Ból głowy – przyczyny, rodzaje bólu głowy, leczenie

Ból głowy potrafi wywrócić dzień do góry nogami. Wyróżnia się jego różne rodzaje: napięciowy, klasterowy czy migrenowy. Mają one odmienne przyczyny, nasilenie i czas trwania. Jak się objawiają poszczególne bóle głowy? Jakie leczenie stosowane jest w łagodzeniu tych dolegliwości?

Przyczyny bólu głowy

Dlaczego boli nas głowa? Przyczyn bólu głowy może być tak wiele jak jego rodzajów. Do najczęstszych należą problemy z krążeniem mózgowym, zmęczenie, silny stres, zaburzenia hormonalne i naczyniowe, nadużywanie leków, alkoholu i papierosów. Może towarzyszyć jednostkom chorobowym np. nadciśnieniu tętniczemu, zapaleniu zatok, zwyrodnieniu kręgosłupa - bardzo często w odcinku szyjnym. Czasami, bóle głowy mogą być jednym z objawów bardzo poważnych sytuacji klinicznych takich jak guzy mózgu, neuroborelioza, zakażenia, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, choroby tkanki łącznej.

Ból głowy - rodzaje

Bóle głowy, w zależności od przyczyny można podzielić na pierwotne, wtórne oraz nerwobóle nerwów czaszkowych (najczęściej nerwu trójdzielnego). Pierwotne bóle głowy (dawniej samoistne) stanowią zdecydowaną większość przypadków. W klasyfikacji opracowanej przez International Headache Society, wśród nich wyróżnia się dolegliwości takie jak:

1. migrena
2. ból głowy typu napięciowego
3. klasterowy ból głowy i inne trójdzielno-autonomiczne bóle głowy

• • klasterowy (przewlekły / epizodyczny)
  • hemikrania napadowa (przewlekłe / epizodyczna)
  • hemikrania ciągła
  • krótkotrwałe napady jednostronnego bólu głowy przypominającego nerwoból z przekrwieniem spojówek i łzawieniem

1. Inne pierwotne bóle głowy

• kaszlowy
• wysiłkowy
• śródsenny
• piorunujący
• wysiłkowy
• kłujący
• związany z aktywnością seksualną
• nowy codzienny uporczywy ból głowy

Wtórne bóle głowy (dawniej nazywane objawowymi) powodowane są przez czynniki takie jak urazy, choroby czy zakażenia. Wymienia się wśród nich urazy głowy i szyi, choroby naczyń znajdujących się wewnątrz czaszki lub prowadzących do głowy, zaburzenia homeostazy, choroby szyi, oczu, uszu, nosa, zatok przynosowych, jamy ustnej i innych struktur w obrębie głowy, zaburzenia psychiczne. Istotną podgrupą są również bole głowy przypisywane działaniu substancji chemicznych lub reakcjom po ich odstawieniu np. w wyniku nadużywania leków.

Migrenowe bóle głowy

Migrena jest chorobą przewlekłą, w której występują napadowe bóle głowy o znacznym nasileniu. Mogą im towarzyszyć inne objawy neurologiczne. Około 3 razy częściej występuje u kobiet. Jest przejawem klinicznym wrodzonej skłonności do nadmiernego reagowania układu nerwowo-naczyniowego głowy na niektóre bodźce zewnętrzne i wewnętrzne. Napad migreny może składać się z kilku następujących faz: zwiastunów, aury i bólu głowy. W fazie zwiastunów, występującej u 20-60% chorych na 1-24 godziny przed wystąpieniem bólu głowy pojawia się rozdrażnienie, zmęczenie, przygnębienie, trudności z koncentracją, nadmierne łaknienie, wrażenie sztywności karku. Faza aury obejmuje występowanie objawów neurologicznych, zazwyczaj trwających 5-20 minut przed bólem głowy. Może mieć charakter:

• objawów wzrokowych: mroczki, zniekształcenie obrazu, rozszerzające się ubytki pola widzenia
• objawów czuciowych - mrowienie i parestezje, z reguły tylko z jednej strony ciała
• niedowłady (aura ruchowa)
• zaburzenia mowy
• zawroty głowy
• szum w uszach
• podwójne widzenie
• osłabienie słuchu
• zaburzenia równowagi

Typowy migrenowy ból głowy jest najczęściej jednostronny, stopniowo narastający, pulsujący, o umiarkowanym lub znacznym nasileniu. W około 40% przypadkach jest obustronny lub jednostronny przechodzący w obustronny. Średnio trwa od 4 do 72 godzin. Ilość napadów w miesiącu może być różna, u większości osób jest to 1 lub 2. Charakterystyczne dla bólu migrenowego jest jego nasilanie podczas aktywności fizycznej, nawet niewielkiej, a także nudności, wymioty oraz nadwrażliwość na światło, dźwięki, zapachy.

Napad migreny może być wywołany przez wiele czynników. Wymienia się wśród nich stres, lęk, spadek ciśnienia atmosferycznego, niedosypianie lub zbyt długi sen, miesiączkę, nadmierny wysiłek fizyczny, alkohol, intensywne bodźce świetlne i intensywny hałas. Bardzo ważną grupą są także niektóre pokarmy. Udowodniono, że czerwone wino, czekolada, dojrzewające sery pleśniowe, wędzone ryby, mięso i inne produkty bogate w tyraminę, mogą nasilać a nawet wywołać migrenę. Negatywny wpływ może mieć również przyjmowanie leków z grupy donorów tlenku azotu, inhibitorów 5-fosfodiesterazy, estrogenów czy rezerpiny.

Napięciowe bóle głowy

Ból głowy typu napięciowego ma charakter samoistny, występuje obustronnie, nie jest pulsujący i ma niewielkie lub umiarkowane natężenie. Jest rozlany, tępy, uciskowy. Umiejscowiony jest głównie w okolicy czołowej, czasami ciemieniowej i potylicy. Nie towarzyszą mu nudności i nie nasila się podczas aktywności fizycznej. Niezwykle rzadko towarzyszy mu nadwrażliwość na światło lub hałas. Może mieć postać epizodyczną lub przewlekłą. Przyczyny jego powstawania nie zostały do końca wyjaśnione. Wystąpieniu sprzyjają czynniki psychiczne m.in. lęk, stres, depresja, zaburzenia konwersyjne.

Czas jego trwania waha się od kilku godzin, nawet do kilku dni. Najczęściej występuje przez kilkanaście dni w miesiącu, a u części osób nawet codziennie. W niektórych przypadkach, w trakcie bólu obserwuje się zwiększone napięcie i tkliwość mięśni głowy i szyi.

Klasterowy ból głowy

Klasterowy ból głowy charakteryzuje się napadami bardzo silnego bólu, występującego jednostronnie, zawsze po tej samej stronie. Przebiega z objawami wegetatywnymi ograniczonymi do tej samej strony głowy. Ten rodzaj bólu głowy jest najczęściej występującym z grupy trójdzielno-autonomicznych bólów głowy. Częstość jego występowania w populacji szacuje się na 0,1-0,4%. Dziewięciokrotnie częściej występuje u mężczyzn. U mężczyzn, choroba to rozpoczyna się zazwyczaj w 2-4 dekadzie życia, a u kobiet później, nawet w 5 dekadzie życia. Przyczyna klasterowego bólu głowy nie została jednoznacznie ustalona. Ocenia się, że w etiologii ma znaczenie aktywacja jąder podwzgórza mózgu.

Typowo zlokalizowany jest w okolicy oczodołu oraz przylegającego obszaru czołowo-skroniowego. Napady występują bardzo często, nawet do 8 razy na dzień. Średni czas pojedynczego napadu wynosi od 15 do 180 minut. U większości pacjentów, napary pojawiają się 2 razy dziennie, trwające około 30-50 minut. Występują nagle. Towarzyszą mu objawy takie jak zaczerwienienie spojówek, łzawienie z oka, uczucie zatkania nosa, wodnisty wyciek z nosa, zaczerwienienie i wzmożenie potliwości czoła po tej stronie. Podczas napadu osoba chora jest niespokojna, nadmierna ruchliwa, a nawet agresywna. Wypicie alkoholu, przyjęcie leków uwalniających tlenek azotu może wywołać napad.

Diagnostyka bólu głowy

Jak rozpoznać przyczynę bólu głowy, czy łatwo jest znaleźć powód dlaczego boli nas głowa? W celu poznania przyczyny bólów głowy, lekarz przeprowadza badania podmiotowe, przedmiotowe oraz pomocnicze. Rozpoczyna od zebrania dokładnego wywiadu z pacjentem, w celu określenia czasu występowania i dynamiki dolegliwości. Przykładowe pytania, jakie może zadać to:

• od kiedy ból występuje, w jakim wieku po raz pierwszy wystąpił?
• Czy ból towarzyszy konkretnym sytuacjom (np. wysiłek fizyczny)?
• ma charakter przewlekły, czy występuje napadowo i powraca?
• jakie ma umiejscowienie?
• jaki jest typ bólu? piekący, kłujący?
• czy występują objawy poprzedzające ból głowy (aura)?

Jeśli dodatkowo występują zaburzenia widzenia, osłabienie siły mięśni, zawroty głowy, nudności, nadwrażliwość na światło lub dźwięki, zaczerwienienie oczu, łzawienie, należy poinformować o tym lekarza. Badania pomocnicze mogą obejmować diagnostykę obrazową: tomografię komputerową czy rezonans magnetyczny głowy.

Sposoby na ból głowy

Jak można leczyć ból głowy? Podczas napadu migreny najlepiej położyć się w ciemnym, cichym pomieszczeniu i postarać zasnąć. Doraźnie, w celu złagodzenia objawów stosuje się leki takie jak ergotamina, tryptany, leki przeciwwymiotne, kwas acetylosalicylowy (ASA), niesteroidowe leki przeciwzapalne i przeciwbólowe (np. ibuprofen). Nie należy jednak używać ich zbyt często, ze względu na zwiększenie częstości migren, wystąpienia migreny przewlekłej lub zmianę postaci w przewlekły codzienny ból głowy.

W przypadku bólu głowy typu napięciowego leczenie obejmuje doraźne stosowanie leków przeciwbólowych ( aspiryna, paracetamol), ewentualnie skojarzonych z kofeiną lub NLPZ. Podstawą jednak jest terapia przyczynowa, jeśli występują zaburzenia psychiczne.

W klasterowym bólu głowy występują okresy remisji i zaostrzeń. W ostrej fazie choroby stosuje się leczenie doraźne (zastrzyk z sumatryptanu, inhalacja tlenu) oraz leczenie zapobiegawcze krótkookresowe (glikokortykosteroidy). U osób z przewlekłą postacią choroby, lekarz może rozważyć dodatkowe zastosowanie terapii farmakologicznej zapobiegawczej przewlekłej. Stosuje się w niej m.in leki takie jak werapamil, węglan litu, glikokortykosteroidy, kwas walproinowy, metysergid i inne.

 

Przypisy:

1. Szczeklik A. Interna szczelkika, Wydawnictwo PZWL, 2016.
2. Prusiński, A. Neurologia praktyczna. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2015.