Choroba bostońska (Bostonka) - jak przebiega i w jaki sposób ją leczyć?

Bostonka, czyli tak naprawdę choroba dłoni, stóp i jamy ustnej (skrótowo określana jako HFMD od jej angielskiej nazwy - Hand, Foot and Mouth Disease) to dość często występujące schorzenie wieku dziecięcego. Najczęściej pojawia się u najmłodszych pacjentów (poniżej 10 roku życia), choć może zaatakować także starsze osoby - zwłaszcza te z chorobami towarzyszącymi, w stanach obniżonej odporności czy seniorów. Przebieg bostonki jest dość charakterystyczny (łatwo bowiem rozpoznać i zidentyfikować jej najpowszechniejszy objaw - wysypkę na stopach u dziecka, pojawiającą się także na dłoniach), więc diagnostyka oraz leczenie nie stanowią problemu. W jaki sposób choroba dłoni, stóp i jamy ustnej przenosi się pomiędzy małymi pacjentami? Jakie objawy bostonki towarzyszą wysypce i jak szybko się ich pozbyć? Czy wystąpienie powikłań po bostonce jest możliwe - a jeśli tak - to czy zagrażają one zdrowiu i życiu malucha? Poznaj najważniejsze informacje o tym schorzeniu i sprawdź, jak mu zapobiegać!

Wirusowe przyczyny zarażenia bostonką

Choroba dłoni, stóp i jamy ustnej to choroba zakaźna - wywołana przez konkretne typy wirusów. Najczęściej do zarażenia bostonką dochodzi na skutek kontaktu z enterowirusami z różnych grup (właśnie z tego względu na omawiane schorzenie można zapaść więcej niż jeden raz - „przechorowanie” uodparnia bowiem organizm jedynie na jeden, konkretny rodzaj wirusa). W szczególnych przypadkach dochodzi także do samozainfekowania, z uwagi na długi okres pozostawania wirusa w kale pacjenta (nawet do kilku tygodni).

Zaraźliwość wirusami wywołującymi chorobę dłoni, stóp i jamy ustnej jest bardzo duża, a największa aktywność czynników chorobotwórczych przypada na okres letnio-jesienny. Do zarażenia bostonką najczęściej dochodzi w miejscach spotkań dzieci - przedszkolach, szkołach i żłobkach, a także na basenach i kąpieliskach (z uwagi na obecność wirusa w wodzie skażonej fekaliami nosicieli). Transmisja wirusa odbywa się zwykle drogą kropelkową, poprzez kontakt z wydzielinami nosa i gardła chorego, a także w wyniku kontaktu z płynem z pękających pęcherzyków, pojawiających się na skórze pacjenta w przebiegu bostonki. Co ważne - wirus utrzymuje się w kropelkach wydzielin osadzających się na powierzchniach (na armaturze łazienkowej, klamkach, blatach), dlatego w sezonie zachorowań i przy kontakcie z małymi pacjentami należy zachować jak najwyższy poziom higieny osobistej, obejmującej częste mycie rąk (zwłaszcza po skorzystaniu z toalety i przed jedzeniem, a w razie potrzeby - noszenie maseczek ochronnych i jednorazowych rękawiczek). Z uwagi na taki rodzaj transmisji, bostonka bywa określana mianem „choroby brudnych rąk”.

Jak rozpoznać objawy bostonki? Przebieg choroby

Objawy bostonki uzależnione są od fazy przebiegu schorzenia, choć należy pamiętać, że każdy przypadek jest indywidualny i choroba bostońska - nawet kilka czy kilkanaście dni po zakażeniu - może nie dawać żadnych symptomów lub przebiegać skąpoobjawowo. Najbardziej charakterystycznym dowodem na zarażenie chorobą dłoni, stóp i jamy ustnej jest oczywiście wysypka na dłoniach u dziecka, połączona często z wysypką pojawiającą się na stopach, a także na pośladkach, plecach lub w pachwinach. Na początku choroby na skórze zaobserwować można małe, czerwone plamki (na wspomnianych wcześniej miejscach na ciele oraz na błonie śluzowej jamy ustnej), które w miarę upływu czasu przekształcają się w pęcherzyki wypełnione przezroczystym płynem. Warto wspomnieć o tym, że zmiany te mogą powodować dyskomfort i są tkliwe, jednak nie powinny wywoływać swędzenia (takie odczucie następuje zwykle na etapie gojenia zmian skórnych).

Tak, jak zostało to wspomniane, wysypce na dłoniach u dziecka często towarzyszą zmiany na błonie śluzowej jamy ustnej, określane mianem herpanginy. Pęcherzyki w tym przypadku pojawiają się najczęściej na tylnej ścianie gardła i mogą powodować ból, a także kłopoty z przełykaniem.

Oprócz wysypki na stopach u dziecka, a także zmian pojawiających się w jamie ustnej, gardle i na dłoniach, u małych pacjentów obserwuje się następujące objawy bostonki:

• osłabienie, złe samopoczucie, senność;
• stan podgorączkowy lub gorączkę;
• brak apetytu, niewielkie pragnienie (wywołane często bolesnością zmian w gardle i jamie ustnej);
• bóle głowy oraz mięśni.

Przebieg bostonki obejmuje cztery etapy: latentny, prodromalny, etap właściwy oraz etap zdrowienia. Pierwszy z nich trwa kilka dni i obejmuje okres wylęgania choroby, a więc jego przedostawanie się z układu oddechowego i pokarmowego do węzłów chłonnych. Druga faza to pojawienie się symptomów grypopodobnych, uwzględniających gorączkę, ból głowy, dreszcze, mały apetyt oraz bóle kostno-stawowe (trwa on zazwyczaj 2 do 3 dni). Trzeci etap - właściwy - zwiastuje pojawienie się opisanej powyżej wysypki oraz objawów herpanginy. Zmiany skórne, a także te obecne na błonach śluzowych jamy ustnej ustępują po około tygodniu. Następnie organizm wchodzi w fazę zdrowienia, wydalenia wirusa oraz złuszczania naskórka w miejscu wygojonych zmian (po całkowitym wygojeniu nie powinny pozostać blizny).

W jaki sposób powinno przebiegać leczenie bostonki?

Leczenie bostonki może z powodzeniem odbywać się w domu i przybiera zwykle wyłącznie charakter objawowy. W praktyce oznacza to, że sprowadza się do podawania pacjentowi leków przeciwbólowych (jeśli dokucza mu ból mięśni lub bóle kostno-stawowe) oraz leków przeciwgorączkowych (w przypadku, gdy gorączka wiąże się z innymi symptomami lub jest zbyt wysoka). Oprócz tego należy zadbać o odpoczynek (aby organizm był w stanie efektywnie zwalczać wirusa) oraz o nawodnienie (w rzadkich przypadkach zarówno bostonka, jak i inne choroby wirusowe mogą doprowadzić u najmłodszych do odwodnienia, z uwagi na niewielkie pragnienie oraz łaknienie podczas choroby).

Warto także zająć się wysypką - mimo, iż zazwyczaj nie powoduje objawu swędzenia, to nawilżanie zmian skórnych w późniejszej fazie choroby (podczas gojenia) zapobiegnie nadmiernemu złuszczaniu naskórka i powstawaniu przebarwień.

Kiedy występują powikłania po bostonce?

Domowe leczenie bostonki w niemalże wszystkich przypadkach przynosi pożądane efekty, co jednocześnie minimalizuje ryzyko pojawienia się przykrych następstw choroby. Powikłania po bostonce zazwyczaj odnotowuje się w krajach azjatyckich (z uwagi na nieco inne wirusy obecne w tej części świata, wywołujące chorobę dłoni, stóp i jamy ustnej). Powikłania te obejmują zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych lub zapalenie mózgu. Pilny kontakt z lekarzem powinien nastąpić po pojawieniu się takich symptomów, jak nudności, wymioty, zawroty głowy, niezborność (zaburzenia koordynacji ruchowej ciała), a także sztywność karku, nadmierna senność, zaburzenia widzenia i zaburzenia świadomości.

Źródła:

1. Dr hab. med. L. Szenborn, Choroba dłoni, stóp i jamy ustnej [w:] Medycyna Praktyczna, 10.11.2016
2. Kuchciak-Brancewicz, W. Bienias, A. Kaszuba, Choroba bostońska [w:] Dermatologia Praktyczna 1/2014
3. Mgr farm. P. Jakimik, Bostonka (choroba bostońska, wirus bostoński) - objawy, przebieg, zakaźność i leczenie [w:] Portal Nowa Farmacja, dostęp: 18.11.2022
4. Główny Inspektorat Sanitarny, Choroba dłoni, stóp i ust (choroba bostońska): https://www.gov.pl/web/gis/choroba-dloni-stop-i-ust-choroba-bostonska, dostęp: 18.11.2022