Rotawirusy u dzieci i dorosłych – objawy, leczenie, profilaktyka

Rotawirusy - budowa i patogeneza

Rotawirusy należą do rodziny Reoviridae. Genom wirusa stanowi podwójna nić RNA. Istnieje 8 gatunków rotawirusów. Najbardziej zakaźne dla człowieka są rotawirusy z grupy A, natomiast w mniejszym stopniu z grupy B i C. Po wniknięciu do przewodu pokarmowego, rotawirusy zakażają i niszczą dojrzałe komórki nabłonka walcowatego kosmków jelitowych w dwunastnicy, jelicie czczym oraz proksymalnym odcinku jelita krętego. Skutkuje to zmniejszeniem powierzchni wchłaniającej kosmków jelitowych, co sprzyja występowaniu biegunki wydzielniczej. Z kolei upośledzenie działania enzymów rąbka szczoteczkowego (struktura powierzchni nabłonka z gęsto ułożonymi mikrokosmkami) powoduje zaleganie niestawionych dwucukrów i biegunkę osmotyczną.

Infekcja rotawirusami - jak dochodzi do zakażenia?

Wiriony rotawirusów są stabilne w szerokim zakresie temperatur oraz pH (od 3,5 do 10). Są odporne zarówno na zamrażanie, jak i odmrażanie, a także działanie detergentów. Do zakażenia dochodzi drogą fekalno-oralną. Najczęściej przez zabrudzone ręce w wyniku nieprawidłowej higieny, rzadziej w wyniku kontaktu z wydzielinami dróg oddechowych, kontakt osobisty, skażone powierzchnie i pokarmy. Rotawirusy są bardzo zakaźne. Na skórze oraz przedmiotach mogą przetrwać do kilkunastu godzin. Z tego powodu, bardzo łatwo rozprzestrzeniają się w pomieszczeniach i pomiędzy ludźmi - na rękach, przez przedmioty codziennego użytku np. klamki, wózki sklepowe. Jeśli rąk nie myje się wystarczająco często, łatwo o przeniesienie wirusa do jamy ustnej. Rotawirusy są najczęstsza przyczyną biegunek u dzieci w wieku 3-5 lat wymagających hospitalizacji. Ryzyko zachorowania u dziecka rośnie, gdy przebywa w zbiorowiskach z innymi dziećmi - w żłobkach, przedszkolach, na oddziałach pediatrycznych. Najczęściej chorują maluchy w wieku od 3 do 15 miesiąca życia. Łatwo przenosi się na osoby dorosłe pozostające w kontaktach z dzieckiem, jednak przebieg takiego zakażenia jest znacznie mniej nasilony. U dzieci, zachorowania najczęściej obserwuje się w miesiącach zimowych. U osób dorosłych, nie zauważa się takiej sezonowości. Ten rodzaj wirusów wywołuje około 9% przypadków zachorowań na biegunkę podróżnych, stanowiąc drugą co do częstości przyczynę tej przypadłości, po E. coli.

Okres wylęgania zakażenia rotawirusowego wynosi 1-3 dni. Objawy zakażenia rotawirusami zwykle ustępują po 3-8 dniach. U osób z upośledzoną odpornością, okres wydalania wirusów w stolcu jest znacznie dłuższy i może wynosić nawet powyżej miesiąca.

Rotawirusy u dzieci – objawy

U małych dzieci i niemowląt zakażenie rotawirusami objawia się dolegliwościami żołądkowo-jelitowymi, biegunką - często nasiloną, prowadzącą do odwodnienia. Często pojawia się wysoka gorączka. Występują:

• wodnista biegunka
• wymioty
• gorączka powyżej 39 stopni
• brak apetytu
• osłabienie

W badaniu kału obecne mogą być erytrocyty oraz leukocyty. Objawy zwykle ustępują samoistnie po 3-8 dniach.

Rotawirusy u dorosłych - objawy

U osób dorosłych zakażenie rotawirusami przebiega znacznie łagodniej niż u dzieci. Biegunka jest z reguły mniej nasilona i rzadko prowadzi do odwodnienia. Pozostałe objawy są dość podobne - bóle brzucha, stan podgorączkowy lub gorączka, nudności, wymioty.

Diagnostyka rotawirusów

Łagodny przebieg zakażenia rotawirusami z reguły nie wymaga poszerzenia diagnostyki o badania dodatkowe. Rozpoznanie rotawirusów stawiane jest na podstawie objawów klinicznych. W przypadku epidemii, diagnostyka opiera się na badaniu kału testami ELISA (testy immunoenzymatyczne) oraz metodach wykrywania wirusowego RNA.

Jak leczyć rotawirusy?

Leczenie infekcji rotawirusowej jest objawowe. Osobie chorej należy podawać płyny oraz wyrównywać zaburzenia elektrolitowe. W ciężkich przypadkach, płyny podaje się w warunkach szpitalnych, dożylnie. Należy pamiętać, aby płyny nawadniające przyjmować w małych ilościach, schłodzone, aby nie nasilać odruchu wymiotnego. Nie stosuje się antybiotyków, ponieważ są to leki na infekcje bakteryjne, a nie wirusowe. Nie powinno się również podawać leków przeciwbiegunkowych hamujących perystaltykę jelit. Wydłuża to czas kontaktu wirusów z nabłonkiem jelit, co przekłada się na dłuższy czas trwania objawów.

Podczas biegunki nie powinno się spożywać obfitych posiłków, bogatych w błonnik, kwaśnych, ostrych, zimnych - przyspieszają one perystaltykę jelit. Podstawą powinny być dania łatwostrawne np. gotowany ryż, banany, puree ziemniaczane, gotowana i przetarta marchew, jabłka, dynia,

Jak zapobiegać zakażeniu rotawirusami?

Ze względu na powszechne występowanie zakażenia, najbardziej skuteczną metodą profilaktyki u dzieci jest szczepionka przeciwko rotawirusom. Jest ona uwzględniona w Programie Szczepień Ochronnych jako zalecana. Szczególnie ważne jest, by zaszczepić dziecko przed planowanym wysłaniem do żłobka. Według badań, karmienie piersią niemowląt przynajmniej do 6 miesiąca życia, zmniejsza ryzyko infekcji rotawirusowej.

W ramach prewencji, należy również dbać o odpowiednią higienę i często myć ręce, szczególnie po powrocie do mieszkania, przed i po kontakcie z małym dzieckiem. Należy unikać kontaktu z dziećmi chorymi na biegunkę rotawirusową.

Szczepionka przeciw rotawirusom

Szczepionki przeznaczone są dla wszystkich zdrowych niemowląt. Występują w postaci zawiesiny do podania doustnego. Zawiera ona atenuowane, czyli osłabione wirusy. Podawanie szczepionki należy rozpocząć pomiędzy 6 a 12 tygodniem życia dziecka. Kolejne dawki podaje się co 4-8 tygodni, najpóźniej do ukończenia 24 tygodnia życia. Szczepionka w 90-100% przypadków chroni dzieci przed ciężką biegunką rotawirusową i związaną z nią hospitalizacją. 70-90% szczepionych dzieci nigdy nie choruje na biegunkę rotawirusową. Szczepionka na rotawirusy może być przeciwwskazana u niektórych niemowląt np. z niedoborami odporności czy wadami przewodu pokarmowego.

Przypisy

1. Choroby infekcyjne przewodu pokarmowego. Red. Panasiuk, Anatol . PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2018
2. Ciborowska H. Dietetyka. Żywienie człowieka zdrowego i chorego, 2014.