Rak prostaty – jak rozpoznać raka gruczołu krokowego? Objawy nowotworu złośliwego stercza, rokowania i leczenie

Rak prostaty – co to jest?

Rak prostaty to nowotwór gruczołu krokowego, znajdującego się u mężczyzn w miednicy, poniżej pęcherza moczowego. Prostata zlokalizowana jest nieco poniżej pęcherza moczowego i otacza cewkę moczową. Nowotwór gruczołu krokowego jest bardzo powszechny. W 2019 zdiagnozowano 17638 przypadków raka gruczołu krokowego w Polsce. Jest to najczęściej rozpoznawany nowotwór złośliwy wśród mężczyzn. Na drugim miejscu figuruje rak płuc i tchawicy. Często występują także rak jelita grubego, pęcherza moczowego i żołądka.

Przyczyny raka prostaty

Nie można wskazać jednej konkretnej przyczyny choroby. Ryzyko rozwoju komórek nowotworowych w obrębie prostaty wzrasta wraz z wiekiem, u osób otyłych oraz w przypadku niektórych zaburzeń genetycznych. Niekorzystnie oddziałuje także nadmierne spożycie alkoholu, niezdrowa dieta, palenie tytoniu czy nadciśnienie tętnicze.

Czynniki ryzyka nowotworu prostaty

Najważniejszym czynnikiem ryzyka jest wiek. Najwięcej zgonów i zachorowań z powodu raka gruczołu krokowego notuje się u mężczyzn po 75 roku życia. Rolę odgrywają także czynniki genetyczne i środowiskowe. Prawdopodobieństwo zachorowania jest znacznie wyższe, jeśli u ojca lub u innych krewnych płci męskiej rozpoznano raka stercza przed 55 rokiem życia. Zwiększone ryzyko wystąpienia raka prostaty oraz gorsze rokowanie występuje także w przypadku mutacji genów naprawy DNA, mutacjami BRCA1/BRCA2 oraz HOXB13. Do jego rozwoju przyczyniają się również zaburzenia metaboliczne np. otyłość i nadciśnienie tętnicze. Spośród czynników żywieniowych niekorzystnie wpływa nadmierne spożycie alkoholu, nabiału oraz smażonego tłuszczu. Inne czynniki sprzyjające rozwojowi raka prostaty to łysienie typu męskiego, zakażenie wirusem HPV-16 lub rzeżączką, zawodowe narażenie na kadm, palenie tytoniu, praca zmianowa.

Objawy raka prostaty

Przed długi czas choroba rozwija się bezobjawowo. Objawy raka prostaty początkowo są podobne do łagodnego rozrostu prostaty:

• trudności w oddawaniu moczu
• konieczność przerywania snu w celu oddania moczu (nykturia)
• nagłe parcie na mocz
• uczucie niepełnego wypróżnienia po oddaniu moczu
• częstomocz

Czasami pojawia się krwinkomocz – obecność czerwonych krwinek w moczu, lecz nie są one dostrzegalne gołym okiem – czerwone zabarwienie moczu nie występuje. Zdarza się jednak, że rosnący guz nie powoduje symptomów urologicznych, a jedynie związane z naciekiem okolicznych tkanek lub przerzutami raka do węzłów chłonnych biodrowych i  kości np. niedokrwistość, złamania patologiczne, bóle kości.  Jeśli guz jest dużych rozmiarów może dojść do zastoju moczu w pęcherzu, a nawet do wodonercza i niewydolności nerek. Objawy takie jak zakażenia dróg moczowych, obrzęki kończyn dolnych występują rzadko.

Przerzuty raka prostaty

Miejscowa progresja raka gruczołu krokowego prowadzi do nacieku tkanek sąsiadujących z narządem – pęcherzyków nasiennych, cewki moczowej, pęcherza moczowego, tkanek okołopęcherzowych, odbytnicy. Przerzuty szerzą się drogą limfatyczną przez regionalne węzły chłonne: biodrowe zewnętrzne, zasłonowe, przedkrzyżowe. Drogą krwionośną nowotwór przerzutuje głównie do kości, rzadziej do płuc, mózgu czy wątroby.

Diagnostyka raka prostaty

Aby wykryć raka stercza często stosowanym wskaźnikiem jest PSA. PSA to proteaza serynowa produkowana przez komórki nabłonkowe stercza. Fizjologiczną rolą PSA jest upłynnianie nasienia. Jego stężenie jest zależne od wieku, rasy, objętości stercza, poziomu androgenów. Im wyższe stężenie PSA tym większe ryzyko raka prostaty. Notuje się jego delikatne zwiększenie już w przypadku, gdy PSA przekracza wartość 1,0 ng/mL. Przyjmuje się jednak , że prawidłowy wynik PSA całkowitego nie powinien przekraczać 4 nanogramów na mililitr krwi (ng/ml). Należy jednak pamiętać, że wysokie poziomy PSA w surowicy krwi nie świadczą o rozpoznaniu raka prostaty. Wykonuje się również badanie per rectum – przezodbytniczą ocenę wielkości i kształtu stercza. W przypadku podejrzenia raka wykonywana jest biopsja gruboigłowa prostaty do weryfikacji histopatologicznej. W celu miejscowej oceny zaawansowania choroby wykorzystuje się badanie fizykalne (DRE), transrektalne badanie USG oraz multiparametryczny rezonans magnetyczny.  Ultrasonografię przezodbytniczą (TRUS) stosuje się w celu zobrazowania wewnętrznej budowy gruczołu krokowego i uwidocznienie ewentualnych guzów w poszczególnych częściach gruczołu. Typowo, rak umiejscowiony jest w strefie obwodowej gruczołu. Dodatkowo, dzięki badaniu można dokładnie wybrać miejsce, z którego należy pobrać wycinek podczas biopsji przezodbytniczej. W przypadku dodatniego wyniku biopsji, w celu analizy stadium choroby i dobrania odpowiedniej metody leczenia najcześciej wykorzystuje się tomografię komputerową miednicy i jamy brzusznej.

Leczenie raka prostaty

Leczenie zależy od stopnia zaawansowania choroby. Aktywna obserwacja (leczenie odroczone, aktywny nadzór) polega na odrodzeniu leczenia w przybranych przypadkach nowotworu stercza do czasu ewentualnej progresji choroby. U odpowiednio dobranych pacjentów z rakiem niskiego ryzyka choroba rzadko obserwuje się progresję choroby i zgon. Różnice w 10-letnich okresach przeżycia specyficznych dla raka stercza u pacjentów z rakiem niskiego ryzyka nie były istotne statystycznie w przypadku obserwacji, radioterapii i wycięcia prostaty. Metoda aktywnej obserwacji ma na celu uniknięcie lub opóźnienie aktywnego leczenia raka gruczołu krokowego i związanych z tym powikłań. Wśród metod interwencyjnych wymieniamy:

• operację
• radioterapię
• leczenie systemowe (chemioterapia lub terapia hormonalna)

Leczenie radykalne polega na chirurgicznym usunięciu całej tkanki nowotworowej lub zniszczeniu całego raka przez radioterapię. Obie te metody są porównywalne pod kątem skuteczności, jednak różnią się możliwymi powikłaniami. Chirurgiczne usunięcie prostaty może być wykonane metodą otwartą lub laparoskopową. Stosunkowo częstymi powikłaniami jest nietrzymanie moczu i zaburzenia wzwodu. Operacja wykonywana jest przede wszystkim u chorych bez przerzutów, u których zmiany patologiczne ograniczone są do gruczołu krokowego.

Radioterapię wykonuje się u pacjentów z nieco bardziej zaawansowaną chorobą, jednak bez obecnych przerzutów odległych. W przypadku radioterapii jako efekt niepożądany mogą wystąpić zaburzenia wzwodu, a także uszkodzenie pęcherza moczowego i odbytnicy. Nietrzymanie moczu występuje rzadko.

W przypadku zaawansowanego raka gruczołu krokowego najczęściej zaleca się terapię hormonalną. Stosowane są leki ograniczające wpływ testosteronu na komórki nowotworowe (blokada androgenowa). Często łączy się ją z radioterapią.

Rak gruczołu krokowego – rokowania

W Polsce leczenie chorych przeprowadzane jest mniej skutecznie niż w pozostałych krajach Europy Zachodniej. Odsetek 5-cio letnich przeżyć w Polsce wynosi 67%, a w krajach Unii Europejskiej – 83%. Rokowanie zależy od etapu, na których choroba została zdiagnozowana, stopnia jej zaawansowania, skuteczności i właściwie dobranego leczenia, stanu ogólnego pacjenta oraz jego wieku. Do oceny rokowania wykorzystuje się wskaźnik Gleasona.

Najlepsze rokowanie ma nowotwór bez przerzutów, ograniczony do gruczołu krokowego. Gorsze jest u pacjentów z rakiem rozprzestrzenionym poza prostatę, lecz ograniczonym do miednicy, a najgorsze z rakiem rozsianym – dającym odległe przerzuty np. do kości.

Profilaktyka raka prostaty

W profilaktyce raka prostaty skupiamy się przede wszystkim na ograniczaniu środowiskowych i metabolicznych czynników ryzyka:

• utrzymywanie prawidłowej masy ciała (BMI od 18,5 do 24,9 km/m²)
• kontrola nadciśnienia tętniczego
• zdrowa, zbilansowana dieta
• ograniczanie spożycia alkoholu
• ograniczenie spożycia smażonych potraw
• niepalenie papierosów
• regularna aktywność fizyczna

W przypadku zaobserwowania u siebie niepokojących objawów, które mogą wskazywać na raka prostaty należy udać się do lekarza rodzinnego w celu wystawienia skierowania do urologa – lekarza zajmującego się diagnostyką i terapią chorób układu moczowo-płciowego mężczyzny. Co roku w listopadzie, w całej Polsce i na świecie organizowane są akcje edukacyjne oraz bezpłatne badania profilaktyczne dla panów w kierunku męskich nowotworów. Cała kampania nosi nazwę Movember i zdecydowanie warto z niej skorzystać.

 

Przypisy

1. Andrologia. Red. Słowikowska-Hilczer, Jolanta . : PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2020
2. Litwin, Mark S., and Hung-Jui Tan. "The diagnosis and treatment of prostate cancer: a review."Jama24 (2017): 2532-2542.
3. Rawla, Prashanth. "Epidemiology of prostate cancer." World journal of oncology 2 (2019): 63.
4. Swami, Umang, et al. "Advanced prostate cancer: treatment advances and future directions."Trends in cancer 8 (2020): 702-715.