Zwyrodnienie stawów - jakie są objawy, profilaktyka, leczenie

Zwyrodnienie stawów to choroba charakteryzująca się stopniowym niszczeniem stawu w wyniku rozwoju zmian zwyrodnieniowych w tkankach. Według WHO z tym problemem boryka się co dziesiąty mieszkaniec planety. Po 50 latach ryzyko zachorowania wynosi około 30%, a w wieku 70 lat sięga 80-90%.

Zwyrodnienie stawów – co to jest?

Zwyrodnienie stawów to przewlekły, długotrwały proces, który dotyka nie tylko stawy. W tym procesie pacjent ma do czynienia ze stanem zapalnym tkanki chrzęstnej i kostnej, torebki stawowej i kaletki maziowej, a także stykających się z nimi mięśni, więzadeł i tkanki podskórnej. Niezależnie od lokalizacji proces patologiczny powstania zmiany zwyrodnieniowej przebiega według jednego schematu. Po pierwsze, w grubości tkanki zaburzona zostaje równowaga między procesami wzrostu i niszczenia chrząstki, która przesuwa się na korzyść zwyrodnienia i odwrotnego rozwoju (degeneracji). W tym czasie zachodzą niezauważalne dla oka zmiany w mikrostrukturze chrząstki, co prowadzi do jej ścieńczenia i pękania. W miarę postępu choroby staw traci elastyczność i staje się gęstszy. Szybkość uszkodzenia tkanki stale rośnie z powodu wibracji i mikrourazów podczas ruchu. Rozrzedzenie warstwy chrzęstnej wywołuje aktywny wzrost struktur kostnych, w wyniku czego na gładkiej powierzchni stawu pojawiają się kolce i wypukłości - rozwija się choroba zwyrodnieniowa stawów. Ruchy stają się bardziej ograniczone i bolesne. Rozwijają się skurcze mięśni otaczających dotknięty obszar, zaostrzając ból i deformując kończynę.

Zwyrodnienie stawów – jakie są objawy? 

Zmiana zwyrodnieniowa następuje stopniowo. Początkowo żadne znaki nie wskazują na jej obecność w ciele. Trzeszczenie w stawach staje się pierwszym objawem, przez co warto zwracać uwagę na uszkodzenia – szczególnie w przypadku zwyrodnienia kolan. Zespół bólowy jest nieobecny lub objawia się w słabej formie bez wyraźnej lokalizacji. Stopniowo pojawia się sztywność w stawach, charakter bólu staje się bardziej precyzyjny i intensywny. Najczęściej objawy choroby pojawiają się po długim okresie wypoczynku (unieruchomienie stawów) lub ciężkiej pracy fizycznej (przeciążenie stawów). Poranna sztywność świadczy o zwyrodnieniu stawów, ale po lekkiej rozgrzewce ustępuje. Stopniowo obraz uzupełniają nocne bóle, reakcja stawów „na pogodę”. Ciągle słychać chrzęst, ruchy są ograniczone i bolesne. Pacjenci często skarżą się na nieprzyjemne odczucia w plecach i kręgosłupie, zwłaszcza gdy dochodzi do zwyrodnienia kręgosłupa szyjnego, trudno jest im znaleźć wygodną pozycję podczas snu, ponieważ ruchy powodują skurcze w mięśniach i ból w stawach i wokół nich. Ostre ataki są zastępowane okresami ulgi, ale potem objawy powracają.

Jakie są rodzaje i stopnie choroby zwyrodnieniowej stawów?

Lekarze wyróżniają cztery stopnie choroby zwyrodnieniowej stawów. Charakterystyką pierwszego stopnia jest brak lub słabo wyrażony ból. Nawet po badaniu lekarskim nie zawsze można zdiagnozować chorobę. Dobry wynik uzyskuje się przez dotykanie okolicy stawu zajętego, w którym doświadczony lekarz prowadzący wykryje niewielkie zmiany w obszarze uszkodzonego stawu. Ten etap charakteryzuje się zadowalającym stanem pacjenta, wszelkie objawy bólowe przypisywane są zdarzeniom pogodowym lub zmęczeniu.

Drugi stopień objawia się zauważalnymi objawami. Zespół bólowy staje się silniejszy, ale pozostaje znośny. Na tym etapie zaczyna się niszczenie stawu i pojawianie się osteofitów (zwanymi naroślami kostnymi). Chrupanie i ogólne złe samopoczucie są stałymi towarzyszami pacjenta na tym etapie rozwoju zmiany zwyrodnieniowej. Na 2 etapie ważne jest, aby rozpoznać na czas i zacząć leczyć zwyrodnienie stawów za pomocą specjalnych leków.

W przypadku zwyrodnienia stawów trzeciego stopnia chrząstka staje się zauważalnie cieńsza, pojawiają się rozległe ogniska zniszczenia i zaburzone jest odżywianie tkanek. Wiele osteofitów jest widocznych gołym okiem, obserwuje się poważną deformację stawów.

W przypadku zwyrodnienia czwartego stopnia charakterystyczne są poważne zmiany i deformacje. Dołącza się też brak szczeliny stawowej.

Jak leczyć zwyrodnienie stawów?

Proces pozbywania się choroby ma na celu zapobieganie dalszej deformacji stawu i zapewnienie jego prawidłowego funkcjonowania. Terapia obejmuje:

• metody nielekowe: umiarkowana aktywność fizyczna, ćwiczenia fizjoterapeutyczne;
• terapia lekowa: ustalana przez lekarza indywidualnie, w zależności od stadium i charakteru bólu. Obejmuje leki przeciwzapalne w połączeniu ze środkami uspokajającymi. Lekarz również może przepisać środki hormonalne i chondroprotektory;
• fizjoterapia: niezbędna do zmniejszenia silnego zespołu bólowego;
• chirurgiczne metody leczenia zmiany zwyrodnieniowej: stosowane w zaawansowanych przypadkach, gdy inne metody są nieskuteczne. Istnieją radykalne interwencje (artroskopia stawu np. barkowego lub kolanowego z wymianą pewnych części w przypadku ciężkiego uszkodzena stawu) oraz opieka paliatywna (osteotomia, artrotomia, wykonywane w celu odciążenia stawu).

Terminy leczenia uzależnione są od stadium zaawansowania choroby, a także metod wybranych przez ortopedę.

Profilaktyka czyli jak zatrzymać zwyrodnienie stawów?

Zwyrodnienie stawów łatwiej zapobiegać niż leczyć. Aby Twoje stawy pozostały zdrowe na długie lata, zaleca się:

• prowadzić aktywny tryb życia;
• regularnie ćwiczyć i odwiedzać basen;
• dobrze się odżywiać, spożywać wystarczającą ilość kwasów omega-3 i kolagenu;
• nie przekraczać normy BMI;
• nosić wygodne buty.

Jeśli choroba zostanie zdiagnozowana na wczesnym etapie, zaleca się regularne leczenie uzdrowiskowe, a także wykluczenie czynników ryzyka zawodowego: długotrwałe stanie, podnoszenie ciężarów, wibracje.

Przypisy:

1. Osteoarthritis: national clinical guideline for care and management in adults. In: Conditions. NCCfC (Ed), Royal College of Physicians, London 2008.
2. Lawrence JS. Generalized osteoarthrosis in a population sample. Am J Epidemiol 1969; 90:381. 
3. Rosenthal AK. Crystals, inflammation, and osteoarthritis. Curr Opin Rheumatol 2011; 23:170.
4. Bijsterbosch J, Watt I, Meulenbelt I, et al. Clinical and radiographic disease course of hand osteoarthritis and determinants of outcome after 6 years. Ann Rheum Dis 2011; 70:68. 
5. Punzi L, Ramonda R, Sfriso P. Erosive osteoarthritis. Best Pract Res Clin Rheumatol 2004; 18:739.