Nadciśnienie tętnicze – czym jest? Normy nadciśnienia, jak leczyć nadciśnienie tętnicze?

Czym jest nadciśnienie tętnicze?

Nadciśnienie tętnicze to podwyższone ciśnienie krwi w układzie tętniczym krążenia dużego. Nadciśnienie tętnicze definiuje się jako ciśnienie skurczowe wyższe lub równe 140 mm Hg i/lub ciśnienie rozkurczowe ≥90 mm Hg. W zależności od przyczyn, wyróżnia się nadciśnienie pierwotne i wtórne. Ryzyko nadciśnienia pierwotnego rośnie przez niezdrowy styl życia: małą aktywność fizyczną, nadmierne spożycie sodu, niezdrową dietę, otyłość, i stres psychiczny. Nadciśnienie tętnicze wtórne jest wynikiem przebiegu innych chorób, w tym nerek i zaburzeń hormonalnych. Stanowi jednak mniej niż 10% wszystkich wykrywanych przypadków nadciśnienia. Łagodne nadciśnienie tętnicze zazwyczaj przebiega bezobjawowo i jest rozpoznawane przypadkowo. Nieleczone nadciśnienie prowadzi do powikłań takich jak m.in.: choroba wieńcowa, udar mózgu, niewydolność serca czy uszkodzenie nerek.

Prawidłowe wartości ciśnienia tętniczego

Objawy nadciśnienia tętniczego

W początkowej fazie choroby, nadciśnienie przebiega bezobjawowo. W miarę jego rozwoju chorzy mogą zgłaszać objawy takie jak:

• częste bóle głowy
• łatwe męczenie się
• zaburzenia snu

 Nieleczone nadciśnienie może doprowadzić do poważnych konsekwencji, w tym zawału serca i zgonu sercowego.

Przyczyny nadciśnienia tętniczego

Ponad 90% przypadków nadciśnienia określane jest jako nadciśnienie pierwotne. Nie ma jednej określonej przyczyny. Spowodowane jest różnymi czynnikami środowiskowymi i genetycznymi, zaburzającymi działanie jednego lub kilku układów uczestniczących w regulacji ciśnienia tętniczego. Prowadzi to do ustalenie ciśnienia krwi na wyższym poziomie. Istotną rolę w rozwoju nadciśnienia pierwotnego odgrywa niezdrowy styl życia i czynniki takie jak:

• palenie papierosów
• nadwaga
• otyłość
• stres psychiczny
• wysokie spożycie soli
• wysokie spożycie nasyconych kwasów tłuszczowych (mięso, masło, pełnotłusty nabiał)

Z kolei nadciśnienie wtórne, pojawia się jako następstwo innych chorób m.in. choroby nerek (miąższowe, naczyniowe, guzy wydzielające reninę), zespół Liddle’a, zespół Gordona,  obturacyjny bezdech senny, zespół Cushinga, hiperaldosteronizm pierwotny, nadczynność tarczycy, nadczynność przytarczyc, akromegalia, guz chromochłonny, stan przedrzucawkowy i rzucawka, zespół rakowiaka, oparzenia, zespół abstynencyjny, niektóre choroby układu nerwowego. Może być także wynikiem przyjmowania niektórych leków z grupy kortykosteroidów, sympatykomimetyków, doustnych środków antykoncepcyjnych, erytropoetyny. Pojawiać się może także po przyjęciu substancji toksycznych, alkohol, nikotyna, amfetamina, kokaina, metale ciężkie.

Nadciśnienie w ciąży

Ciśnienie tętnicze podczas ciąży obniża się w II trymestrze, a w III trymestrze powraca do wartości wyjściowych lub jest nieco wyższe. Wahania te występują u kobiet z prawidłowym ciśnieniem tętniczym przed ciążą, ale również u tych, u których nadciśnienie występowało już wcześniej, lub rozwinęło się w okresie trwania ciąży. Nadciśnienie tętnicze w ciąży klasyfikuje się wg 4 grup:

• nadciśnienie tętnicze wcześniej istniejące – rozpoznane przed ciążą lub do 20 tygodnia ciąży
• nadciśnienie tętnicze ciążowe – rozpoznane po 20 tygodniu ciąży, ustępuje zazwyczaj do 42 dni po porodzie. Gdy występuje przy nim znaczny białkomocz, stan ten określany jest jako stan przedrzucawkowy
• nadciśnienie tętnicze wcześniej istniejące z nałożonym nadciśnieniem ciążowym z białkomoczem
• nadciśnienie tętnicze niesklasyfikowane przed porodem

Kryteria rozpoznania nadciśnienia u ciężarnych są takie same jak w pozostałej populacji, czyli powyżej 140/90 mmHg. W zależności od wysokości ciśnienia zaleca się ograniczenie aktywności fizycznej, leżenie w pozycji na lewym boku, a także leczenie farmakologiczne. Gdy ciśnienie skurczowe jest równe lub wyższe niż 170 mmHg, a rozkurczowe równe lub wyższe 110 mmHg konieczne jest niezwłoczne przyjęcie do szpitala.

Nadciśnienie tętnicze u dzieci

Częstość nadciśnienia w populacji dziecięcej szacuje się na 3,5-4%. U dzieci najczęściej występuje nadciśnienie samoistne. W wieku do 13 roku życia bazuje się na siatkach centylowych ciśnienia tętniczego. Jako optimum uznawane są wartości <90 centyla. Ciśnienie podwyższone występuje, gdy wartości te są w zakresie ≥ 90 centyla i <95 centyla lub 1290/88 mmHg do <95 centyla. Nadciśnienie rozpoznawane jest ≥ 95 centyla i <95 centyla +12 mmHg lub ≥ 130/80 mmHg. U dzieci powyżej 13 roku życia ciśnienie tętnicze klasyfikuje się jako:

• optymalne ciśnienie <120/80 mmHg
• ciśnienie podwyższone od 120/80 do 129/80 mmHg
• nadciśnienie 1 stopnia od 130-80 do 139/89 mmHg
• nadciśnienie 2 stopnia ≥ 140/90 mmHg

Rozpoznanie nadciśnienia tętniczego

Postępowanie diagnostyczne obejmuje określenie wysokości ciśnienia tętniczego, ustalenia przyczyny nadciśnienia, ocenę innych czynników ryzyka sercowo-naczyniowego, wykrycie ewentualnych powikłań narządowych i chorób towarzyszących. Nadciśnienie tętnicze jest rozpoznawane, gdy wartości z 2 lub więcej osobnych pomiarów, wykonanych podczas odrębnych wizyt w odstępie kilku miesięcy przekraczają 140/90 mmHg.

Prawidłowy pomiar ciśnienia tętniczego

Do wykonywania samodzielnych pomiarów ciśnienia najczęściej wykorzystywane są aparaty automatyczne. Pomiar należy przeprowadzać po 15-minutowym odpoczynku, przed jedzeniem i piciem, w pozycji siedzącej z podpartymi plecami, przed zażyciem leków. Opaska ciśnieniomierza powinna być zakładana na tą rękę, na której odnotowywane są wyższe wartości ciśnienia. Umieszcza się ją 2-3 cm nad zgięciem łokcia. Po zapięciu rzepa, powinny się pod nią zmieścić 2 palce. Po naciśnięciu rozpoczęcia pomiaru, do momentu jego zakończenia, nie wolno rozmawiać ani zmieniać pozycji ręki.

Leczenie nadciśnienia tętniczego

Jak można leczyć nadciśnienie? Leczenie nadciśnienia tętniczego jest procesem złożonym i zależy od czynnika wywołującego. W nadciśnieniu typu wtórnego podstawą postępowania jest leczenie choroby podstawowej. Natomiast w typie pierwotnym, łączy się zmianę stylu życia z metodami farmakologicznymi. Wśród najważniejszych zmian wymienia się:

• zaprzestanie palenia papierosów
• redukcja masy ciała u osób otyłych i z nadwagą
• zwiększenie aktywności fizycznej
• ograniczenie spożycia soli
• ograniczenie spożycia produktów zwierzęcych bogatych w nasycone kwasy tłuszczowe
• zmniejszenie spożycia alkoholu

W leczeniu farmakologicznym w celu obniżenia ciśnienia krwi wykorzystuje się substancje z grup takich jak beta-blokery, diuretyki, blokery kanału wapniowego, inhibitory konwertazy angiotensyny (ACEI) oraz blokery receptora angiotensynowego (ARB).

Powikłania nadciśnienia

Nieleczone nadciśnienie tętnicze ma poważne konsekwencje zdrowotne. Może doprowadzić do przerostu lewej komory serca, przyspieszonego rozwoju miażdżycy, zwiększenia sztywności tętnic, niewydolności serca, zawału serca, udaru mózgu, rozwarstwienia aorty, upośledzenia czynności narządów np. nerek oraz zmian w naczyniach siatkówki oka.

Dieta na nadciśnienie

Do najbardziej popularnych schematów żywienia polecanych przed kardiologów jest dieta śródziemnomorska oraz dieta DASH (ang. Dietary Approach to Stop Hypertension). Dieta DASH zakłada ograniczenie w jadłospisie produktów bogatych w nasycone kwasy tłuszczowe (tłuste mięso, masło, tłuste sery, smalec, olej kokosowy i palmowy) oraz soli (szczególnie obficie dodawanej do przetworzonych wędlin i dań gotowych). Przeciwwskazane są dania typu fast-food, słone przekąski, produkty konserwowe, produkty wędzone, kupne wędliny, tłuste mięso, pełnotłuste produkty mleczne, słone sery, masło, słonina, smalec, olej kokosowy, olej palmowy, dania smażone, słodycze, słodzone napoje gazowane.

Dieta DASH bazuje na pełnoziarnistych produktach zbożowych, ciemnym pieczywie, warzywach, owocach, roślinach strączkowych, niskotłuszczowych produktach mlecznych, tłustych rybach morskich oraz zdrowych olejach roślinnych takich jak olej rzepakowy czy oliwa. W tej diecie w dużych ilościach występują produkty bogate w błonnik, wapń, potas, magnez i kwasy tłuszczowe omega-3. Przestrzeganie tego modelu żywienia korzystnie wpływa na układ krążenia, stanowiąc element profilaktyki i terapii nadciśnienia.

Suplementy wspomagające terapię nadciśnienia

Dietę można wspomagać roślinnymi preparatami takimi jak:

• głóg
• spirulina
• aronia
• jemioła
• magnez
• potas
• kwasy tłuszczowe omega-3
• wyciąg z czosnku.

Dla osób wymagających substancji moczopędnych pomocne mogą być napary ziołowe  z np. liści mącznicy, liści brzozy, ziela skrzypu, korzenia lubczyku, korzenia mniszka lekarskiego, ziela nawłoci pospolitej.

Wzrost skurczowego ciśnienia tętniczego krwi ≥ 140 mmHg i rozkurczowego ≥ 90 mmHg świadczy o rozwoju nadciśnienia tętniczego. Nieleczone schorzenie prowadzi do poważnych powikłań w naczyniach krwionośnych i całym układzie krążenia, zwiększając ryzyko wystąpienia zawału serca. Aby obniżyć ciśnienie podstawą jest modyfikacja stylu życia i farmakoterapia.

Przypisy

1. Szczeklik A. Interna szczeklika. Wydawnictwo PZWL 2016.
2. Ciborowska H. Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka. Wydawnictwo PZWL, 2014.
3. Filippou, Christina D., et al. "Dietary approaches to stop hypertension (DASH) diet and blood pressure reduction in adults with and without hypertension: a systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials." Advances in Nutrition5 (2020): 1150-1160.
4. Bricarello, Liliana Paula, et al. "Effects of the Dietary Approach to Stop Hypertension (DASH) diet on blood pressure, overweight and obesity in adolescents: A systematic review." Clinical nutrition ESPEN 28 (2018): 1-11.