Miażdżyca – objawy, przyczyny i leczenie. Czym jest miażdżyca kończyn dolnych i do czego może doprowadzić? Profilaktyka miażdżycy tętnic.

Miażdżyca – co to za choroba?

Co to jest miażdżyca? Miażdżyca (skleroza) to przewlekła choroba zapalna tętnic, w przebiegu której tworzą się charakterystyczne zmiany w ścianie naczynia, z naciekami zapalnymi, gromadzeniem lipidów i włóknieniem. Stwierdza się ją już u osób młodych, jednak kliniczne objawy miażdżycy pojawiają się zwykle między 50 a 60 rokiem życia. W różnych tętnicach, a nawet w obrębie tego samego naczynia, procesy miażdżycowe mogą postępować w różnym stopniu.

Choroby układu krążenia stanowią najczęstszą przyczynę śmierci w Polsce, powodując aż 42% zgonów. W szczególności, powodowane są przez chorobę niedokrwienną serca, miażdżycę, choroby naczyń mózgowych oraz nadciśnienie. Dodatkowo, warto wiedzieć, że w ponad 98% przypadków przyczyną choroby niedokrwiennej serca jest miażdżyca tętnic wieńcowych.

Miażdżyca – przyczyny powstawania blaszki miażdżycowej

Skąd się bierze miażdżyca? Miażdżyca to choroba wywołana przynajmniej kilkoma równolegle występującymi czynnikami, w tym środowiskowymi i genetycznymi (40-60%). W rozwoju miażdżycy bierze udział wiele rodzajów komórek: limfocyty Th (głównie Th1), monocyty/makrofagi, mastocyty, komórki śródbłonka, komórki mięśni gładkich ściany tętnic, komórki B oraz komórki dendrytyczne. Podstawową cechą łączącą wszystkie etapy powstawania miażdżycy jest stan zapalny. Do elementów procesu zapalnego w miażdżycy zalicza się dysfunkcję śródbłonka, gromadzenie się lipidów w ścianie naczynia, aktywację płytek krwi, akumulację w ścianie naczynia komórek mięśni gładkich oraz leukocytów, gromadzenie się włókien macierzy pozakomórkowej, jak również powstawanie komórek piankowatych. Do rozwoju miażdżycy przyczynia się:

• Palenie papierosów
• Otyłość
• Nadużywanie alkoholu
• Mała aktywność fizyczna
• Nieprawidłowa dieta
• Zbyt wysokie stężenie cholesterolu LDL
• Nadciśnienie tętnicze
• Cukrzyca
• Starszy wiek

Czynnikiem predysponującym do wystąpienia miażdżycy jest również płeć męska, a także występowanie chorób o podłożu miażdżycy w rodzinie.

Miażdżyca – objawy

Gdy pojawią się pierwsze objawy miażdżycy, trzeba udać się do specjalisty, ponieważ miażdżyca może prowadzić do zawału serca. Jej objawy zależą od rodzaju naczyń, które dotyczy. W przypadku choroby niedokrwiennej serca może wystąpić:

• Ból w klatce piersiowej
• Szybkie męczenie się
• Duszność po niewielkim wysiłku
• Zawroty głowy

Miażdżyca tętnic szyjnych (doprowadzających krew do mózgu) manifestuje się poprzez:

• Niedokrwienny udar mózgu
• Dezorientacja
• Zaburzenia świadomości
• Zaburzenia czucia
• Bóle głowy
• Obniżenie koordynacji ruchowej

Miażdżyca kończyn dolnych powoduje:

• Drętwienie
• Mrowienia
• Ból kończyn

Miażdżyca prowadzi także do rozwoju nadciśnienia tętniczego, które przyspiesza jej rozwój.

Miażdżyca a chromanie przestankowe

W przypadku miażdżycy kończyn dolnych, gdy proces rozwija się w tętnicy zaopatrującej nogę w krew objawia się to bólem mięśni łydek. Pojawia się on podczas chodzenia lub biegania. Zjawisko to nosi nazwę chromania przestankowego. Ból występuje regularnie po pokonaniu określonego dystansu lub wykonaniu konkretnej pracy mięśniowej. Czasami objawia się to jako zdrętwienie lub sztywność mięśni. Pacjent zmuszony jest do zatrzymania się, a ból ustępuje samoistnie po kilkudziesięciu sekundach lub kilku minutach odpoczynku. Ból pojawia się częściej podczas wspinania się pod górę niż przy schodzeniu i zazwyczaj koncentruje się w mięśniach łydek.

Miażdżyca a ból wieńcowy

Kiedy miażdżyca dotyczy jednej z tętnic wieńcowych, które zaopatrują serce w krew, mamy do czynienia z chorobą wieńcową. Blaszki miażdżycowe prowadzą do zwężenia lub całkowitego zablokowania tętnic wieńcowych, co objawia się bólem wieńcowym. Zazwyczaj pojawia się on podczas wysiłku i szybko ustępuje po jego zaprzestaniu. Typowy ból wieńcowy to uczucie bólu w klatce piersiowej, odczuwane za mostkiem, które może promieniować do szyi, żuchwy, lewego barku, lewego ramienia (czasem także wzdłuż nerwu łokciowego aż do nadgarstka i palców) lub do górnej części brzucha. Ból wywołany jest przez wysiłek fizyczny lub stres emocjonalny i znika w spoczynku, trwając zazwyczaj kilka minut. W przypadku pęknięcia blaszki miażdżycowej powstaje zakrzep, który może prowadzić do martwicy mięśnia sercowego, czyli zawału serca.

Miażdżyca tętnic szyjnych i kręgowych

Miażdżyca może również dotyczyć tętnic, które dostarczają krew do mózgu, czyli tętnic szyjnych i kręgowych. Objawowe zwężenie tętnicy szyjnej oznacza, że w ciągu ostatnich 6 miesięcy wystąpiły symptomy niedokrwienia mózgu, takie jak:

• problemy z ruchem lub czuciem – np. osłabienie mięśni (niedowłady) lub porażenia, zaburzenia czucia
• trudności w mówieniu, jeśli zwężona jest tętnica po stronie dominującej półkuli mózgowej
• problemy ze wzrokiem po stronie, gdzie tętnica jest zwężona

W przypadku zwężenia tętnicy kręgowej, objawy mogą obejmować udary lub tzw. niewydolność kręgowo-podstawną. Do objawów tej dolegliwości należą m.in. przemijające szumy w uszach, osłabienie słuchu, problemy z chodzeniem, nagłe osłabienie kończyn dolnych, zawroty głowy z uczuciem wirowania (zarówno osoby chorej, jak i przedmiotów wokół niej), a także chwilowe ciemności lub wrażenie falowania widzianych obiektów. W poważniejszych przypadkach może dojść do udaru mózgu.

W jaki sposób miażdżyca może doprowadzić do zawału serca?

Miażdżyca prowadzi do stopniowego rozwoju tak zwanej blaszki miażdżycowej, składającej się z rdzenia lipidowego, komórek mięśni gładkich, komórek piankowatych i fibryny. Blaszka ta, narastając zwęża światło naczynia, blokując częściowo przepływ krwi. Kiedy zmiany miażdżycowe są znaczne, może dojść do zamknięcia światła naczynia, najczęściej na skutek pęknięcia blaszki miażdżycowej. Kiedy zamknięciu ulegnie naczynie wieńcowe, dochodzi do martwicy zaopatrywanego przez nie fragmentu mięśnia sercowego, czyli do zawału serca.

Diagnostyka miażdżycy

Wczesne rozpoznanie miażdżycy opiera się na badaniach, które pozwalają określić poziomy lipidów we krwi. Wykrycie nieprawidłowości w połączeniu z czynnikami ryzyka powinno skłonić do przeprowadzenia bardziej szczegółowej diagnostyki w celu oceny zaawansowania zmian miażdżycowych. Kluczowe badania to lipidogram, w którym mierzy się stężenia triglicerydów, cholesterolu całkowitego oraz frakcji lipoproteinowych LDL i HDL. Bardziej szczegółowe badania obejmują oznaczenie apolipoprotein A i B, które są białkami lipoprotein HDL i LDL, a także lipoproteiny (a), która jest genetycznym czynnikiem ryzyka miażdżycy. Dodatkowo, w celu oceny struktury tętnic, wykonuje się badania obrazowe, takie jak USG doppler, które oceniają przepływ krwi przez naczynia, a w bardziej zaawansowanych przypadkach – angiografię, która pozwala na dokładniejszą ocenę zmian miażdżycowych i związanych z nimi powikłań.

Leczenie miażdżycy

Obecnie nie ma skutecznych leków na miażdżycę. Proces leczenia obejmuje głównie metody chirurgiczne takie jak usunięcie blaszki miażdżycowej, poszerzenie naczynia z założeniem stentu oraz by-passy, czyli utworzenie obejścia zwężonego fragmentu naczynia za pomocą pomostu naczyniowego. W leczeniu farmakologicznym używa się leki rozszerzające naczynia, zapobiegające tworzeniu się zakrzepów oraz usprawniające przemianę tłuszczów. W przypadku hipercholesterolemii, czyli zbyt wysokiego stężenia cholesterolu, niezmiernie istotne jest uregulowanie jego poziomu.

Co stosować na podwyższony cholesterol?

Jednym z kluczowych elementów profilaktyki i terapii miażdżycy jest obniżenie poziomu „złego” cholesterolu LDL. Poza modyfikacjami dietetycznymi, w zredukowaniu stężenia cholesterolu we krwi mogą być pomocne:

• Monakolina K– naturalna substancja z fermentowanego czerwonego ryżu
• Oleje rybie zawierające kwasy tłuszczowe omega-3
• Berberyna – naturalny związek wyizolowany m.in. z berberysu
• Resweratrol– antyoksydant występujący w roślinach
• Spirulina– niebieska alga morska o właściwościach oczyszczających i hipolipemizujących
• Karczochzawierający składnik bioaktywny – cynarynę
• Probiotyki

Miażdżyca – do jakiego specjalisty się udać?

Interwencyjnym leczeniem miażdżycy zajmuje się chirurg naczyniowy. W celu diagnozy, warto się udać najpierw do lekarza rodzinnego lub internisty, który po zbadaniu będzie w stanie pokierować do właściwego specjalisty.

Powikłania miażdżycy

Miażdżyca rozwija się latami bezobjawowo. Jednak przy większym stopniu zaawansowania, zmiany miażdżycowe mogą prowadzić do rozwoju różnych schorzeń takich jak zaburzenia rytmu serca, zawał serca, choroba niedokrwienna serca, udar mózgu czy choroby nerek. Miażdżyca może również przyczyniać się do rozwoju nadciśnienia tętniczego, choroby naczyń obwodowych oraz zwiększać ryzyko cukrzycy.

Miażdżyca – profilaktyka

Modyfikacje stylu życia są niezmiernie istotne w kontekście leczenia i prewencji chorób układu krążenia, w tym miażdżycy. Według piśmiennictwa zaprzestanie palenia papierosów, wzmożenie aktywności fizycznej, unormowanie masy ciała i zdrowe odżywianie znacznie zmniejszają tempo rozwoju miażdżycy. Zalecane jest utrzymywanie wskaźnika BMI poniżej 25kg/m2, 30-60min aktywności fizycznej o umiarkowanym nasileniu przez większość dni w tygodniu oraz dietę bogatą w owoce, warzywa i produkty pełnoziarniste. Należy ograniczyć spożycie tłuszczów nasyconych <10% oraz zmniejszyć ilość wypijanego alkoholu do <100g tygodniowo. Ponadto, część porcji mięsa powinno się zastąpić tłustymi rybami morskimi (1-2 razy w tygodniu). Pacjentom zaleca się stosowanie diety śródziemnomorskiej lub diety DASH (Dietary Approach to Stop Hypertension).

Miażdżyca – dieta

Pacjentom z chorobami układu krążenia lub ryzykiem ich wystąpienia zazwyczaj zalecana jest dieta śródziemnomorska. Dieta powinna ograniczać spożycie masła, tłustych mięs i wędlin, pełnotłustego nabiału, a zwiększyć olejów roślinnych, kwasów tłuszczowych omega-3, warzyw i owoców. Szczególnie istotne jest dostarczenie odpowiedniej ilości rozpuszczalnego błonnika pokarmowego, witaminy C oraz E. Do produktów, stanowiących podstawę diety śródziemnomorskiej zalicza się warzywa i owoce, rośliny strączkowe, pełnoziarniste produkty zbożowe, chude przetwory mleczne, orzechy, nasiona i oliwa z oliwek. Ograniczeniu do kilku porcji w tygodniu podlega mięso i jajka, natomiast czerwone mięso oraz słodycze powinny być wykluczone z diety lub spożywane sporadycznie. W szczególności restrykcje te dotyczą produktów wysokoprzetworzonych. Tłuste ryby morskie, jako źródło korzystnie oddziałujących kwasów tłuszczowych omega-3, powinny figurować w menu przynajmniej 2 razy w tygodniu.

Najczęściej zadawane pytania

Co to jest miażdżyca?
Miażdżyca to przewlekła choroba układu sercowo-naczyniowego, która polega na odkładaniu się złogów tłuszczu, cholesterolu i innych substancji w ścianach tętnic. Z czasem tworzą się blaszki miażdżycowe, które prowadzą do zwężenia światła tętnic, ograniczając przepływ krwi i mogąc powodować niedokrwienie różnych narządów.

Jakie są główne czynniki ryzyka miażdżycy?
Do głównych czynników ryzyka miażdżycy należą: wysoki poziom cholesterolu we krwi, nadciśnienie, palenie papierosów, otyłość, brak aktywności fizycznej, dieta bogata w nasycone kwasy tłuszczowe, cukrzyca oraz historia rodzinna chorób serca.

Jakie są objawy miażdżycy?
Objawy miażdżycy mogą być różne i zależą od tego, które naczynia krwionośne zostały dotknięte chorobą. W przypadku miażdżycy tętnic kończyn dolnych mogą wystąpić obrzęki nóg i stóp, ból podczas chodzenia (chromanie przestankowe) lub uczucie zimnych nóg. W przypadku miażdżycy tętnic szyjnych i kręgowych objawy mogą obejmować objawy niedokrwienia mózgu, takie jak zawroty głowy czy osłabienie. W kolei w chorobie niedokrwiennej serca charakterystyczne jest szybkie męczenie się, ból w klatce piersiowej, duszność po wysiłku.

Co to jest miażdżyca aorty?
Miażdżyca aorty to schorzenie, w którym blaszki miażdżycowe odkładają się w głównej tętnicy ciała – aorcie. Może to prowadzić do zwężenia światła tej tętnicy, co zwiększa ryzyko powikłań takich jak tętniak aorty czy niedokrwienie różnych narządów.

Czy miażdżyca jest związana z chorobą wieńcową?
Tak, miażdżyca może prowadzić do choroby wieńcowej.

Jakie są powikłania miażdżycy?
Nieleczona miażdżyca może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak zawał serca, udar mózgu, choroba tętnic kończyn dolnych, a także niewydolność nerek w przypadku miażdżycy tętnic nerkowych.

Jak można leczyć miażdżycę?
Leczenie miażdżycy obejmuje zmiany w stylu życia, takie jak zdrowa dieta, regularna aktywność fizyczna, kontrola poziomu cholesterolu we krwi oraz, w razie potrzeby, leczenie farmakologiczne. W przypadkach zaawansowanej miażdżycy, gdy dochodzi do powikłań, konieczne może być leczenie inwazyjne.

Jakie badania diagnostyczne są stosowane w celu wykrycia miażdżycy?
W diagnostyce miażdżycy stosuje się różne badania takie jak pomiar poziomu cholesterolu we krwi, ultrasonografia dopplerowska, tomografia komputerowa czy angiografia.

Co to jest chromanie przestankowe i jak jest związane z miażdżycą?
Chromanie przestankowe to objaw niedokrwienia kończyn dolnych, który objawia się bólem nóg podczas chodzenia.

Jakie są zasady profilaktyki miażdżycy?
Profilaktyka obejmuje zdrową dietę bogatą w błonnik, nienasycone kwasy tłuszczowe, regularną aktywność fizyczną, unikanie palenia papierosów oraz kontrolowanie poziomu cholesterolu i ciśnienia krwi. Ważne jest również dbanie o prawidłową masę ciała i regularne wykonywanie badań diagnostycznych, aby wcześnie wykryć ewentualne zmiany w naczyniach krwionośnych.

Przypisy:

1. Wang, Jing, et al. The combined effects of arteriosclerosis and diabetes on cardiovascular disease risk. Internal and Emergency Medicine 19.2 (2024): 365-375.
2. Murakami, Tomoaki. "Atherosclerosis and arteriosclerosis." Hypertension Research 46.7 (2023): 1810-1811.
3. Gajewski P. Interna Szczeklika. Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, 2022.
4. Vasan, Ramachandran S., et al. Arteriosclerosis, atherosclerosis, and cardiovascular health: joint relations to the incidence of cardiovascular disease. Hypertension 78.5 (2021): 1232-1240.
5. Knuuti, J., et al., 2019 ESC Guidelines for the diagnosis and management of chronic coronary syndromes. Eur Heart J, 2020. 41(3): p. 407-477.
6. Venturini, E., et al., Oncology and Cardiac Rehabilitation: An Underrated Relationship. J Clin Med, 2020. 9(6).
7. Lopez-Candales, A. and D. Harris, From bench to bedside: Chronic inflammation and cardiovascular risks. Ijc Metabolic & Endocrine, 2016. 12: p. 1-2.
8. Hartaigh, B.O., et al., Which leukocyte subsets predict cardiovascular mortality? From the LUdwigshafen RIsk and Cardiovascular Health (LURIC) Study. Atherosclerosis, 2012. 224(1): p. 161-169.
9. Moriya, J., Critical roles of inflammation in atherosclerosis. J Cardiol, 2019. 73(1): p. 22-27.
10. Trebaticka, J., et al., Cardiovascular diseases, depression disorders and potential effects of omega-3 fatty acids. Physiol Res, 2017. 66(3): p. 363-382.