Bruksizm - przyczyny bruksizmu, objawy i leczenie zgrzytania zębami

Bruksizm - przyczyny, objawy i metody leczenia bruksizmu

Bruksizm (inaczej określany obrazową nazwą - zgrzytanie zębami) to przypadłość łącząca w sobie zarówno czynniki psychologiczne, jak i dysfunkcje w zakresie narządu żucia i jego elementów (w tym stawu skroniowo-żuchwowego). Nieleczony bruksizm może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych - w tym do całkowitego zniszczenia zębów oraz do ich utraty. Zgrzytanie zębami najczęściej pojawia się u pacjentów w nocy (zdecydowanie rzadziej w ciągu dnia) i w większości przypadków jest nieuświadomione (osoba z bruksizmem nie ma wpływu na nocne zaciskanie szczęki i żuchwy). W jaki sposób diagnozuje się tę dolegliwość? Co świadczy o naruszeniu struktury zębów? Jak wyglądają przyczyny i leczenie zgrzytania zębami? Do jakiego lekarza udać się, jeśli podejrzewamy u siebie zgrzytanie zębami? Poznaj najważniejsze informacje o bruksizmie - w tym o sposobach jego leczenia!

Czym jest bruksizm? Objawy bruksizmu

Bruksizm to problem polegający na mimowolnej, nadmiernej aktywności mięśni, stawu skroniowo-żuchwowego i innych struktur, odpowiadających u człowieka za mechanizm przeżuwania pokarmów. Sama nazwa przypadłości - „bruksizm” - została zaczerpnięta z języka greckiego, w którym to słowo oznacza po prostu „zgrzytanie zębami”. Niestety, dolegliwość ta często pozostaje nieuświadomiona (zwłaszcza w początkowej fazie choroby). Jednym z pierwszych objawów bruksizmu może być ból szczęki, żuchwy czy miejsca ich połączenia oraz ból zębów, odczuwane tuż po przebudzeniu oraz częste leczenie stomatologiczne. Inne objawy nieświadomego zaciskania zębów i zgrzytania nimi to m.in.:

• symptomy powiązane z degradacją zębów i szkliwa: nadwrażliwość i ból zębów, pękanie szkliwa, ścieranie powierzchni stycznej (żującej) zębów, obniżenie i krwawienie dziąseł, rozchwianie zębów, częste pojawianie się ognisk próchnicy (co wynika z osłabionego szkliwa), powstawanie stanów zapalnych oraz infekcji w jamie ustnej;
• napięcie mięśniowe w barkach, plecach, żuchwie, szczęce, a także dolegliwości bólowe w obrębie tych obszarów;
• częste i uporczywe bóle głowy, szum w uszach, a w niektórych przypadkach - osłabienie lub zwichnięcie stawu skroniowo-żuchwowego;
• rozbudowanie mięśni w okolicach żuchwy (poprzez ciągłe wykonywanie ruchu żującego) - zmiana kształtu dolnego piętra twarzy, postęp wad zgryzu (jeśli są obecne u pacjenta).

Szacuje się, że obecnie bruksizm dotyka od 8 do 10% populacji. Częściej diagnozuje się bruksizm u kobiet (który także u pań występuje częściej niż u mężczyzn pod postacią zaciskania zębów w ciągu dnia). Ogólnie rzecz biorąc, w diagnostyce wyróżnia się bruksizm pierwotny (dla którego niemożliwym jest ustalenie przyczyny patologicznego tarcia zębami żuchwy o zęby szczęki) oraz bruksizm wtórny (czyli następujący w wyniku konkretnego czynnika - piszemy o nich poniżej). Wato tutaj dodać, że bruksizm nocny (nieświadome zaciskanie zębów w trakcie snu) zaliczany jest - obok paraliżu sennego czy lunatykowania - do tak zwanych parasomnii (grupy zaburzeń pojawiających się u pacjenta podczas snu lub w trakcie wybudzania się).

Przyczyny bruksizmu - stres, nieprawidłowy zgryz i nadmierne napięcie mięśni

Przyczyny zgrzytania zębami i pogłębiania się rozwoju bruksizmu mogą być różne - najczęściej schorzenie to łączy się z długotrwałym stresem, powiązanym z doświadczanymi przez pacjenta trudnościami życiowymi lub powodowanym nieprzepracowanymi wydarzeniami z przeszłości (na bruksizm często cierpią osoby z PTSD - syndromem stresu pourazowego). Oprócz tego, do rozwoju bruksizmu przyczyniają się:

• nieleczone wady zgryzu - w tym zwłaszcza tak zwany zgryz głęboki oraz tyłozgryz, w których powierzchnia kontaktu zębów górnych i dolnych jest bardzo duża (odpowiednio - nacisk jest również większy, nawet do 10 razy silniejszy niż podczas normalnego gryzienia pokarmów);
• przyjmowanie leków psychotropowych, ale też narkotyków (zwłaszcza o działaniu pobudzającym) czy nadużywanie alkoholu - wszystkie te okoliczności mogą prowokować reakcję organizmu w postaci zgrzytania zębami;
• uwarunkowania genetyczne (bruksizm u najbliższych członków rodziny zwiększa ryzyko pojawienia się tej dolegliwości);
• choroby powiązane z dysfunkcjami układu nerwowego (przykładowo - choroba Parkinsona), a także uszkodzenia mózgu (w wyniku nagłego zdarzenia lub postępowania konkretnego schorzenia).

Nocne zgrzytanie zębami u dzieci niekiedy łączone jest z możliwością zakażenia owsikami. Pasożyty te są aktywne właśnie w porze nocnej, dlatego mogą dawać dolegliwości w postaci uporczywego świądu i niespokojnego snu - w tym oznak bruksizmu.

Konsekwencje nieleczonego bruksizmu - zwichnięcie stawu skroniowo-żuchwowego, pękanie szkliwa, obniżenie dziąseł, ograniczona ruchomość i przeskakiwanie żuchwy

Niestety, bardzo często pacjenci w początkowej fazie choroby mogą nie dostrzegać objawów bruksizmu, co opóźnia diagnozę oraz wdrożenie leczenia i przyczynia się do postępu objawów. Konsekwencjami nieleczonego zgrzytania zębami są przede wszystkim symptomy towarzyszące (opisane już powyżej), które skutecznie utrudniają codzienne funkcjonowanie. Oprócz nich, w następstwie nieleczonego bruksizmu, może dojść do:

• całkowitej lub częściowej utraty zębów;
• zaniku kości w szczęce i żuchwie lub niekorzystnej przebudowy tych struktur (co w niektórych przypadkach uniemożliwia późniejsze leczenie implantacyjne);
• zwyrodnienia stawu skroniowo-żuchwowego oraz stan zapalny utrzymujący się w tym stawie;
• pojawienia się nawracających, odpornych na standardowe środki farmakologiczne, napadów bólu głowy (ponadto u osób z bruksizmem, a jednocześnie cierpiących na migreny, można zaobserwować częstsze występowanie ataków).

Jeśli więc dana osoba podejrzewa u siebie bruksizm, zdecydowanie powinna udać się do lekarza - a najlepiej do stomatologa (to właśnie dentyści zajmują się zarówno kompleksową terapią bruksizmu, jak i niwelowaniem szkód oraz zniszczeń, które zostały spowodowane zgrzytaniem zębami.

Leczenie bruksizmu - szyna relaksacyjna i inne metody ograniczające zaciskanie zębów

Leczenie zgrzytania zębami powinno być wielopłaszczyznowe i przede wszystkim musi dążyć do wyeliminowania przyczyny problemu. Jednym ze sposobów na ograniczenie destrukcyjnego działania bruksizmu na zęby jest zastosowanie szyny relaksacyjnej. To specjalna nakładka na zęby, przygotowywana dla każdego pacjenta indywidualnie, przy współpracy stomatologa oraz protetyka. Zakłada się ją na noc i ma ograniczać kontakt powierzchni zębów dolnych i górnych, a także samą siłę nacisku. Warto jednak zaznaczyć, że szyna relaksacyjna jest jedynie rozwiązaniem  doraźnym. Właściwa terapia bruksizmu może zaś opierać się na:

• leczeniu zaburzeń psychicznych sprzyjających pojawianiu się objawów somatycznych w postaci zgrzytania zębami (chodzi tu zarówno o psychoterapię, jak i farmakoterapię);
• fizjoterapii stomatologicznej - polega ona przede wszystkim na zmianie i nauce prawidłowych wzorców gryzienia, pozycji spoczynkowej języka, funkcjonowania stawu skroniowo-żuchwowego i innych struktur, które odpowiadają za odruch zagryzania i funkcję żucia;
• nauce technik relaksacyjnych - w tym medytacji, technik oddechowych i innych;
• ćwiczeniach rozluźniających mięśnie twarzy i szyi do wykonywania w domu (najczęściej instrukcję takich ćwiczeń przekazuje pacjentowi fizjoterapeuta stomatologiczny).

Oczywiście oprócz wymienionych powyżej elementów terapii, pacjenci z bruksizmem muszą pozostawać pod stałą kontrolą stomatologa, który - dzięki odpowiednio dobranym zabiegom - będzie mógł zrekonstruować uszkodzenia koron zębów i powierzchni żujących, a także przekaże danej osobie zalecenia protetyczne (jeśli te okażą się konieczne w celu uzupełnienia ubytków w uzębieniu).

Botoks (toksyna botulinowa) u pacjentów zgrzytających zębami

Jedna z metod leczenia bruksizmu, o której mówi się coraz częściej i coraz częściej znajduje praktyczne zastosowanie u wielu pacjentów, to… botoks. Jest to zabieg polegający na podaniu toksyny botulinowej do mięśni żwaczy, położonych w obrębie stawu skroniowo-żuchwowego. Taka procedura powoduje rozluźnienie tychże mięśni, trwające przez okres od kilku do nawet kilkunastu miesięcy. W tym czasie pacjent przestaje zgrzytać zębami, jednak w przypadku odnotowania osłabienia działania toksyny botulinowej, będzie musiał znów poddać się zabiegowi.

Toksyna botulinowa na bruksizm jest procedurą, którą z całą pewnością powinien wykonywać lekarz - czy to medycyny estetycznej, czy też lekarz stomatolog. Ważnym jest, by nie korzystać z tego zabiegu u osób niewykwalifikowanych lub nieprzygotowanych do pracy z toksyną botulinową. Więcej informacji o tym sposobie leczenia bruksizmu, a także o innych zastosowaniach toksyny botulinowej, znajduje się w jednym z naszych poprzednich artykułów: Botoks (toksyna botulinowa) - zastosowanie w medycynie estetycznej i konwencjonalnej na zmarszczki, bruksizm i nadpotliwość.

Źródła:

1. Lek. stom. M. Kuźnik, Bruksizm [w:] Medycyna Praktyczna, 12.10.2021
2. S. Bulanda, dr n. med. D. Ilczuk-Rypuła, Rozpoznawanie i leczenie bruksizmu u dzieci [w:] Medycyna Praktyczna, 22.08.2022
3. Dr n. med. I. Duś-Ilnicka, Bruksizm, nowa etiopatogeneza? [w:] Stomatologia po Dyplomie 06/2019
4. Z. Maciejewską-Szaniec, B. Maciejewska, K. Mehr, P. Piotrowski, B. Wiskirska-Woźnica, Objawy otologiczne u pacjentów z zaburzeniami czynnościowymi układu stomatognatycznego [w:] Forum Medycyny Rodzinnej 2015, tom 9, nr 2
5. W. Leśniak, A. Doboszyńska, Objawy stomatologiczne chorób ogólnych [w:] Forum Medycyny Rodzinnej 2014, tom 8 nr 1