Astma oskrzelowa - co to takiego, jak rozpoznać objawy astmy (napad astmy) oraz jak wygląda leczenie astmy oskrzelowej?

Astma oskrzelowa - przyczyny, objawy ataków astmy, leczenie choroby

Astma (a właściwie astma oskrzelowa) to przewlekła choroba zapalna dróg oddechowych, która charakteryzuje się nieprawidłowościami w zakresie funkcjonowania oskrzeli - a więc jednego z elementów zaliczanych do dolnych dróg oddechowych. W zbiorowej świadomości astma kojarzy się przede wszystkim z gwałtownym kaszlem, problemami z oddychaniem, „świszczącym” oddechem - i słusznie, choć tak naprawdę jest to tak zwany atak astmy - natomiast przez większość czasu (w przypadku odpowiedniego leczenia i kontroli) choroba pozostaje uśpiona (jest w tak zwanej remisji). Ataki astmy mogą być wywoływane przez różnorodne czynniki, w zależności od uwarunkowań osobniczych pacjenta oraz chorób towarzyszących. Jak rozpoznać objawy tego schorzenia i jak wygląda diagnostyka astmy w praktyce? Na czym polega astma i czym charakteryzują się procesy prowadzące do wystąpienia ataku? Jak wygląda leczenie astmy - długotrwałe i doraźne? Co robić w przypadku zaostrzenia astmy i jak kontrolować jej przebieg? Poznaj odpowiedzi na te i inne pytania dotyczące omawianej choroby i sprawdź, kto może chorować na astmę.

Czym jest astma? Charakterystyka choroby i rodzaje astmy. Jak rozpoznać konkretną postać astmy?

Wiele towarzystw medycznych oraz wielu specjalistów może definiować astmę nieco inaczej, jednak czynnikami powtarzającymi się w obrębie tych definicji są zawsze charakterystyczne objawy astmy, a więc nieprawidłowe funkcjonowanie oskrzeli, na skutek którego pojawiają się problemy z oddychaniem, kaszel oraz duszności. Ponadto astma jest przewlekłą chorobą układu oddechowego, co oznacza, że wymaga stałego leczenia oraz kontroli lekarskiej.

Dawne, dziś już nie stosowane określenie astmy to dychawica oskrzelowa.

W niektórych źródłach wyróżnia się astmę atopową, której objawy aktywuje ekspozycja pacjenta na czynniki uczulające (w tym pyłki roślin, kurz i inne alergeny), a także astmę nieatopową (czyli wywoływaną różnymi czynnikami wewnętrznymi - przykładowo, innymi chorobami towarzyszącymi czy zmianami anatomicznymi w obrębie układu oddechowego).

Objawy astmy sercowej

W niniejszym artykule rozwijamy tematykę astmy oskrzelowej (a więc tej odmiany, która najmocniej kojarzy się z określeniem „astma”) jednak wciąż niewiele osób wie, że w medycynie wyróżnia się także tak zwaną astmę sercową (inaczej określaną mianem dychawicy sercowej czy też napadowej duszności nocnej). Jest to objaw świadczący często o niewydolności serca, pojawiający się zwykle u pacjentów pozostających w spoczynku (również w nocy, w takcie snu). W praktyce dychawica sercowa to napady duszności, jednak o innym podłożu niż w przypadku astmy oskrzelowej. W odmianie sercowej objawy są spowodowane pośrednio - niewydolnością serca, a bezpośrednio - zastojem krążeniowym w płucach oraz żyłach płucnych, pojawiającym się na skutek wspomnianej niewydolności serca. Po zaobserwowaniu symptomów astmy sercowej (dychawicy sercowej) należy bezzwłocznie udać się do lekarza lub - w przypadku zagrożenia życia - wezwać pogotowie ratunkowe.

Przyczyny astmy oskrzelowej - co wpływa na rozwój choroby i na pojawienie się ataków astmy?

Przyczyny astmy są wieloczynnikowe, choć nie wszystkie z nich zostały do tej pory poznane. Wśród tych, które można wyodrębnić i zdefiniować, znajdują się z całą pewnością różne czynniki, od których zależy ciężkość astmy, jej przebieg oraz częstotliwość występowania ataków.

Astma – przyczyny:

• czynniki genetyczne - obecnie z współwystępowaniem astmy kojarzonych jest kilkadziesiąt (powyżej 30) konkretnych genów - jeśli pacjent posiada jeden z nich, szanse zapadnięcia na astmę zdecydowanie rosną;
• współwystępowanie chorób (w tym atopii - alergii, zwłaszcza wziewnej i w postaci skórnej). Dodatkowo przyjmowanie niektórych leków (w tym kwasu acetylosalicylowego oraz beta-blokerów) również może wpływać na zwiększenie predyspozycji do zachorowania na astmę (czasem mówi się wręcz o astmie aspirynowej - czyli takiej, w której objawy wywoływane są przez przyjmowanie leków z kwasem salicylowym, potocznie określanym mianem aspiryny). Co ważne, u chorych na astmę należy przeprowadzić wszelkie możliwe testy alergiczne - na sierść zwierząt, roztocze kurzu domowego, pyłki (w tym na obecność przeciwciał IgE i innych), by określić, jakie czynniki mogą narazić pacjenta na wystąpienie ataku;
• czynniki środowiskowe - wśród których można wyróżnić długotrwałą ekspozycję na smog i zanieczyszczone powietrze, ekspozycję na alergeny, ale również chemiczne opary i aerozole, palenie papierosów, a także częste występowanie infekcji dróg oddechowych.

Warto tutaj dodać, że niektóre badania wskazują na zwiększenie ryzyka zachorowania na astmę u dzieci, których matki paliły papierosy podczas ciąży oraz u dzieci, u których na wczesnym etapie życia stosowano antybiotyki, a także u osób z otyłością.

Astma – objawy (duszność, kaszel, ucisk w klatce piersiowej). Jak rozpoznać napad astmy?

Tak, jak zostało to wspomniane, symptomy astmy są dość charakterystyczne (dotyczy to także okoliczności ich występowania). Wśród objawów choroby można wyróżnić przede wszystkim:

• świszczący oddech pojawiający się w trakcie ataku astmy - powiązany z kurczeniem się mięśni w obrębie oskrzeli;
• duszność - czyli odczucie braku powietrza lub niemożności wykonania efektywnego oddechu (zarówno wdechu, jak i wydechu), połączona z uczuciem paniki oraz wzmożoną pracą mięśni oddechowych;
• ucisk w klatce piersiowej - niezwykle charakterystyczny, opisywany niekiedy przez pacjentów jako odczucie zaciskającej się na górnych żebrach obręczy. Ważne jest tutaj rozgraniczenie uczucia bólu oraz ucisku - ucisk jest charakterystyczny dla astmy, natomiast ból w klatce piersiowej, kołatanie serca czy pieczenie za mostkiem wskazuje raczej na kłopoty z sercem - w tym na jego niewydolność i zawał serca;
• kaszel - w większości przypadków bezproduktywny (nie prowadzący do odkrztuszenia wydzieliny), suchy, męczący, zwiększający swoją intensywność w miarę zwiększenia intensywności ataku astmy. W niektórych przypadkach efektem kaszlu jest odkrztuszenie białawej lub żółtawej wydzieliny (mogącej przypominać ropę - nie świadczącej jednak o infekcji bakteryjnej).

Astma oskrzelowa – objawy i okoliczności ich wystąpienia

Należy zaznaczyć, że główny problem z oddechem pojawia się w momencie wydechu powietrza przez oskrzela - a nie wdechu. Jest to związane z mechanizmami zachodzącymi w oskrzelach, prowadzącymi do rozpoczęcia ataku astmy. W praktyce chodzi tu o sekwencję zdarzeń obejmującą skurcz oskrzeli oraz - tym samym - zwężenie dróg oddechowych. Czasem do tego dochodzi zagęszczenie śluzu znajdującego się na błonie śluzowej oskrzeli (dzieje się tak w rozwoju astmy, ale również pod wpływem kontaktu z alergenami wziewnymi czy dymem papierosowym). Ponieważ przy wdechu drogi oddechowe naturalnie poszerzają się, to problem przy skurczu stanowi właśnie wydech - w tym momencie pojawia się także charakterystyczny świst.

Dodatkowo warto zwrócić uwagę, że objawy astmy pojawiają się zwykle w charakterystycznych momentach. Dużą rolę odgrywa alergia (jeśli pacjent jest uczulony na pyłki traw, kurz i inne elementy otoczenia, może dojść do rozwoju ciężkiej postaci astmy), ale również nadmierne uprawianiu sportu (atak astmy może pojawić się po treningu) czy stanie przeziębienia, grypy i innych chorób przebiegających z zapaleniem górnych dróg oddechowych. Oprócz tego pacjenci często zgłaszają zaostrzenie astmy w odpowiedzi na sytuacje stresowe.

Diagnostyka astmy - badania i testy na potwierdzenie zachorowania

Jeśli pacjent zauważy u siebie objawy mogące przypominać astmę (lub jakiekolwiek niepokojące objawy ze strony układu oddechowego), powinien zgłosić się do lekarza - pulmonologa lub przynajmniej do lekarza rodzinnego. Niestety, obecnie nie istnieje jedno badanie lub test, który z całą pewnością mógłby potwierdzić lub zaprzeczyć zachorowaniu na astmę. Niemniej, na pełną diagnostykę oraz rozpoznanie astmy składają się m.in:

• dokładny wywiad z pacjentem, dotyczący zarówno niepokojących go objawów (ich nasilenia, częstotliwości, konsekwencji), jak i obciążenia rodzinnego oraz okoliczności, w jakich występują czy chorób towarzyszących (a zwłaszcza alergii i uczuleń);
• wykonanie badania określanego jako spirometria (badanie spirometryczne) - w tym oznaczenie dwóch najważniejszych parametrów, czyli FEV1 (natężona objętość wydechowa pierwszosekundowa) oraz PEF (szczytowy przepływ oddechowy). Badanie to ma unaocznić zachowanie oskrzeli podczas obturacji (zwężenia na skutek skurczu mięśni) oraz czas powrotu do stanu zapewniającego prawidłowy przepływ powietrza przez oskrzela;
• bezpośrednio po wykonaniu spirometrii można u pacjenta przeprowadzić także próbę prowokacyjną, polegającą na podaniu substancji wywołującej skurcz oskrzeli oraz na ponownym pomiarze parametrów wydychanego powietrza.

Ponieważ astma to choroba o nie do końca poznanym podłożu, do elementów rozpoznania zalicza się również leczenie choroby - a więc dokładną obserwację reakcji organizmu na przyjmowanie konkretnych substancji leczniczych(zaliczanych zarówno do terapii długoterminowej, jak i leków wziewnych - działających natychmiastowo rozkurczowo na mięśnie znajdujące się w obrębie oskrzeli). Pozytywna odpowiedź na leczenie i złagodzenie objawów wskazuje na obecność choroby, natomiast brak reakcji każe podejrzewać inne podłoże problemów z funkcjonowaniem dróg oddechowych, niż astma.

Leczenie astmy oskrzelowej i życie z astmą w praktyce

Leczenie astmy jest kluczowym elementem zapewnienia pacjentowi zarówno komfortu życia, jak i stworzenia mu warunków do normalnego funkcjonowania - w tym do uprawiania sporu (wbrew pozorom wysiłek fizyczny może poprawić kondycję układu oddechowego i zmniejszyć częstość ataków) i aktywnego uczestnictwa w codziennych wyzwaniach. Na leczenie astmy składają się tak naprawdę dwa aspekty:

• leczenie długoterminowe - czyli leki przyjmowane przez pacjenta na stałe, w ustalonym przez specjalistę schemacie. Najpowszechniejsze z nich to glikokortykosteroidy wziewne, a także β2-mimetyki - podawane wziewne. Leki te przyczyniają się do redukcji lub całkowitego zniwelowania stanu zapalnego w oskrzelach, a także do rozkurczu oskrzeli, co przekłada się na złagodzenie ataków astmy oraz na zmniejszenie ich częstotliwości. Leki te - niezależnie od występowania ataków - powinny być przyjmowane przewlekle (są one niezbędne do kontrolowania przebiegu choroby, której zmienna natura wymaga regulacji i obserwacji);
• leczenie doraźne - czyli leki przyjmowane przez pacjenta w przypadku ataków astmy o ciężkim przebiegu. Są to najczęściej krótkotrwale działające leki z grupy β2-mimetyków, szybko wpływające na rozkurczenie oskrzeli i przywracające prawidłowe funkcje toru oddechowego (również podaje się je wziewnie).

U chorych z ciężkim przebiegiem astmy, niereagujących na klasyczne leki, można rozważyć podawanie stosunkowo nowych leków biologicznych.

Astma – leczenie i jego najważniejsze aspekty

Niezwykle istotną częścią leczenia astmy jest także identyfikacja czynników wpływających na wystąpienie ataku oraz unikanie ekspozycji na te czynniki. Tak, jak zostało to wspomniane - u niektórych osób ataki astmy będą miały podłoże alergiczne (i w tym przypadku konieczne jest leczenie przeciwalergiczne), u innych pojawią się w wyniku kontaktu z oparami chemikaliów lub aerozolami, a u jeszcze innych - przez stres i zdenerwowanie. Wszystkie te okoliczności powinny pojawiać się w życiu astmatyka jak najrzadziej.

Dla pełnego powodzenia terapii i zatrzymania rozwoju astmy oskrzelowej istotne są także częste kontrole u lekarza (zarówno pulmonologa, jak i doraźnie u lekarza rodzinnego - zwłaszcza w przypadku astmy ciężkiej) oraz przekazywanie specjaliście wszelkiego rodzaju informacji mogących wpływać na zmianę sposobu leczenia. Ważnym ułatwieniem dla pacjenta będzie pisemny plan leczenia, sporządzony wraz z lekarzem. Ponadto chory cierpiący na astmę powinna jak najszybciej zgłosić do swojego lekarza fakt nasilenia objawów (mimo stosowania odpowiedniego schematu leczenia), a także ewentualne skutki uboczne i działania niepożądane przyjmowanych preparatów.