Zapalenie płuc – przyczyny, objawy i leczenie, powikłania

Zapalenie płuc to choroba, która najczęściej ma podłoże infekcyjne, bakteryjne lub wirusowe.  Szczególnie niebezpieczne jest dla osób starszych, dzieci oraz z obniżoną odpornością. Objawy zapalenia płuc to między innymi gorączka, kaszel, duszność, krwioplucie, osłabienie, bóle mięśniowe. Co zrobić w razie wystąpienia objawów?

Zapalenie płuc - czym jest?

Choroba ta jest formą ostrej infekcji dróg oddechowych, która atakuje płuca. Stan zapalny obejmuje miąższ płatów płucnych, składający się z pęcherzyków płucnych oraz tkanki śródmiąższowej. Płuca dorosłego człowieka mogą pomieścić około 5 litrów powietrza. W ciągu każdej minuty, wykonuje on od 16-24 oddechów. W pęcherzykach zachodzi wymiana tlenu i dwutlenku węgla z krwią. Dostarczają tlen hemoglobinie, która transportuje go do każdej komórki w organizmie. W wyniku stanu zapalnego i rozwoju choroby, spada wydajność wymiany gazowej. Przyczynia się to do rozwoju duszności, a nawet sinicy tkanek.

Choroba ta, od dawna znana jest w medycynie. Już w czasach Hipokratesa, przedstawiono jej opis zgodny ze współczesnymi obserwacjami. O ile obraz kliniczny był znany od dawna, o tyle czynnik wywołujący poznano dopiero w XIX wieku, w dobie rozwoju bakteriologii. Pionierem w tej dziedzinie był Ludwik Pasteur. Udowodnił on, że przyczyną wielu chorób u ludzi i zwierząt są bakterie i inne patogeny. Prawdziwy przełom w leczeniu nastąpił, gdy Alexander Fleming odkrył penicylinę - pierwszy antybiotyk.

Zachorowania na zapalenie płuc

Zachorowania, które nie wymagały pobytu w szpitalu, nie podlegają rejestracji. Z tego powodu, nie ma dokładnych wskaźników epidemiologicznych. W Europie szacowane jest na 5-12 zachorowań na 1000 mieszkańców rocznie. Wskaźnik ten jest zdecydowanie wyższy wśród osób starszych powyżej 75 roku życia i przekracza 34/1000.

Przyczyny zapalenia płuc

Zapalenie płuc wywołane przez drobnoustroje to infekcja wywołana przez bakterie chorobotwórcze, najczęściej Streptococcus pneumoniae, Mycoplasma pneumoniae, Legionella pneumiophilia, pałeczkę grypy (łac. Haemophilus influenzae) i Chlamydophilia pneumoniae. Częstość zakażeń poszczególnymi patogenami jest odmienna w różnych grupach chorych. U osób dorosłych oraz niemowląt do 3 miesiąca życia najbardziej powszechne jest podłoże pneumokokowe ze współistniejącą infekcją Chlamydophilia pneumoniae, a także S.pneumoniae i wirus grypy lub paragrypy. Zapalenie płuc u dzieci od 3 miesiąca do 5 roku życia, najczęściej występują wirusy: paragrypy, grypy, RSV, adenowirusy. Ocenia się, że wirusy ze względu na uszkadzanie błony śluzowej w układzie oddechowym ułatwia rozrost zakażenia bakteryjnego. U osób z zaburzeniami odporności, dodatkowo przyczyną mogą być zakażenia grzybicze (np. Cryptococcus, Aspergillus, Pneumocystis), wirusowe oraz mykobakteriami. Obniżona wydajność układu immunologicznego obserwowana jest między innymi w przebiegu AIDS, nowotworów, POCHP. Pasożyty również mogą powodować zapalenie płuc, jednak jest to zjawisko bardzo rzadkie.

Zapalenie płuc - jak się można zarazić?

Do dolnych dróg oddechowych drobnoustroje chorobotwórcze najczęściej dostają się na skutek:

• zachłyśnięcia
• mikroaspiracji
• drogą kropelkową

Do oskrzeli i płuc, drobnoustroje najczęściej dostają się w wyniku mikroaspiracji treści z górnych partii układu oddechowego, które często skolonizowane są przez patogeny takie jak Klebsiella pneumoniae, S. pneumoniae, H. influenzae, M. pneumoniae, M. catarrhalis. U zdrowych osób z prawidłowo funkcjonującymi mechanizmami obronnymi takimi jak odruch kaszlu, kichanie, czynność makrofagów i czynniki odporności humoralnej, rozwój zakażenia jest hamowany.

Czynniki ryzyka zapalenia płuc

Poza indywidualnym poziomem odporności organizmu, wyróżnia się wiele czynników zwiększających ryzyko zachorowania, w tym występowanie chorób chronicznych, palenie tytoniu i stosowanie leków negatywnie wpływających na układ odpornościowy.

• podeszły wiek
• POCHP
• palenie tytoniu
• cukrzyca
• przewlekła niewydolność serca
• choroby przyzębia i próchnica
• zła higiena jamy ustnej
• leczenie glikokortykosteroidami lub lekami immunosupresyjnymi
• stany sprzyjające zachłyśnięciu (upojenie alkoholowe, uzależnienie od narkotyków, choroby układu nerwowego i przełyku)
• praca w warunkach narażenia na pył metali

Ponadto, szpitalne zapalenie płuc częściej rozwija się u alkoholików, osób niedawno poddanych hospitalizacji, chorujących na cukrzycę, niewydolność nerek, z leukopenią oraz często przyjmujących antybiotyki i leki zmniejszające kwaśność treści żołądka.

Objawy zapalenia płuc

Objawy obejmują kaszel i co najmniej jeden z następujących symptomów: ból opłucnowy, krwioplucie, gorączka przekraczająca 38 stopni, dreszcze, poty, bóle mięśniowe. W przebiegu choroby może występować:

• kaszel
• gorączka
• ból w klatce piersiowej o charakterze opłucnowym
• dreszcze
• poty
• ropna plwocina
• duszność
• przyspieszony oddech

W przypadku intensywnie rozwijającego się stanu zapalnego, mogą pojawić się problemy z oddychaniem. U niemowląt i noworodków może wystąpić bezobjawowe zapalenie płuc - bez towarzyszącego kaszlu czy gorączki. Występuje natomiast osłabienie, brak apetytu, ospałość i męczliwość. Głównym oraz najwcześniej występującym objawem jest kaszel. Na początku suchy, po czym przekształca się w mokry. Osoby dorosłe oraz starsze dzieci odpluwają wydzielinę, natomiast małe dzieci często ją połykają, co może prowokować wymioty.

Rodzaje zapalenia płuc

Zapalenia płuc dzielimy zasadniczo na szpitalne (takie, które wystąpiło po 48h od przyjęcia do szpitala u chorego niezaintubowanego w chwili przyjęcia) oraz pozaszpitalne. Szpitalne zapalenie płuc to choroba najczęściej wywołana przez ich mechaniczną wentylację lub kontaktem z patogenami obecnymi w środowisku szpitalnym. Wyróżnia się

• bakteryjne zapalenie płuc
• ostre śródmiąższowe
• eozynofilowe
• wirusowe
• grzybicze
• pasożytnicze
• idiopatyczne
• zachłystowe zapalenie płuc

Rozpoznanie zapalenia płuc

W diagnostyce zapalenia płuc wykorzystuje się badania laboratoryjne, RTG klatki piersiowej oraz badania mikrobiologiczne. Zazwyczaj wykonuje się następujące badania pomocnicze:

• RTG klatki piersiowej
• morfologia krwi obwodowej z rozmazem
• stężenie białka C-reaktywnego

W osób przyjmowanych do szpitala, dodatkowo wykonuje się pulsoksymetrię, oznaczenia enzymów wątrobowych w surowicy, mocznika, elektrolitów, bilirubiny.

Zapalenie płuc wywołane przez drobnoustroje różnicuje się z jednostkami chorobowymi takimi jak eozynofilowe zapalenie płuc, ostre śródmiąższowe zapalenie płuc, gruźlica, COVID-19, rak płuca, zatorowość płucna, zmiany w płucach przebiegu choroby tkanki łącznej i układowych zapaleń naczyń.

Zapalenie płuc - powikłania

Przebieg zapalenia płuc jest zależy od wielu czynników takich jak wiek chorego, choroby współistniejące, patogen wywołujący. Zapalenie płuc wywołane przez gronkowce, bakterie beztlenowe i Legionella pneumoniae mają zazwyczaj dużo cięższy przebieg niż te najczęstsze, pneumokokowe i mykoplazmatyczne. Wśród potencjalnych powikłań wymienia się:

• ropień płuca
• wysięk w jakie opłucnej
• ropniak opłucnej
• odma
• niedodma

Zapalenie płuc - leczenie

Podstawą leczenia bakteryjnych zakażeń układu oddechowego jest antybiotykoterapia. Często stosowaną substancją jest amoksycylina. Ponadto, chorym zaleca się zaprzestanie palenia tytoniu, odpoczynek oraz picie dużej ilości płynów. W razie wystąpienia bólu opłucnowego, stosuje się paracetamol.

Zapalenie płuc - rokowanie

W Polsce, umieralność na zapalenie płuc wynosi około 20/100 000. Śmiertelność wśród chorych na pozaszpitalne zapalenie płuc, którzy są leczeni ambulatoryjnie jest niższa niż 1%, natomiast wśród pacjentów wymagających hospitalizacji od 5 do 20%. Wskaźniki te są wyższe u osób w starszym wieku.

Zapalenie płuc jest chorobą najczęściej wywołaną przez patogeny z rodzaju pneumokoków. Przyczyny choroby mogą również obejmować czynniki wirusowe czy grzybicze. Czynniki ryzyka wystąpienia zapalenia płuc to m.in starszy wiek, palenie tytoniu, cukrzyca, POCHP. Rozpoznanie zapalenia płuc stawiane jest na podstawie objawów klinicznych, badania fizykalnego oraz wskaźników laboratoryjnych. Objawy i leczenie mogą być odmienne, w zależności od czynnika wywołującego. Najczęściej, leczenie zapalenia płuc u dorosłych oraz u dzieci, podobnie jak zapalenia oskrzeli, opiera się na antybiotykoterapii.

Przypisy:

1. Szczeklik A. Interna Szczeklika. Podręcznik chorób wewnętrznych. Medycyna Praktyczna, Kraków,2020.
2. Kulus, Marek; Krenke, Katarzyna. Pulmonologia dziecięca. Red. . Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2018.
3. Choroby zakaźne i pasożytnicze. Red. Boroń-Kaczmarska, Anna; Wiercińska-Drapało, Alicja . Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2017.
4. Choroby zakaźne i pasożytnicze. Red. Dziubek, Zdzisław . Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2012.
5. J. Haq, A. C. Battersby, K. Eastham i in., Community acquired pneumonia in children, “British Medical Journal” 2017, s. 356-686
6. Mazurek, Zakażenia ukł. oddechowego u dzieci, Medical Tribune Polska, Warszawa 2014, s. 131-219