Morfologia krwi - na czym polega morfologia krwi obwodowej, jak powinna wyglądać interpretacja wyników badań i jak przygotować się na badanie krwi?

Morfologia krwi - przebieg badania, parametry i interpretacja wyników morfologii

Morfologia to podstawowe badanie laboratoryjne, które odgrywa swoją rolę zarówno w profilaktyce, jak i diagnostyce wielu chorób i dolegliwości. Do jego wykonania wystarczy krew żylna w objętości 5 ml, którą pobiera się najczęściej z żyły w zgięciu łokciowym. Z uwagi na nikłą inwazyjność oraz niewielką ilość uzyskiwanej krwi, badanie to nie ma praktycznie żadnych przeciwwskazań - jest w pełni bezpieczne, trwa krótko i nie powoduje dużych dolegliwości bólowych. Morfologia pozwala na uzyskanie bezcennych informacji o stanie zdrowia pacjenta - na ich podstawie można poszerzać diagnostykę i zlecać kolejne badania lub postawić konkretne rozpoznanie i wdrożyć odpowiednie leczenie. Na czym polega podstawowe badanie krwi i jakie parametry są w nim oznaczane? Co ile wykonywać profilaktyczną morfologię i jakie są wskazania do przeprowadzenia tego badania? Czy potrzebne jest do niego skierowanie? Dlaczego interpretacja morfologii powinna należeć wyłącznie do specjalisty? Poznaj najważniejsze informacje o morfologii krwi i sprawdź, jak przygotować się do tego badania!

Czym jest badanie morfologii krwi (badanie morfologiczne krwi)?

Samo słowo „morfologia” oznacza naukę o budowie organizmów żywych - i nie inaczej jest również z morfologią krwi. To badania pozwalające ocenić - zarówno pod kątem ilościowym, jak i jakościowym - liczbę, rodzaj i inne parametry dotyczące składników krwi. Odchylenia od wyznaczonych norm pozwalają na określenie nieprawidłowości zachodzących w organizmie oraz wskazują kierunek dalszej diagnostyki pacjenta.

Podstawowe elementy morfotyczne krwi (czyli komórki krwi), które ulegają ocenie podczas badania to oczywiście liczba erytrocytów w pełnej krwi (krwinki czerwone), liczba leukocytów we krwi (krwinki białe), a także liczba trombocytów (krwinki płytkowe, określane również jako płytki krwi). W morfologii krwi pełnej ocenia się między innymi ich wielkość, wiek, składniki, a także liczbę i udział procentowy w ogólnej objętości krwi.

Morfologia z rozmazem pokazuje skład krwi (erytrocyty, leukocyty i inne elementy)

Na wyniki morfologii krwi z rozmazem składają się takie parametry, jak: 

• krwinki czerwone (RBC - Red Blood Cell), czyli erytrocyty. Parametr ten określa liczbę czerwonych krwinek w 1 mikrolitrze (µl) krwi. U kobiet norma RBC wynosi od 3,5–5,2x106/µl, natomiast u mężczyzn - 4,2–5,4x106/µl. Nadmiarowa liczba krwinek czerwonych może być spowodowana niedotlenieniem organizmu lub odwodnieniem, natomiast zbyt niska liczba erytrocytów we krwi jest objawem niedokrwistości wynikającej z wielu czynników - w tym z współistnienia chorób przewlekłych i innych dolegliwości;
• hemoglobina (oznaczana w badaniach skrótem Hb). Obrazuje się jej stężenie podając gramaturę na litr, gdzie norma hemoglobiny u kobiet wynosi od 12 do 16 g/l, natomiast u mężczyzn - od 14 do 18 g/l. Najważniejszą funkcją hemoglobiny jest transport cząsteczek tlenu z płuc do innych tkanek, a przyczyny niedoboru bądź zwiększenia stężenia hemoglobiny we krwi pokrywają się najczęściej z tymi, które towarzyszą niedoborowi lub zwiększeniu liczby erytrocytów;
• hematokryt (skrót - HCT). Wskaźnik ten wyrażany jest w procentach i mówi o tym, jaką objętość krwi stanowią erytrocyty. Normy hematokrytu dla kobiet plasują się w okolicach od 37 do 47%, natomiast u mężczyzn - między 40 a 54%. I znów - przyczyny zmniejszenia i zwiększenia hematokrytu pokrywają się zazwyczaj z przyczynami dotyczącymi wahań liczby czerwonych krwinek;
• MCH - czyli średnia masa hemoglobiny (Hb) w erytrocycie (krwince czerwonej). MCH wyrażane jest w pikogramach (pg), a normy wynoszą od 27 do 31 pg. Zwiększenie MCH może sugerować występowanie jednej z postaci niedokrwistości hemolitycznej, natomiast zmniejszenie tego parametru wskazuje często na niedobory żelaza;
• MCHC - czyli średnie stężenie hemoglobiny (Hb) w erytrocycie (krwince czerwonej). MCHC wyraża się w gramach na decylitr, a jego normy mieszczą się w zakresie 32-36 g/dl. Potocznie mówi się, że zbyt wysokie MCHC świadczy o „zagęszczeniu” krwi, a zbyt niskie - o jej „rozcieńczeniu”, co może być powiązane zarówno z niektórymi chorobami, jak i z przewodnienie lub odwodnieniem organizmu;
• MCV - czyli średnia objętość krwinki czerwonej (erytrocytu). MCV wyraża się w femtolitrach (fl), a jej normy to od 82 do 92 fl. Najczęstszą przyczyną zmniejszenia MCV jest niedobór żelaza, a zwiększenia - niedokrwistość z niedoborów witaminy B12 i kwasu foliowego;
• RDW - czyli współczynnik zmienności rozkładu objętości krwinek czerwonych (erytrocytów). Wyraża się go w procentach, a norma RDW wynosi od 11,5 do 14,5%. Wskaźnik ten opisuje różnicę pomiędzy objętością poszczególnych krwinek czerwonych a wartością średnią dotyczącą objętości erytrocytów. Wahania wskaźnika mogą zależeć od niedoborów takich składników jak żelazo, witamina B12 czy kwas foliowy;
• retikulocyty - są to niedojrzałe postacie krwinek czerwonych. Ich ilość wyraża się w procentach (prawidłowy zakres retikulocytów to od 0,5 do 1,5%) lub też w tysiącach na mikrolitr krwi (wówczas zakres prawidłowy to od 20 do 130 tys./µl). Liczba retikulocytów poniżej normy może być powiązana z nieprawidłowym działaniem szpiku kostnego, a zwiększenie - z prawidłową odpowiedzią organizmu na zmniejszenie liczby dojrzałych erytrocytów;
• krwinki białe (WBC - White Blood Cell), czyli leukocyty. Są jednym z najważniejszych elementów układu odpornościowego, a ich liczbę podaje się na mikrolitr krwi - norma wynosi od 4 000 do 10 000/µl. Zwiększenie liczby białych krwinek następuje zwykle na skutek pojawienia się w organizmie patogenu oraz odpowiedzi immunologicznej, natomiast ich zmniejszenie powiązane jest często z samym początkiem zakażenia lub z jego ostrym przebiegiem (spadek WBC odnotowuje się także w przebiegu białaczki);
• granulocyty, będące rodzajem leukocytów i biorące udział w odpowiedzi odpornościowej organizmu. Ich zawartość ocenia się w stosunku do 1 µl krwi, a norma mieści się w przedziale 1,8-8,9 tys./µl. Wśród granulocytów wyróżnia się także neutrofile (NEUT, granulocyty obojętnochłonne, dla których norma to 1,5-7,4 tys./µl), eozynofile (EOS, granulocyty kwasochłonne, dla których norma to 0,02-0,67 tys./µl) oraz bazofile (BASO, granulocyty zasadochłonne, dla których norma to 0-0,13 tys./µl). Każdy z rodzajów granulocytów odpowiada za odporność organizmu;
• płytki krwi (PLT), inaczej nazywane trombocytami. Wraz białkiem określanym mianem fibryny biorą udział w procesie krzepnięcia krwi. Norma ilości płytek krwi plasuje się od 150 000 do 400 000 sztuk na mikrolitr (µl). Zmniejszenie lub zwiększenie liczby płytek krwi zwykle wskazuje na zaburzenia krzepnięcia krwi, ale również na niedawno przebyty krwotok i inne schorzenia;
• MPV - czyli średnia objętość płytki krwi, oznaczana w femtolitrach. Normy MPV kształtują się pomiędzy 7,5 a 10,5 fl, a wahania tego parametru mogą świadczyć o różnych chorobach, choć dla potwierdzenia diagnozy powinno zestawić się poziom MPV z innymi wskaźnikami morfologii krwi;
• LYMPH - czyli limfocyty, których wartość wyraża się w tysiącach na mikrolitr krwi. Norma limfocytów mieści się w przedziale 1,1-3,5 tys./µl, a ich liczba waha się w zależności od aktywności układu odpornościowego. W razie potrzeby w morfologii krwi oznacza się również limfocyty B (norma: 0,06-0,66 tys./µl) oraz limfocyty T (norma: 0,77-2,68 tys./µl), a także inne komórki układu odpornościowego: limfocyty T CD4+, limfocyty TCD8+ czy komórki NK (komórki Natural Killer). Limfocyty mogą aktywować się m.in podczas infekcji czy w przebiegu stanu zapalnego w organizmie;
• MONO - czyli monocyty, będące rodzajem leukocytów i biorące udział w odpowiedzi odpornościowej organizmu. Ich normy kształtują się w okolicach od 0,21 do 0,92 tys./µl.

Wszystkie normy dla wymienionych powyżej parametrów morfologii krwi mogą oczywiście różnić się w zależności od używanych przez dane laboratorium jednostek oraz od norm, przy czym niemalże każde laboratorium w ramach wyników badań przekazywanych pacjentowi podaje obok wartości uzyskanej przez daną osobę normy, jakie stosuje. Czasem nawet obok wyniku pojawia się wykrzyknik lub litera L (od angielskiego low - gdy parametr jest zbyt niski) czy litera H (od angielskiego high - gdy parametr jest zbyt wysoki).

Badanie krwi - wskazania (niedokrwistość, złe samopoczucie i inne objawy). Jak uzyskać skierowanie na badanie?

Rozmowę o konieczności wykonywania morfologii krwi warto zacząć od tego, że jest ona niezbędnym elementem profilaktyki zdrowotnej. To właście ilościowa i jakościowa morfologia krwi pozwala szybko wychwycić ewentualne nieprawidłowości i zwiastuny toczącego się procesu chorobowego. Profilaktyczną morfologię warto wykonywać co najmniej raz do roku - skierowanie na badanie można uzyskać u lekarza pierwszego kontaktu.

Jakie są najpowszechniejsze wskazania do wykonania omawianego badania? Morfologię krwi wykonuje się między innymi w następujących okolicznościach:

• nagła utrata lub zwiększenie masy ciała;
• przedłużające się, złe samopoczucie, które nie znalazło uzasadnienia w diagnostyce chorób i zaburzeń psychicznych;
• ogólne osłabienie organizmu, a w tym: bladość skóry, wypadanie włosów, zwiększona kruchość paznokci i ziemistość skóry;
• pojawienie się objawów skórnych (wysypek, pokrzywek, nadżerek), nie dających się wyjaśnić w diagnostyce dermatologicznej;
• męczące objawy ze strony układu pokarmowego (wzdęcia, zaparcia, biegunki, bóle brzucha i inne), połączone z diagnostyką gastrologiczną;
• podejrzenie wewnętrznej utraty krwi (na przykład przy ryzyku krwawienia z odcinka przewodu pokarmowego)
• zbyt niskie lub zbyt wysokie ciśnienie krwi, nieprawidłowy puls i saturacja;
• podejrzenie różnych chorób - w tym chorób tarczycy, układu immunologicznego, nowotworów, chorób krwi, infekcji wirusowych (w tym infekcji wątroby, nerek) i innych schorzeń.

Oczywiście wymienione powyżej wskazania do zbadania krwi w organizmie człowieka nie wyczerpują wszystkich możliwych okoliczności, w których wyniki takiego badania mogą pomóc w dalszej diagnostyce lub kontroli choroby. O skierowaniu pacjenta na pobranie krwi w celu wykonania panelu badań (w tym właśnie morfologii) decyduje lekarz. Warto także pamiętać o możliwości wykonania go prywatnie - morfologię ma w ofercie niemal każde laboratorium.

Morfologia krwi - przygotowanie do badania, przebieg oraz odbiór wyników morfologii

Przygotowanie do morfologii obejmuje co najmniej 8-godzinny okres powstrzymania się przed przyjmowaniem pokarmów (do badania należy zgłosić się na czczo). Krew pobiera się zwykle w godzinach porannych (po łatwym do zachowania nocnym poście). Pacjent powinien być wyspany, a przed samym badaniem krwi należy ograniczyć wysiłek fizyczny czy przyjmowanie niektórych leków (o czym powinien poinformować lekarz). Przy przygotowywaniu się do morfologii krwi należy także powstrzymać się od palenia papierosów w dniu badania czy od picia alkoholu poprzedniego dnia. Przy wykonywaniu morfologii krwi u dziecka warto przygotować je na okoliczności badania i porozmawiać o konkretach - przebiegu procedury, ilości krwi koniecznej do pobrania i innych informacjach niezbędnych do wyciszenia obaw i zaspokojenia ciekawości.

Pobieranie krwi w celu wykonania morfologii trwa kilka minut. Pacjent pozostaje zwykle w pozycji siedzącej (choć u osób źle znoszących takie zabiegi pobranie może odbyć się w pozycji półleżącej). Pielęgniarka zakłada na ramię osoby poddawanej badaniu opaskę uciskową, dezynfekuje miejsce wkłucia i każe zacisnąć pacjentowi pięść wyprostowanej ręki w celu lepszego uwidocznienia żyły w zgięciu łokciowym. Następnie ma miejsce wkłucie do żyły oraz pobranie materiału do probówek (zwykle jest to 5 ml krwi) wypełnionych substancją zapobiegającą krzepnięciu. Po pobraniu do miejsca wkłucia przyciska się wacik i zgina łokieć, by krew przestała wypływać z żyły. Pacjent po kilku chwilach może wrócić do codziennych czynności.

Próbki krwi są przekazywane do laboratorium, a wyniki badania morfologii krwi zwykle są dostępne już po kilkunastu godzinach od pobrania.

Interpretacja wyników morfologii - jak czytać wynik badania i dlaczego musi robić to lekarz?

Odczytanie wyników morfologii nie jest trudnym zadaniem - zwłaszcza z uwagi na to, że większość laboratoriów na kartach wyników podaje „widełki” norm, a nawet oznacza symbolami lub literami wartości obniżone lub wykraczające poza przyjęte normy. Innym wyzwaniem jest natomiast interpretacja morfologii, którą należy powierzyć lekarzowi (może być to zarówno lekarz pierwszego kontaktu, jak i specjalista - zwłaszcza, jeśli wyniki nie mieszczą się w normach). Wynika to z faktu, że samo obniżenie lub podniesienie kilku wskaźników rozpatrywanych osobno nie stanowi żadnej wartościowej informacji - dopiero zestawienie ich ze sobą i wiedza o tym, jak to robić, nada konkretnym wynikom wartość diagnostyczną. Przykładowo, wartości MCH i MCHC oraz MPV należy interpretować łącznie - dla uzyskania pełnego obrazu i rozpoznania problemu z ich wahaniami. Oczywiście korelacji pomiędzy poszczególnymi elementami morfologii jest więcej i tylko wiedza o ich istnieniu jest narzędziem do interpretacji morfologii. Zanim więc samodzielnie stwierdzimy u siebie ciężką chorobę nowotworową, warto skierować swoje kroki do gabinetu lekarskiego, w którym uzyskamy rzetelną, wiarygodną i wartościową pod względem diagnostycznym interpretację morfologii, propozycję terapii oraz zwiększymy szansę na uzyskanie pozytywnych wyników leczenia.

Jeśli mamy wątpliwości co do wiarygodności wyników liczbowych - na przykład przez stosowanie niektórych leków przed badaniem czy przez złe przygotowanie do oznaczenia parametrów krwi - należy poinformować o tym lekarza, który zleci powtórne wykonanie standardowej morfologii.

Źródła:

1. Lek. P. Herman, Morfologia krwi - przygotowanie, wyniki, wskazania [w:] Medycyna Praktyczna, 14.04.2014
2. M. Wołowiec, Zmiany parametrów morfologii krwi w zależności od wieku dziecka [w:] Pediatria po Dyplomie 01/2014
3. T. Sikorski, E. Marcinowska-Suchowierska, Interpretacja wyników badań hematologicznych w praktyce lekarza rodzinnego [w:] Borgis - Postępy Nauk Medycznych 4/2007
4. D. Wołowiec, Interpretacja wyników hematologicznych badań laboratoryjnych w praktyce lekarza rodzinnego [w:] Lekarz POZ 1/2018