Cholesterol norma - dobry i zły cholesterol. Interpretacja wyników lipidogramu: cholesterol całkowity, LDL, HDL, trójglicerydy. Jak naturalnie obniżyć wysoki cholesterol LDL ?

Cholesterol całkowity - dlaczego jego poziom ma znaczenie?

Cholesterol jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Stanowi składnik budulcowy błon lipidowych, a także odpowiada za płynność błon komórkowych. Jest składnikiem otoczki mielinowej komórek nerwowych, prekursorem witaminy D 3 i hormonów steroidowych oraz wpływa na aktywność enzymów uczestniczących w różnych szlakach metabolicznych. Jako składnik żółci ułatwia trawienie tłuszczu. Zarówno zbyt wysoki, jak i zbyt niski poziom cholesterolu działa niekorzystnie. Wysoki poziom cholesterolu we krwi zwiększa ryzyko rozwoju wielu chorób, w tym miażdżycy, choroby niedokrwiennej i zawału serca. Regularnie badać poziom cholesterolu powinny przede wszystkim osoby znajdujące się w grupie wysokiego ryzyka sercowo naczyniowego. Czynniki ryzyka, na które nie mamy wpływu to wiek – u mężczyzn powyżej 45 lat, u kobiet powyżej 55 lat, wczesne występowanie w rodzinie choroby niedokrwiennej serca, choroba na podłożu miażdżycy. Wskaźniki ryzyka, na które mamy wpływ to palenie, nieprawidłowe żywienie, mała aktywność fizyczna, podwyższone ciśnienie tętnicze, upośledzona tolerancja glukozy lub cukrzyca oraz nadwaga i otyłość. Czujność powinny zachować również osoby z chorobami tarczycy. Pierwsze symptomy hipercholesterolemii to problemy z koncentracją, bóle w klatce piersiowej, szybkie męczenie się. Warto jednak pamiętać o tym, że zbyt wysoki poziom cholesterolu długo nie daje żadnych objawów, aż do momentu wystąpienia zaawansowanej miażdżycy, dlatego tak istotne jest okresowe sprawdzanie jego poziomu.

Skąd bierze się cholesterol w organizmie człowieka?

Wyróżniamy 2 rodzaje cholesterolu: endogenny oraz egzogenny. Cholesterol endogenny jest produkowany w organizmie. Głównie syntetyzowany jest w wątrobie, jelitach oraz skórze. Cholesterol egzogenny dostarczany jest wraz z pożywieniem w tłuszczach zwierzęcych.

Lipidogram - cholesterol LDL "zły cholesterol", HDL "dobry cholesterol", trójglicerydy

Cholesterol w organizmie transportowany jest głównie przez lipoproteiny, które pełnią rolę nośników tego związku, umożliwiając jego transport przez krew do różnych tkanek. Z uwagi na to, że cholesterol jest substancją nierozpuszczalną w wodzie, musi być połączony z białkami, aby mógł przemieszczać się w krwiobiegu. W zależności od gęstości, rozróżnia się kilka typów lipoprotein, które mają różne funkcje i wpływ na zdrowie. Chylomikrony, lipoproteiny o bardzo małej gęstości, transportują głównie tłuszcze pokarmowe, w tym triglicerydy, z jelit do wątroby i innych tkanek. Następnie następuje rozkład tłuszczów, a część cholesterolu trafia do wątroby. VLDL (lipoproteiny o bardzo małej gęstości) zawierają głównie triglicerydy i cholesterol, który jest transportowany do tkanek obwodowych. Po dostarczeniu triglicerydów, VLDL przekształcają się w IDL (lipoproteiny o pośredniej gęstości), które następnie mogą stać się LDL (lipoproteiny o małej gęstości). To właśnie LDL, nazywane popularnie „złym cholesterolem”, są głównym nośnikiem cholesterolu do komórek ciała.

LDL mają kluczowe znaczenie w transporcie cholesterolu, ale ich nadmiar w krwiobiegu może prowadzić do odkładania się cholesterolu w ściankach naczyń krwionośnych, co jest jedną z głównych przyczyn miażdżycy. Cząsteczki LDL mogą przenikać przez ściany naczyń, zwłaszcza gdy są uszkodzone przez działanie wolnych rodników. Prowadzi to do tworzenia się blaszek miażdżycowych, zwężenia naczyń i wzrostu ryzyka chorób serca, w tym zawału serca czy udaru mózgu. W przeciwieństwie do LDL, HDL (lipoproteiny o dużej gęstości) są uważane za „dobry cholesterol”, ponieważ biorą udział w odwrotnym transporcie cholesterolu. Ich zadaniem jest usuwanie nadmiaru cholesterolu z tkanek obwodowych, w tym z naczyń krwionośnych, a także transportowanie go do wątroby, gdzie może zostać przetworzony lub usunięty z organizmu. HDL ma działanie ochronne, zmniejszając ryzyko miażdżycy i chorób serca. Mechanizm ich ochronnego działania polega na usuwaniu nadmiaru cholesterolu z miejsc, w których może on odkładać się i prowadzić do zmian w ścianach naczyń krwionośnych. Ponadto, HDL wykazuje działanie przeciwzapalne, przeciwzakrzepowe oraz antyoksydacyjne. Poziom HDL w organizmie jest często odwrotnie proporcjonalny do ryzyka rozwoju miażdżycy. Wyższy poziom HDL jest związany z niższym ryzykiem chorób serca, ponieważ pomaga w usuwaniu nadmiaru cholesterolu z krwi i tkanek. Z kolei podwyższony poziom LDL jest czynnikiem ryzyka miażdżycy.

Normy cholesterolu

Badanie cholesterolu we krwi, czyli lipidogram to badanie laboratoryjne, które można wykonać zarówno prywatnie jak i w ramach NFZ. Lipidogram (inna nazwa tego badania to profil lipidowy) pozwala określić poziomy odpowiednich frakcji lipidowych, w tym stężenie cholesterolu całkowitego, cholesterolu LDL, HDL i poziom trójglicerydów. Za nieprawidłowe poziomy cholesterolu u ludzi zdrowych uznaje się stężenia LDL >115mg/dl i cholesterolu całkowitego (TC) > 190mg/dl. Jeśli występują czynniki ryzyka chorób układu krążenia, zalecany poziom cholesterolu LDL może być jeszcze niższy, co ustala lekarz. Normy cholesterolu dla ogółu populacji z podziałem na konkretne frakcje wyglądają następująco:

• Cholesterol LDL norma: <115mg/dl (<3,0 mmol/l)
• Cholesterol HDL norma: kobiety >50mg/dl (>1,3mmol/l) ; mężczyźni >40mg/dl (>1,0 mmol/l)
• Cholesterol całkowity norma: <190mg/dl (<5,0 mmol/l)

Osoby znajdujące się w grupie ryzyka powinny utrzymywać niższy poziom cholesterolu LDL. Do oceny ryzyka zgonu sercowego w ciągu 10 lat służy karta ryzyka SCORE, która bazuje na informacjach takich jak ciśnienie tętnicze, wiek, płeć, palenie papierosów oraz poziom cholesterolu całkowitego. Ryzyko równe lub większe 5% ocenia się jako duże, a powyżej 10% jako bardzo duże i poziom cholesterolu powinien być utrzymywany na niższym poziomie. Dla osób w grupie dużego ryzyka poziom cholesterolu LDL nie powinien przekraczać 100mg/dl (2,5mmol/l), natomiast w grupie bardzo wysokiego ryzyka, stężenie LDL powinno być niższe niż 70mg/dl (1,8 mmol/l).

W przypadku trójglicerydów prawidłowe wartości są poniżej 150 mg/dl. Wynik 150-199 mg/dl uznaje się jako graniczny, natomiast powyżej 200 mg/dl rozpoznawana jest hipertriglicerydemia.

Jak obniżyć cholesterol naturalnie?

Czy da się obniżyć podwyższony cholesterol naturalnie? Jakie są domowe sposoby na obniżenie cholesterolu? Aby obniżyć stężenie cholesterolu we krwi, w zależności od jego poziomu, stosujemy leczenie farmakologiczne, dietę lub ich połączenie. Jeśli poziom cholesterolu jest na tyle wysoki, że nie wystarczy zmiana stylu życia i dieta, stosuje się leki na cholesterol np. statyny, fibraty, żywice jonowymienne, ezetymib. Jeżeli pacjent nie ma bardzo nasilonych zaburzeń lipidowych, można wypróbować domowy sposób na obniżenie cholesterolu czyli dietę, ruch i redukcję masy ciała, jeśli występuje nadwaga. Aktywność fizyczna powinna trwać co najmniej 30 minut dziennie i być o średnim nasileniu. Może to być np. szybsze maszerowanie, pływanie, ćwiczenia grupowe czy jazda na rowerze. Zalecana dieta na cholesterol oraz suplementy diety zostaną opisane w dalszej części artykułu.

Co jeść, aby obniżyć cholesterol?

Zwiększone stężenie cholesterolu LDL stwierdza się często u osób jedzących w nadmiarze tłuszcze zwierzęce, które są bogate w nasycone kwasy tłuszczowe i cholesterol. Częste jest to również u osób z dietą bogatą w cukry proste - cukier, miód, słodycze. Hipercholesterolemia jest również bardziej powszechna u ludzi otyłych, nieaktywnych fizycznie.

Dieta na cholesterol powinna ograniczać spożycie tłustych mięs i wędlin, masła, pełnotłustego nabiału i słodyczy, a zwiększać błonnika rozpuszczalnego, kwasów tłuszczowych omega-3, olejów roślinnych, stenoli i stanoli roślinnych oraz antyoksydantów.

Błonnik pokarmowy rozpuszczalny zawarty jest w roślinach strączkowych, owocach, niektórych warzywach, płatkach owsianych. Najbogatsze jego źródła to groch, fasola, soja, porzeczki, agrest, jagody, marchew, dynia, jabłka.

Kwasy tłuszczowe omega-3 stanowią bardzo ważny element profilaktyki chorób układu krążenia i miażdżycy. Nie tylko pomagają obniżać poziom cholesterolu, ale mają także działanie przeciwzapalne. Ich główne źródła to tłuste ryby morskie, siemię lniane i olej lniany, oleje roślinne, nasiona i orzechy . Spośród ryb morskich, najwięcej kwasów tłuszczowych omega-3 zawiera łosoś, tuńczyk, śledź, makrela, sardele i sardynki, owoce morza. Z surowców roślinnych najbardziej bogate w omega-3 jest siemię lniane i olej z niego wytłaczany, nasiona szałwii hiszpańskiej (chia), orzechy włoskie, olej konopny. Niewielkie ilości zawierają również niektóre warzywa takie jak jarmuż, szpinak i sałata .

Sterole/stanole roślinne hamują wchłanianie jelitowe cholesterolu. Mogą obniżać poziom cholesterolu LDL nawet o 8-10%. Znajdują się w takich produktach jak oleje roślinne, orzechy, pełnoziarniste produkty zbożowe, owoce, a w szczególności owoce jagodowe .

Witamina C oraz E zaliczają się do antyoksydantów. Zapobiegają utlenianiu cząsteczek cholesterolu LDL, dzięki czemu chronią przez rozwojem miażdżycy. Głównym źródłem witaminy C są owoce i warzywa, w szczególności czarne porzeczki, papryka czerwona i zielona, liście pietruszki, brokuły, brukselka, kalafior, kalarepa, kapusta czerwona, szpinak, kiwi, cytryna, truskawki oraz pomarańcze. Witamina E z kolei znajduje się w największych ilościach w olejach roślinnych i orzechach. Zawierają ją także pełnoziarniste produkty zbożowe, warzywa liściaste np. sałata, szpinak, zielona pietruszka. Niewielkie jej ilości można znaleźć również w żółtku jaja i nabiale . Spośród olejów, najbogatszy w witaminę E jest olej z zarodków pszennych, słonecznikowy oraz rzepakowy. Z orzechów i pestek, najwięcej zawierają orzechy laskowe, pestki dyni i słonecznika oraz migdały.

W diecie obniżającej cholesterol bardzo ważne jest zrezygnowanie z tłustych mięs takich jak wieprzowina, wołowina, baranina, pasztety i podroby. Można je zastąpić rybami (również tłustymi takimi jak makrela, łosoś), chudym drobiem, królikiem. Dodatkowo powinno się zrezygnować z tłustych produktów mlecznych: masło, ser żółty, twaróg tłusty i inne tłuste sery oraz słodyczy i alkoholu.

Posiłki wymagające obróbki termicznej powinny być przygotowywane poprzez gotowanie, duszenie, pieczenie w piekarniku bez tłuszczu. Należy unikać potraw smażonych.

Cholesterol a suplementy diety - co na cholesterol?

Przy podwyższonym poziomie cholesterolu, zanim lekarz przepisze statyny warto spróbować schudnąć, stosować dietę na cholesterol, zwiększyć swoją aktywność oraz dobrać odpowiednią suplementację. Co zamiast statyn na cholesterol? Suplementy diety na cholesterol nie zastąpią leków, ale mogą wspomóc proces obniżania podwyższonego poziom cholesterolu. Poniżej opisaliśmy substancje, które mają udowodnione działanie regulujące lub obniżające cholesterol. Substancje te można spotkać w wielu suplementach diety dostępnych w aptekach.

• Monakolina K to substancja pozyskana z fermentowanego czerwonego ryżu. Według badań, jest to najmocniej działający związek pochodzenia naturalnego pod kątem redukcji cholesterolu. W eksperymentach klinicznych zaobserwowano, że monakolina K obniżała poziom cholesterolu LDL nawet o 37mg/dl. Dodatkowo redukcji ulegał poziom cholesterolu całkowitego oraz triglicerydów.
• Berberyna jest to naturalny związek występujący w niektórych roślinach, m.in berberysie. Udokumentowano jego korzystne działanie we wspomaganiu leczenia hiperlipidemii. Poza redukowaniem poziomu cholesterolu całkowitego, LDL oraz triglicerydów, zwiększa stężenie „dobrego” cholesterolu HDL o 2mg/dl .
• Oleje rybie są źródłem kwasów tłuszczowych omega-3, w tym EPA, DHA i LA, niezbędnych dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Badania pokazują, że suplementacja kwasami tłuszczowymi omega-3 w dawce 2g/dobę, nie tylko zwiększa skuteczność leczenia statynami i fibratami, ale wywiera dodatkowe korzyści zdrowotne. Przede wszystkim obniżają poziom cholesterolu i działają przeciwzapalnie. Dodatkowo mogą obniżać poziom triglicerydów o 20-50%, poprzez ograniczenie ich produkcji w wątrobie oraz znacząco zwiększać poziom HDL.
• Resweratrol jest związkiem z grupy stilbenów, naturalnie występującym w wielu roślinach. Jest silnym antyoksydantem, który poza redukcją cholesterolu działa przeciwzapalnie i przeciwnowotworowo.
• Probiotyki to preparaty lub produkty żywnościowe zawierające pojedyncze lub mieszane hodowle żywych drobnoustrojów, które wywierają korzystny efekt na zdrowie, jeżeli zostały podane w odpowiedniej ilości. Poza wieloma korzyściami zdrowotnymi takimi jak wspomaganiem odporności, ochroną mikroflory jelitowej, ułatwianiem trawienia czy zwiększaniem wchłaniania witamin i minerałów, przyczyniają się do obniżania poziomu cholesterolu we krwi .
• Spirulina jest to niebieskozielona alga morska. Udokumentowano, że zmniejsza poziom cholesterolu LDL o 10% oraz poprawia inne parametry lipidowe. Ponadto, zawiera pełnowartościowe białko, w tym aminokwasy egzogenne, witaminy i składniki mineralne. Poza obniżaniem poziomu cholesterolu wskazana jest jako wspomaganie leczenia nadwagi i otyłości, a także uzupełnienie diety wegetariańskiej.
• Karczoch dzięki zawartej w nim cynarynie zmniejsza zawartość cholesterolu i triglicerydów we krwi. Dodatkowo działa żółciopędnie, odtruwająco i regenerująco na miąższ wątroby.

Podsumowując, zdrowe żywienie, aktywność fizyczna i odpowiednia suplementacja to nasz „domowy” sposób na obniżenie cholesterolu.

Monakolina K a poziom cholesterolu

Monakolina K to naturalny związek chemiczny, który występuje w sfermentowanym czerwonym ryżu. Związek ten jest wytwarzany za pomocą grzybów Monascus purpureus. Działa podobnie jak syntetyczne statyny, obniżając stężenie cholesterolu całkowitego we krwi, szczególnie frakcji LDL, znanej jako „zły cholesterol”. Monakolina K działa poprzez hamowanie enzymu reduktazy HMG-CoA, który bierze udział w produkcji cholesterolu w wątrobie. Dzięki temu może skutecznie obniżyć poziom cholesterolu całkowitego oraz LDL, zmniejszając ryzyko chorób układu sercowo-naczyniowego, takich jak zawał serca, miażdżyca, udar mózgu czy choroba wieńcowa.

Badania kliniczne wykazują, że suplementacja monakoliną K może obniżyć poziom cholesterolu o 15-25% już po 6-8 tygodniach stosowania. Regularne przyjmowanie monakoliny K, połączone z odpowiednią dietą i aktywnością fizyczną, może przynieść znaczną poprawę w kontroli poziomu cholesterolu. Warto jednak pamiętać, że jej stosowanie powinno być ostrożne. W przypadku osób przyjmujących inne statyny lub mających problemy z wątrobą czy nerkami, suplementacja monakoliną K może wiązać się z ryzykiem działań niepożądanych. Do potencjalnych skutków ubocznych należą bóle mięśni, problemy z wątrobą, uszkodzenia nerek, zawroty głowy, bóle mięśniowo-szkieletowe oraz dolegliwości ze strony układu pokarmowego. Z tego powodu stosowanie monakoliny K w dawkach wyższych niż 3 mg dziennie może być niebezpieczne, co zostało uregulowane przez przepisy UE wprowadzające limity dozwolonych dawek w suplementach diety. Dodatkowo, monakolina K, podobnie jak statyny, może wchodzić w interakcje z wieloma substancjami, takimi jak alkohol, sok grejpfrutowy, cyklosporyna, statyny, fibraty, pochodne kumaryny oraz niacyna, co zwiększa ryzyko działań niepożądanych.

Statyny a zbyt wysoki cholesterol

Statyny to grupa leków szeroko stosowanych w leczeniu podwyższonego poziomu cholesterolu we krwi, szczególnie „złego” cholesterolu LDL. Działają one poprzez hamowanie enzymu HMG-CoA reduktazy, który odgrywa kluczową rolę w produkcji cholesterolu w wątrobie. W wyniku tego procesu spada poziom cholesterolu LDL, co prowadzi do zmniejszenia ryzyka rozwoju groźnych chorób sercowo-naczyniowych takich jak miażdżyca, choroba wieńcowa, zawał serca czy udar mózgu. Statyny wykazują również działanie plejotropowe, co oznacza, że mają pozytywny wpływ na funkcjonowanie naczyń krwionośnych, przeciwdziałają stanom zapalnym w organizmie oraz zmniejszają skłonność płytek krwi do zlepiania się. W efekcie obniżają ryzyko zakrzepów i wspomagają stabilizację blaszek miażdżycowych.

Przypisy

1. Minamizuka T, Koshizaka M, Shoji M, Yamaga M, Hayashi A, Ide K, Ide S, Kitamoto T, Sakamoto K, Hattori A, Ishikawa T, Kobayashi J, Maezawa Y, Kobayashi K, Takemoto M, Inagaki M, Endo A, Yokote K. Low dose red yeast rice with monacolin K lowers LDL cholesterol and blood pressure in Japanese with mild dyslipidemia: A multicenter, randomized trial. Asia Pac J Clin Nutr. 2021 Sep;30(3):424-435.
2. Cicero AFG, Fogacci F, Stoian AP, Toth PP. Red Yeast Rice for the Improvement of Lipid Profiles in Mild-to-Moderate Hypercholesterolemia: A Narrative Review. Nutrients. 2023 May 12;15(10):2288.
3. Adili, R., M. Hawley, and M. Holinstat, Regulation of platelet function and thrombosis by omega-3 and omega-6 polyunsaturated fatty acids. Prostaglandins Other Lipid Mediat, 2018. 139: p. 10-18.
4. Trebaticka, J., et al., Cardiovascular diseases, depression disorders and potential effects of omega-3 fatty acids. Physiol Res, 2017. 66(3): p. 363-382.
5. S. Department of Agriculture, A.R.S., FoodData Central. 2019.
6. Li, Y., Jiang, L., Jia, Z., Xin, W., Yang, S., Yang, Q., & Wang, L. (2014). A meta-analysis of red yeast rice: an effective and relatively safe alternative approach for dyslipidemia. PloS one, 9(6), e98611.
7. Dong, H., Zhao, Y., Zhao, L., & Lu, F. (2013). The effects of berberine on blood lipids: a systemic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Planta medica, 79(06), 437-446.
8. Musa-Veloso, K., Poon, T. H., Elliot, J. A., & Chung, C. (2011). A comparison of the LDL-cholesterol lowering efficacy of plant stanols and plant sterols over a continuous dose range: results of a meta-analysis of randomized, placebo-controlled trials. Prostaglandins, Leukotrienes and Essential Fatty Acids, 85(1), 9-28.
9. Guo, Z., Liu, X. M., Zhang, Q. X., Shen, Z., Tian, F. W., Zhang, H. et al. (2011). Influence of consumption of probiotics on the plasma lipid profile: a meta-analysis of randomised controlled trials. Nutrition, Metabolism and Cardiovascular Diseases, 21(11), 844-850.
10. Mazokopakis, E. E., Starakis, I. K., Papadomanolaki, M. G., Mavroeidi, N. G., & Ganotakis, E. S. (2014). The hypolipidaemic effects of Spirulina (Arthrospira platensis) supplementation in a Cretan population: a prospective study. Journal of the Science of Food and Agriculture, 94(3), 432-437.
11. Fares, H., Lavie, C. J., DiNicolantonio, J. J., O’Keefe, J. H., & Milani, R. V. (2014). Omega-3 fatty acids: a growing ocean of choices. Current atherosclerosis reports, 16(2), 389.
12. Lamer-Zarawska E., Kowal-Gierczak B., Niedworok J (2007). Fitoterapia i leki roślinne. PZWL, Warszawa.
13. Korbut, R. Farmakologia. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2017.
14. Fogacci, M. Banach, DP Mikhailidis, et al.,Safety of red yeast rice supplementation: A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials, „Pharmacol Res." 2019 May;143:1-16.
15. Xiong, Zixiao, et al. "An overview of the bioactivity of monacolin K/lovastatin." Food and chemical toxicology 131 (2019): 110585.