Badanie OB (odczyn Biernackiego) - co to jest, normy OB, interpretacja wyników

Czym jest odczyn Biernackiego?

Jednym z badań krwi przydatnym w diagnostyce różnych chorób jest określanie w jednostce czasu (zwykle 1 godzina) szybkości opadania krwinek czerwonych w niekrzepnącej krwi pobranej z żyły łokciowej, czyli badanie OB. Jednostką pomiarową są mm/ h. Pod koniec XIX wieku polski lekarz, Edmund Biernacki, zaobserwował związek pomiędzy szybkością opadania erytrocytów a zdrowiem człowieka. Parametr ten został nazwany od nazwiska odkrywcy odczynem Biernackiego (w języku angielskim znany jest jako ESR czyli  Erythrocyte sedimentation rate, czasami też jest określany jako sed rate). Określenie wartości wskaźnika OB pozwala stwierdzić, czy w organizmie toczy się stan zapalny lub istnieje proces nowotworowy. Nie jest jednak możliwe określenie miejsca stanu chorobowego i jego przyczyny.

Wskazania do wykonania badania OB

Każda, nawet zdrowa osoba powinna wykonać raz w roku badanie OB w celu diagnostyki stanu swojego zdrowia. Ponadto wskazaniem do badania jest każde podejrzenie choroby zakaźnej, autoimmunologicznej, reumatycznej czy nowotworowej. Oznaczenie wskaźnika opadania erytrocytów (OB) w trakcie trwania choroby przebiegającej ze stanem zapalnym pozwala śledzić postępy w leczeniu. Nie istnieją przeciwwskazania do wykonywania oznaczenia OB.

Przygotowanie do badania OB

W celu wykonania badania OB należy pobrać próbkę krwi z żyły pacjenta. Do pomiaru należy być na czczo . Od ostatniego posiłku powinno upłynąć co najmniej 8 godzin. Dopuszczalne jest spożycie niewielkiej ilości niegazowanej wody. Przed pobraniem krwi należy unikać wykonywania wysiłku fizycznego, gdyż jest on jednym z czynników mogących wpłynąć na wartość wyniku. Silny stres również może spowodować podwyższenie tego parametru, zaburzając wynik pomiaru.

Interpretacja wyników OB

Przy interpretacji wyników badania OB warto pamiętać, że normy referencyjne przyjęte przez laboratoria mogą się nieznacznie różnić między sobą . W niektórych stanach fizjologicznych lub przyjmując środki farmakologiczne wynik badania może być fałszywie dodatni - podczas menstruacji, w ciąży czy  przyjmując preparaty hormonalne. Przy stosowaniu leków przeciwzapalnych wynik OB może być fałszywie ujemny.

Badanie OB - norma

Podwyższone OB - przyczyny

Podwyższony wynik badania OB powinien zaniepokoić pacjenta, ale nie zawsze musi oznaczać chorobę. Jest stanem fizjologicznym dla kobiet w ciąży, w pierwszych 6 tygodniach połogu, w okresie menstruacji i niekiedy podczas stosowania środków hormonalnych. Najczęściej jednak jest oznaką stanu zapalnego trwającego w organizmie lub infekcji. Podwyższone OB towarzyszy bardzo wielu chorobom, w tym między innymi: przewlekłej niewydolności nerek, niedokrwistości wynikającej z braku żelaza lub witaminy B12, przy zaburzeniach funkcjonowania tarczycy (zarówno niedoczynność tarczycy jak i nadczynność), podczas posocznicy ,przy martwicy tkanek a w szczególności zawału serca. Poziom OB może być wysoki również po urazach typu zranienie lub złamanie, a także być skutkiem zabiegów operacyjnych. Zaostrzenie stanu przewlekłych chorób jelit np. choroby Leśniowskiego-Crohna lub wrzodziejącego zapalenia jelita grubego również skutkuje wyższą wartością OB. Jest ona również charakterystyczna dla innego rodzaju chorób autoimmunologicznych np. reumatoidalnego zapalenie stawów, tocznia rumieniowatego układowego objawiającego się przewlekłym stanem zapalnym w wielu tkankach i narządach, dny moczanowej czy zesztywniającego zapalenie stawów kręgosłupa. Innym powodem podwyższonego OB może być próchnica zębów. Bardzo wysoki, często trzycyfrowy poziom OB towarzyszy procesom nowotworowym.

Obniżone OB - przyczyny

Obniżony poziom odczynu Biernackiego otrzymujemy w badaniu niezwykle rzadko. Zwykle wskazuje na nadkrwistość czyli czerwienicę prawdziwą. Może też być objawem niedoboru fibrynogenu i związanych z tym zaburzeń krzepliwości krwi lub niedokrwistości sierpowatokrwinkowej. Poważne odwodnienie organizmu również obniża wartość OB.

CRP - czym się różni od OB ?

Wyniki obu tych badań służą sprawdzeniu, czy w organizmie istnieje stan zapalny. Podwyższony poziom odczynu Biernackiego i stężenia białka C-reaktywnego świadczy o odpowiedzi układu immunologicznego na zagrożenie, jakim są infekcje bakteryjne, wirusowe, grzybicze i pasożytnicze. CRP jest białkiem ostrej fazy produkowanym przez wątrobę pod wpływem cytokin zapalnych, jak również w ścianach tętnic, szczególnie zmienionej miażdżycowo błonie zewnętrznej. Pełni ono rolę regulacyjną, moduluje odczyn zapalny i chroni tkanki przed uszkodzeniami, powodowanymi przez oksydanty i proteazy. W obecności jonów wapnia łączy się z polisacharydami otoczek drobnoustrojów, związkami kationowymi oraz składnikami wewnątrzkomórkowymi, pobudzając klasyczną drogę aktywacji układu dopełniacza, nasilając fagocytozę i opsonizację. Jest to czuły, lecz nieswoisty marker zapaleń, zakażeń i uszkodzenia czy martwicy tkanek. Synteza i wydzielanie CRP cechuje się dużą dynamiką, w ciągu 24-48 godzin od momentu uszkodzenia tkanek jego wartość może wzrosnąć nawet 1000-krotnie. Okres półtrwania tego białka wynosi około 19 godzin. Najwyższy wzrost CRP obserwowany jest w przebiegu chorób bakteryjnych, wirusowych, grzybiczych oraz infekcji pasożytniczych. Znaczne zwiększenie poziomu CRP występuje również w przebiegu nowotworów złośliwych, układowych chorobach tkanki łącznej, zapaleniach jelit, w ostrym zapaleniu trzustki, przy zawale serca oraz w okresie okołooperacyjnym. Niewielkie zwiększenie CRP może być związane z wiekiem, paleniem tytoniu, otyłością, dyslipidemią aterogenną, stosowaniem hormonalnej terapii zastępczej, cukrzycą typu 2, przewlekłą niewydolnością nerek, nadciśnieniem tętniczym, zapaleniami dziąseł i przyzębia.

Przypisy

1. Szczeklik A. Interna Szczeklika, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2019.
2. Bray, Christopher, et al. "Erythrocyte sedimentation rate and C-reactive protein measurements and their relevance in clinical medicine." Wmj6 (2016): 317-21.
3. Alende-Castro, Vanessa, et al. "Factors influencing erythrocyte sedimentation rate in adults: new evidence for an old test." Medicine34 (2019).