Otyłość brzuszna – przyczyny i leczenie. Jak skutecznie schudnąć z brzucha?

Czym jest otyłość brzuszna?

Otyłość to patologicznie zwiększony udział tkanki tłuszczowej w organizmie człowieka, który prowadzi do upośledzenia czynności i uszkodzenia struktury poszczególnych narządów lub układów, zaburzeń biochemicznych i fizjologicznych organizmy oraz problemów psychologicznych i socjologicznych. W wyniku kumulacji tych czynników, oczekiwany czas życia ulega skróceniu. Otyłość definiowana jest również jako choroba metaboliczna o charakterze przewlekłym, która wynika z zaburzenia homeostazy energii, czyli zwyczajnie spożywaniu nadmiernej ilości kalorii wraz z pożywieniem w stosunku do zapotrzebowania. Należy podkreślić, że otyłość jest jednostką chorobową klasyfikowaną w ICD-10 (Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych), a nie jedynie defektem estetycznym ciała.

Otyłość brzuszna, czyli inaczej androidalna charakteryzuje się największym nagromadzeniem tkanki tłuszczowej w obrębie jamy brzusznej, karku oraz ramion. Najczęściej występuje u mężczyzn, ale także u kobiet po menopauzie. Otyłość brzuszna związana jest nie tylko z rozwojem tłuszczowej tkanki podskórnej, ale także wisceralnej – zlokalizowanej w środku w jamie brzusznej. Komórki trzewnej (wisceralnej, brzusznej) tkanki tłuszczowej charakteryzują się dużo większą aktywnością metaboliczną niż te zlokalizowane pod skórą.

Rozpoznanie otyłości brzusznej

W celu rozpoznania otyłości pod uwagę może być brane kilka czynników. Jednym z nich jest uniwersalny wskaźnik BMI czyli współczynnik masy ciała do wzrostu. Wyliczany on jest poprzez podzielenie masy ciała w kg przez wzrost wyrażony w metrach do kwadratu. Jako otyłość uznawane jest BMI przekraczające lub równe 30.

Przykładowo osoba o wzroście 165 cm i masie ciała 90 kg będzie miała BMI: 90kg/ (1,65x1,65m) = 90 kg/2,72 m2= 33,1 kg/m2

Wskaźnik BMI nie wskazuje jednak na typ lokalizacji tkanki tłuszczowej. Aby stwierdzić typ otyłości (u osoby z BMI 30+) pomocny jest wskaźnik WHR (ang. waist to hip ratio) - stosunek obwodu talii do bioder. Sylwetka typu jabłko opisywana jest gdy stosunek obwodu talii (cm) do bioder (cm) u kobiet wynosi więcej niż 0,85, a u mężczyzn więcej niż 0,9 (według niektórych źródeł powyżej 1,0).

Kiedyś stosowane były również kryteria obwodu pasa, kiedy otyłość typu brzusznego określano dla obwodu talii powyżej 80 cm u kobiet i 94 cm u mężczyzn.

Przyczyny otyłości brzusznej

W zdecydowanej większości przypadków mówimy o tak zwanej otyłości pierwotnej, czyli spowodowanej dodatnim bilansem energetycznym – nadmiarem pożywienia w stosunku do zapotrzebowania organizmu. Czasami jednak rozwija się wtórnie – jej wystąpieniu mogą sprzyjać niektóre niewyrównane lekami stany chorobowe np. zespół policystycznych jajników, niedoczynność tarczycy, zespół Cushinga, niedobór hormonu wzrostu, hipogonadyzm, rzekoma niedoczynność przytarczyc. Może być także wynikiem uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego, rzadkich zespołów genetycznych czy efektem ubocznym przewlekłego przyjmowania niektórych leków:

• glikokortykosteroidy doustne
• estrogeny
• progesteron
• niektóre leki przeciwdepresyjne i przeciwpadaczkowe
• neuroleptyki
• niektóre pochodne sulfonylomocznika

Warto dodać, że otyłość wtórna stanowi jedynie kilka procent wszystkich przypadków otyłości. Rozwojowi otyłości sprzyja także przewlekły stres i związany z nim podwyższony poziom kortyzolu, spożywanie alkoholu, palenie papierosów, niska aktywność fizyczna, wysoki poziom insuliny, częste spożywanie produktów o wysokim indeksie glikemicznym oraz zawierających nasycone kwasy tłuszczowe.

Skutki otyłości brzusznej

Badania sugerują, że komórki tłuszczowe – zwłaszcza komórki tłuszczowe brzucha – są biologicznie aktywne. Często mówi się o tkance tłuszczowej jako o narządzie lub gruczole dokrewnym - produkującym hormony i inne substancje, wpływające na zdrowie. Nadmiar tkanki tłuszczowej, zwłaszcza tłuszczu brzusznego, zaburza normalną równowagę i funkcjonowanie tych hormonów. Tłuszcz trzewny stymuluje wytwarzanie cytokin prozapalnych np. czynnik martwicy nowotworów i interleukinę-6 – które mogą zwiększać ryzyko chorób sercowo-naczyniowych. Poprzez rozwój stanu zapalnego wywierają szkodliwy wpływ na wrażliwość komórek na insulinę, ciśnienie tętnicze i aktywność płytek krwi. Jednym z powodów, dla których nadmiar tłuszczu trzewnego jest tak szkodliwy, może być jego lokalizacja w pobliżu żyły wrotnej, która transportuje krew z jelit do wątroby. Substancje uwalniane przez tłuszcz trzewny, w tym wolne kwasy tłuszczowe, dostają się do żyły wrotnej i przemieszczają się do wątroby, gdzie mogą wpływać na produkcję lipidów we krwi. Nadmiar tłuszczu trzewnego jest bezpośrednio związany z wyższym stężeniem cholesterolu całkowitego i "złego" cholesterolu LDL, pogorszeniem wrażliwości komórek na insulinę oraz obniżeniem "dobrego" cholesterolu HDL.

Lista potencjalnych powikłań otyłości jest bardzo długa, od chorób układu krążenia po nowotwory. Zwiększa ona ryzyko rozwoju m.in.:

• nadciśnienia tętniczego
• cukrzycy typu 2
• miażdżycy
• choroby wieńcowej
• udaru mózgu
• zastoinowej niewydolności serca
• kamicy pęcherzyka żółciowego
• choroby zwyrodnieniowej stawów
• bezdechu sennego
• raka piersi, endometrium, jajnika
• raka prostaty, nerki, pęcherzyka żółciowego, wątroby
• raka jelita grubego i okrężnicy, żołądka, trzustki, przełyku
• wysiłkowego nietrzymania moczu
• powikłań ciąży
• hirsutyzmu
• żylaków kończyn dolnych
• zapaleń grzybiczych w fałdach skórnych
• pogorszenie płodności ze względu na zmiany hormonalne

Ponadto, osoby otyłe częściej chorują na depresję niż te o prawidłowej masie ciała.

Otyłość brzuszna u kobiet a ciąża

Otyłość brzuszna u kobiet zwiększa ryzyko wystąpienia różnych powikłań ciąży takich jak np. poronienie, poród przedwczesny, wady wrodzone u płodu, konieczność wykonania cięcia cesarskiego, obrzęki w ciąży, nadciśnienie tętnicze, cukrzyca ciążowa.

Jak pozbyć się otyłości brzusznej?

Nie zdziwi chyba nikogo, że jedynym sposobem na zredukowanie nadwagi i otyłości jest zmiana nawyków żywieniowych oraz zwiększenie aktywności fizycznej. Regularny ruch jest szczególnie istotny w walce z otyłością typu brzusznego. Znacząco przyspiesza efekty, dlatego zalecane jest wykonywanie przynajmniej 5 godzin aktywności aerobowej o umiarkowanym nasileniu (np. marsze, nordic walking) w ciągu tygodnia. Do harmonogramu ćwiczeń na otyłość brzuszną powinno się dodatkowo dołożyć 2-3 treningi siłowe w tygodniu, w celu zbudowania tkanki mięśniowej i wzmocnienia organizmu. Oczywiście osoba, która od dawna nie ćwiczyła będzie musiała wdrażać ruch etapowo, zwiększając długość trwania pojedynczej sesji treningowej.

Deficyt energetyczny w ciągu doby powinien wynosić około 500-1000 kcal. Pozwoli to na stopniowy, kontrolowany spadek macy ciała i obwodu w okolicach brzucha. Najlepiej udać się do wykwalifikowanego dietetyka, który ułoży pełnowartościowy jadłospis.

Leczenie otyłości brzusznej

Leczenie otyłości powinno być kompleksowe i bazować na współpracy pacjenta z dietetykiem, lekarzem, psychologiem i fizjoterapeutą:

• Zdrowa, zbilansowana, pełnowartościowa dieta
• aktywność fizyczna indywidualnie dostosowana do możliwości pacjenta
• leczenie farmakologiczne chorób współistniejących i zaburzeń metabolicznych (np. cukrzyca, insulinooporność, nadciśnienie tętnicze)
• psychoterapia

Dieta na otyłość brzuszną - co jeść aby schudnąć?

Aby pozbyć się nadmiaru tłuszczu w okolicach brzucha dieta redukcyjna powinna bazować na świeżych warzywa, owocach, produktach pełnoziarnistych oraz chudych źródłach białka. Nie należy zapominać o źródłach przeciwzapalnych kwasów tłuszczowych omega-3 - siemię lniane, tłuste ryby morskie. Posiłki powinny być rozłożone w równych odstępach czasowych na 4-5 w ciągu dnia. Potrawy najlepiej przygotowywać stosując gotowanie w wodzie, na parze lub pieczenie w piekarniku. Należy pamiętać także o piciu wody - niegazowanej, około 2 litrów dziennie.

Należy unikać dań typu fast food, które ze względu na wysoką kaloryczność oraz zawartość nasyconych kwasów tłuszczowych przyczyniają się do odkładania tkanki tłuszczowej w okolicach brzucha. Ograniczeniu lub eliminacji powinny podlegać cukier, słodycze, słodkie napoje, smażone potrawy, tłuste mięso i sery, dania gotowe z glutaminianem sodu, słone przekąski oraz alkohol.

Przypisy

1. Ostrowska, L., Bogdański P., Mamcarz A.Otyłość i jej powikłania. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2021.
2. Mohammadbeigi, A., et al. "Fast food consumption and overweight/obesity prevalence in students and its association with general and abdominal obesity." Journal of preventive medicine and hygiene 3 (2018).
3. Paley, Carole A., and Mark I. Johnson. "Abdominal obesity and metabolic syndrome: exercise as medicine?." BMC Sports Science, Medicine and Rehabilitation 1 (2018): 1-8.
4. Dhawan, Deepika, and Sheel Sharma. "Abdominal obesity, adipokines and non-communicable diseases." The Journal of steroid biochemistry and molecular biology 203 (2020): 105737.