowa, drobiowa, polędwica drobiowa, ryby świeże: dorsz, flądra, mintaj, morszczuk, pstrąg strumieniowy, sandacz, sola, szczupak, białko jaja
• Zalecane w umiarkowanych ilościach: chudy schab, polędwica, polędwica wołowa, kabanos drobiowy, konserwy rybne, ryby ze skórą, w oleju, łosoś, śledź, makrela, węgorz, halibut, ryby wędzone żółtko jaja (2x w tygodniu)całe jajo do potraw
• Przeciwwskazane: tłuste gatunki mięsa: wieprzowina, baranina, gęsi, kaczki, wszystkie podroby tłuste, drobno mielone, salami, pasztety, pasztetowa, parówki, boczek, kiełbasy tłuste ryby smażone na maśle, panierowane, krewetki, kawior, kalmary, małże, jajecznica na maśle, boczku, słoninie, smalcu

Tłuszcze

• Zalecane: roślinne, oliwa z oliwek, olej rzepakowy (można spożywać na surowo i poddawać obróbce termicznej)
• Zalecane w umiarkowanych ilościach: oleje: słonecznikowy, sojowy, kukurydziany, z pestek wino-gron (zaleca się spożywać na surowo), margaryny miękkie o obniżonej zawartości tłuszczu
• Przeciwwskazane: masło, słonina, smalec, margaryny twarde

Cukier i słodycze

• Zalecane w umiarkowanych ilościach: dżemy i konfitury bez cukru, przeciery owocowe, kompoty, galaretki, kisiele bez cukru, gorzka czekolada
• Przeciwwskazane: miód, słodycze zawierające tłuszcz: ciasta z masami, czekolada mleczna lub owocowa, batony, wafelki z nadzieniem, chałwa i desery tłuste 

Przyprawy

• Zalecane: łagodne: sok z cytryny, koperek, zielona pietruszka, kminek, cynamon, wanilia, majeranek, oregano, bazylia, przyprawy korzenne
• Zalecane w umiarkowanych ilościach: sól, przyprawy ostre np. chili
• Przeciwwskazane: majonez, kostki rosołowe, gotowe sosy (zawierają dużo soli), ocet

Zupy

• Zalecane: zupy czyste, jarzynowe, na wywarach warzywnych
• Zalecane w umiarkowanych ilościach: zupy na chudych wywarach mięsnych, podprawiane jogurtem lub odtłuszczonym mlekiem
• Przeciwwskazane: zupy podprawiane zasmażkami i śmietaną, na wywarach z kości

Produkty mięsne i rybne

• Zalecane: gotowane, duszone, pieczone w folii lub pergaminie
• Zalecane w umiarkowanych ilościach: mięso (soute) smażone w niewielkiej ilości tłuszczu Przeciwwskazane: mięsa panierowane, smażone w głębokim tłuszczu

Potrawy z mąki i kaszy

• Zalecane: kasze grube gotowane na sypko
• Produkty zalecane w umiarkowanych ilościach: zacierki i kluski kładzione, pierogi z mąki razowej
• Przeciwwskazane: smażone, kluski francuskie, rozgotowane potrawy z mąki

Sosy

• Zalecane: sosy do sałatek na bazie soku z cytryny, niewielkiej ilości oleju lub jogurtu i ziół
• Produkty zalecane w umiarkowanych ilościach: zw. „sosy własne” o smaku łagodnym nie podprawiane mąką
• Przeciwwskazane: ostre, na zasmażkach, zaprawiane śmietaną, masłem, żółtkiem, na tłustych wywarach mięsnych

Desery

• Zalecane: sałatki owocowe, musy i galaretki owocowe bez dodatku cukru
• Zalecane w umiarkowanych ilościach: kisiele, budynie bez dodatku cukru, orzechy włoskie, lasko-we, migdały, pestki słonecznika, pestki dyni (do 30g dziennie), biszkopty z białek, ciasta drożdżowe bez dodatku cukru
• Przeciwwskazane: faworki, ciasta francuskie, torty, ciasta smażone piaskowe, kruche, serniki

Napoje

• Zalecane: woda mineralna, słaba herbata, kawa filtrowana lub rozpuszczalna, soki warzywne
• Zalecane w umiarkowanych ilościach: mleko odtłuszczone, kawa zbożowa, świeże soki owocowe bez dodatku cukru
• Przeciwwskazane: napoje alkoholowe, soki owocowe z dodatkiem cukru, napoje gazowane

Przypisy:

1. Czupryniak L.: Zalecenia Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego w 2021 roku – by cukrzycę lepiej rozpoznawać, skuteczniej leczyć i zapobiegać jej przewlekłym powikłaniom. Med. Prakt., 2021; 3: 44–52
2. Interna Szczeklika. Podręcznik chorób wewnętrznych. Szczeklik A. Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, 2020.
3. Ciborowska H., Rudnicka A. Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka. Wydawnictwo PZWL, 2014