Statyny na cholesterol – co to za leki i jak je przyjmować? Działanie, dawkowanie, przeciwwskazania, skutki uboczne stosowania i szkodliwość statyn.

Czym są statyny? Mechanizm działania statyn.

Od wielu dziesięcioleci trwały badania nad substancją, która hamowałaby syntezę cholesterolu w wątrobie, jednak z powodu licznych działań niepożądanych nigdy nie trafiły do obiegu. Po latach analiz wyznaczono nowy cel działania terapii – reduktazę HMG-CoA (reduktaza 3-hydroksy-3-metyloglutarylo-koenzymu A) – enzym kluczowy dla syntezy cholesterolu. Statyny to leki, które działają hamująco na ten enzym, dzięki czemu ograniczają wytwarzanie cholesterolu w organizmie. Klinicznie, statyny powodują obniżenie poziomu cholesterolu całkowitego i „złego” cholesterolu LDL w osoczu krwi dzięki częściowemu zahamowaniu jego syntezy w komórkach wątroby. Ponadto zwiększeniu ulega jego usuwanie z krwi. W badaniach z zastosowaniem rozuwastatyny wykazano związek pomiędzy zmniejszeniem stężenia cholesterolu LDL o małej gęstości (LDL-C) i możliwością zmniejszenia blaszki miażdżycowej. Korzystne działanie statyn wynika także z ich działania plejotropowego, którego efektem jest przeciwdziałanie zaburzeń funkcji śródbłonka naczyniowego oraz hamowanie procesów zapalnych w naczyniach krwionośnych. Ponadto dochodzi do zmniejszenia agregacji płytek krwi – popularnie proces ten określa się jako „zlepianie się” płytek krwi ze sobą. Obserwuje się także wzrost fibrynoliczny (fizjologiczny proces rozkładu zakrzepu) i stabilizację blaszki miażdżycowej. Zmniejszają ryzyko wystąpienia zawału mięśnia serca.

Statyny to grupa leków, do której zaliczane są różne substancje. Wymienić wśród nich można substancje takie jak:

• lowastatyna
• simwastatyna
• prawastatyna
• fluwastatyna
• atorwastatyna
• rozuwastatyna
• pitawastatyna

Statyny można podzielić ze względu na czas działania na krótkodziałające (lowastatyna, simnwastatyna, fluwastatyna) oraz o długim okresie działania (rozuwastatyna, pitawastatyna, atorwastatyna). Statyny o krótkim okresie działania poleca się stosować wieczorem, ponieważ enzym HMG-CoA największą aktywność wykazuje około północy. Leki o długim czasie działania mogą być podawane o dowolnej porze dnia.

Leczenie statynami - wskazania

Zbyt wysoki poziom cholesterolu we krwi jest jednym z najważniejszych czynników prowadzących do pogłębiania się zmian miażdżycowych. Konsekwencją miażdżycy jest szereg chorób układu krążenia takich jak choroba niedokrwienna serca, jak również poważnych incydentów w tym udaru mózgu czy zawału serca. Zbyt wysoki poziom cholesterolu długo nie daje żadnych objawów. Z tego powodu hipercholesterolemia została nazwana „cichym zabójcą” XXI wieku. Wcześniej uważano, że zbyt wysoki cholesterol to zmora osób starszych. Coraz częściej obecnie chorują także młodzi. Wśród początkowych objawów miażdżycy można wymienić m.in. zaburzenia erekcji u mężczyzn i obniżenie libido u kobiet.

Statyny są lekami wydawanymi wyłącznie z przepisu lekarza. Wśród możliwych wskazań wymienić można stany takie jak:

• hipercholesterolemia pierwotna i złożona (w momencie gdy leczenie dietetyczne i farmakologiczne jest niewystarczające)
• hipercholesterolemia rodzinna
• choroba niedokrwienna serca
• duże ryzyko chorób układu sercowo-naczyniowego (profilaktycznie przed 1 incydentem)
• miażdżyca
• przebyty zawal lub udar (prewencja wtórna)

W trakcie leczenia statynami należy monitorować stężenie kinazy kreatyninowej (CK) oraz enzymów wątrobowych (AspAT, AlAT).

Przeciwwskazania do stosowania statyn

Przeciwwskazania do stosowania statyn to m.in. ciąża i karmienie piersią, aktywne choroby wątroby przebiegające ze wzrostem enzymów wątrobowych, ciężkie choroby nerek, nadwrażliwość na substancję czynną. Nie powinno się używać statyn u dzieci poniżej 8 roku życia.

Statyny interakcje

Pomimo, że statyny nie wchodzą w bezpośrednią interakcję z alkoholem, zaleca się ograniczenie jego spożycia. Jego częste picie uszkadza komórki wątrobowe, które i tak są obciążone przy stosowanym leczeniu statynami, nasilając ryzyko działań niepożądanych. Ponadto, alkohol przyczynia się do zwiększania stężenia cholesterolu, co zmniejsza skuteczność leczenia.

Statyny mogą wchodzić w interakcje z sokiem grejpfrutowym, dlatego zaleca się zachowanie odstępu przynajmniej 4 godzin od momentu przyjęcia leku do spożycia grejpfruta lub wypicia soku. W przypadku stosowania statyn o długim działaniu odradza się spożywanie dużych ilości soku grejpfrutowego.

Interakcje statyn z lekami zależą od rodzaju stosowanej statyny. Wśród grup leków, które często wchodzą w interakcje z lekami na cholesterol wymienić można m.in. warfarynę, inhibitory kalcyneuryny, inhibitory proteazy HIV, przeciwgrzybicze pochodne imidazolu, erytromycyna, ryfampicyna ciprofibrat, digoksyna, ziele dziurawca.

Skutki uboczne przyjmowania statyn

Działania niepożądane statyn to przede wszystkim miopatie, czyli zespoły objawów wynikające z uszkodzenia mięśni. Jej najcięższą postacią jest rabdomioliza – rozpad mięśnia szkieletowego, po którym następuje zatkanie nefronów w nerce przez mioglobinę – białko biorące udział w magazynowaniu tlenu w mięśniach czerwonych. Prowadzi to do rozwoju ostrej niewydolności nerek. Szkodliwy wpływ statyn na mięśnie związany jest ze spadkiem syntezy koenzymu Q10 w organizmie. Jeżeli w trakcie leczenia statynami będą pojawiać się bóle mięśniowe należy niezwłocznie skonsultować się z lekarzem.

Wśród innych możliwych skutków ubocznych stosowania statyn znajduje się uszkodzenie wątroby. Z tego powodu przez cały czas trwania terapii należy monitorować stężenia enzymów wątrobowych. Do działań ubocznych zgłaszanych przez pacjentów zaliczyć również można dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego (zaparcia, wzdęcia, biegunki). Bóle głowy, stawów, zaburzenia snu i widzenia występują rzadko.

W niewielkim stopniu, statyny mogą pogarszać kontrolę stężenia glukozy u pacjentów z cukrzycą typu 2, ale mimo tego są wskazane ponieważ zmniejszają

Naturalne statyny - czym są "naturalne leki" na cholesterol"?

Niektóre ze statyn pozyskiwane są ze źródeł naturalnych np. lowastatyna, prawastatyna. Jednak popularnie, mówiąc statyny naturalne większość osób ma na myśli sterole roślinne występujące w produktach spożywczych. Nie mają one jednak wystarczającego działania, żeby zastąpić leki u pacjentów przyjmujących statyny.

Popularnym naturalnym środkiem dostępnym bez recepty jest monakolina K – substancja pozyskiwana z fermentowanego czerwonego ryżu. Mechanizm działania monakoliny K jest podobny do statyn - hamowanie enzymu HMG-CoA. W wyniku stosowania monakoliny K poziom cholesterolu całkowitego może ulec obniżeniu nawet o 20%. Obecnie jest ona uważana za jeden z najskuteczniejszych suplementów obniżających stężenie cholesterolu LDL. Działania niepożądane stosowania preparatów w dawce 10mg lub więcej mogą być podobne do tych obserwowanych podczas stosowania leków z grupy statyn - bóle mięśni, podwyższenie enzymów wątrobowych, dolegliwości żołądkowe czy bóle głowy. Z tego powodu do obrotu dopuszczone są jedynie suplementy zawierające maksymalnie 3 mg monakoliny K w pojedynczej dawce. Preparatów tych nie powinny stosować kobiety w ciąży i karmiące, poniżej 18 i powyżej 70 roku życia oraz te przyjmujące już statyny. Monakolina K wchodzi w interakcje z podobnymi substancjami jak statyny - alkohol, sok grejpfrutowy oraz wiele leków.

Należy pamiętać, aby samodzielnie nie odstawiać leków obniżających cholesterol, ponieważ może to negatywnie odbić się na zdrowiu - zwiększyć ryzyko wystąpienia choroby serca i naczyń czy zawału mięśnia sercowego. Dawka statyn powinna być dopasowana przez lekarza. Przed rozpoczęciem suplementacji należy skonsultować się z lekarzem czy nie będą występowały interakcje ze stosowanymi lekami. Warto także podkreślić, że suplementy nie zastąpią zrównoważonego stylu życia i zdrowej diety.

Jak odstawić statyny?

Na wstępie należy podkreślić, że statyn nie wolno odstawiać samodzielnie bez porozumienia z lekarzem. U niektórych osób zrezygnowanie z przyjmowania leków mogłoby stanowić zagrożenie dla zdrowia, a nawet życia np. prowadząc do destabilizacji blaszki miażdżycowej i zawału serca. Pierwszym krokiem w celu ostawienia statyn będzie konsultacja lekarska, na której specjalista przedstawi możliwe rozwiązania i oceni, czy zrezygnowanie ze statyn jest możliwe i jeśli tak, to czym je zastąpić. W regulowaniu poziomu cholesterolu i obniżaniu ryzyka chorób układu krążenia wspomagająco działa regularna aktywność fizyczna i zdrowa dieta. U osób z nadwagą i otyłością zredukowanie wagi do zdrowego zakresu będzie skutkowało naturalnym obniżeniem stężenia cholesterolu.

Najpowszechniej stosowane leki na obniżenie cholesterolu tu statyny. Statyny wpływają hamująco na wytwarzanie cholesterolu w wątrobie, powodując obniżenie stężenia cholesterolu całkowitego i "złego" cholesterolu LDL. Cechuje je działanie plejotropowe, w tym działanie przeciwzapalne i ochronne na śródbłonek naczyniowy, zmniejszając ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych. Dodatkowo statyny dzięki stabilizacji blaszki miażdży obniża się ryzyko zawału serca. Wyróżnia się statyny syntetyczne i naturalne. Skutki uboczne statyn mogą być różne, ale wśród częściej występujących wymienia się podwyższenie enzymów wątrobowych. Statyny mogą powodować także bóle mięśni.

Przypisy

1. Korbut, R. Farmakologia. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2017.
2. Fogacci, M. Banach, DP Mikhailidis, et al.,Safety of red yeast rice supplementation: A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials, „Pharmacol Res." 2019 May;143:1-16.
3. Xiong, Zixiao, et al. "An overview of the bioactivity of monacolin K/lovastatin." Food and chemical toxicology 131 (2019): 110585.