Biegunka (rozwolnienie) – objawy, najczęstsze przyczyny biegunki, leczenie biegunki, domowe sposoby

Objawy biegunki

Biegunka to stan, w którym pacjent oddaje stolce o zbyt luźnej konsystencji (półpłynne lub płynne, wodniste) ze zwiększoną częstotliwością (ponad 3 razy na dobę) i/lub w zwiększonej ilości (ponad 200g/dobę). W zależności od przyczyny biegunki, mogą współwystępować objawy takie jak ból brzucha, wzdęcia, wysoka gorączka, wymioty, utrata masy ciała i ogólne osłabienie. Ze względu na czas trwania biegunki, wyróżnia się postać

• ostrą – trwającą do 14 dni
• przetrwałą – trwającą 14-30 dni
• przewlekłą – trwającą powyżej 30 dni

Przyczyny biegunki

Istnieją dwa podstawowe mechanizmy powstawania biegunki. Pierwszy z nich to upośledzenie wchłaniania w jelicie cienkim lub jelicie grubym spowodowane różnymi czynnikami np. zmniejszeniem powierzchni chłonnej lub uszkodzeniem mechanizmu transportowego w nabłonku, przyspieszoną motoryką lub obecnością w świetle jelita niewchłanialnych substancji osmotycznie czynnych. Drugim mechanizmem jest zwiększenie wydzielania wody i elektrolitów w jelicie cienkim lub jelicie grubym w wyniku działania np. enterotoksyn bakteryjnych lub mediatorów reakcji zapalnej. Częstość wypróżnień i czas trwania jest zależny od przyczyny. Wśród potencjalnych przyczyn biegunki można wymienić:

• zakażenie wirusowe
• zakażenie bakteryjne
• zatrucie pokarmowe
• nadwrażliwość pokarmową
• zaburzenia trawienia
• zaburzenia flory bakteryjnej
• stosowanie antybiotyków
• choroby zapalne jelit

Czasami u turystów obserwuje się zjawisko biegunki podróżnych. Jest to biegunka spowodowana zmianą flory bakteryjnej

Biegunka osmotyczna

biegunka osmotyczna wywołana jest obecnością niewchłanialnych substancji osmotycznie czynnych w jelicie. Jej przyczyną może być stosowanie leków przeczyszczających z grupy środków osmotycznych (laktuloza, glikol polietylenowy, makrogole, siarczan magnezu), a także leki zobojętniające kwas solny, orlistat, przewlekle przyjmowana kolchicyna, metyldopa, biguanidy, neomycyna. Czasami jest powodowana przez niektóre dietetyczne środki spożywcze zawierające sorbitol, mannitol, ksylitol.

Biegunka sekrecyjna

Biegunka sekrecyjna (wydzielnicza) to stan, gdy do jelita wydzielana jest duża ilość wody i elektrolitów w wyniku uszkodzenia nabłonka jelitowego przez wirusy i toksyny bakteryjne. Może być spowodowana także przez środki pobudzające motorykę przewodu pokarmowego, beta-blokery, inhibitory konwertazy angiotensyny, niesteroidowe leki przeciwzapalne, inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny, metforminę i inne. Czasami jest następstwem przewlekłego nadużywania alkoholu, zaburzeniach wchłaniania kwasów żółciowych w jelicie krętym, nowotwory hormonalnie czynne.

Biegunka zapalna

Biegunka zapalna rozwija się w trakcie procesu chorobowego przebiegającego z uszkodzeniem nabłonka jelitowego np. choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, zapalenia jelita grubego po radioterapii, nadwrażliwość pokarmowa.

Biegunka po antybiotykach

Jeżeli w trakcie terapii antybiotykami nie stosuje się probiotyków, może dojść do zaburzeń mikroflory jelitowej i wystąpienia biegunki. Z reguły ma łagodny przebieg i ustępuje kilka dni po odstawieniu antybiotyku. Dotyka nawet ponad 1/3 chorych stosujących antybiotykoterapię. W przypadku jej wystąpienia zaleca się stosowanie dobrej jakości probiotyków zawierających różne szczepy bakteryjne np. Streptococcus thermophilus, Bifidobacterium longum, Bifidobacterium breve, Bifidobacterium infantis, Lactobacillus acidophilus, Lactobacillus plantarum, Lactobacillus paracasei, Lactobacillus delbrueckii ssp. Bulgaricus.

Biegunka ostra

Biegunka ostra to stan trwający nie dłużej niż 14 dni. W ponad 90% przypadków jest pochodzenia zakaźnego (infekcje przewodu pokarmowego) lub zatruciem pokarmowym. Może wystąpić jako działanie niepożądane niektórych leków np. antybiotyki o szerokim zakresie działania, leki hipotensyjne, antyarytmiczne, leki przeciwdepresyjne (inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny), niesteroidowe leki przeciwzapalne, teofilina, cytostatyki, wodorotlenek magnezu, metformina, hormony tarczycy, nadużywanie leków przeczyszczających. Ostra biegunka bywa także wynikiem spożycia toksyn np. zatrucie grzybami, arszenikiem, alkoholem etylowym, środkami owadobójczymi. Czasami jest efektem nadwrażliwości pokarmowej lub niektórych chorób jelit np. ostre zapalenie uchyłków okrężnicy.

Najczęstsze przyczyny ostrej biegunki

Najczęstszą przyczyną ostrej biegunki są czynniki infekcyjne. W 60-90% przypadków, przyczyną jest zakażenie rotawirusami. Dochodzi do niego drogą fekalno-oralną, a także w wyniku niewystarczającej higieny. Objawy takie jak biegunka, nudności, wymioty, stan podgorączkowy lub gorączka, pojawiają się po 1-3 dniach od momentu zakażenia. Biegunka w przebiegu infekcji bakteryjnych np. gronkowcem złocistym, E. Coli, są silniejsze, towarzyszą im bóle brzucha o znacznym nasileniu, gorączka. W kale może być domieszka śluzu lub krwi.

Biegunka przewlekła

Biegunka przewlekła jest stanem trwającym ponad 4 tygodnie. Bardzo sporadycznie spowodowana jest zakażeniami przewodu pokarmowego (z wyjątkiem chorych z niedoborem odporności). Ponad 90% przypadków wywołane jest przez nieswoiste zapalenia jelit, zespół jelita drażliwego lub raka okrężnicy.

Leczenie biegunki

Biegunka ostra ustępuje samoistnie. W ciężkich przypadkach, kiedy istnieje ryzyko odwodnienia, lekarz może zalecić dodatkowe nawadnianie dożylne. Dotyczy to szczególnie osób starszych i małych dzieci. W większości przypadków jednak aby zapobiegać odwodnieniu wystarczy nawadnianie doustne - woda i elektrolity, stanowiące źródło sodu, potasu, chloru (ORS – oral rehydratation solutions). Elektrolity w aptekach najczęściej występują w postaci proszku w saszetkach do samodzielnego rozpuszczenia, tabletek musujących lub gotowych do spożycia doustnych płynów nawadniających w butelkach. Leki zwalniające motorykę jelit powinny być stosowane doraźnie i to tylko wtedy, gdy biegunka nie ma podłoża infekcyjnego. Co zastosować, by złagodzić objawy biegunki i dolegliwości towarzyszące?

• loperamid – spowalnia motorykę jelit
• diosmektyt – dzięki właściwościom powlekającym i adsorpcyjnym, skraca czas trwania biegunki
• drotaweryna – łagodzi skurcze brzucha
• drożdżaki z gatunku Saccharomyces boulardii - wiążą na swojej powierzchni bakterie enteropatogenne, takie jak np. Salmonella, Escherichia coli, a także hamują wiązanie toksyn przez błonę śluzową jelita
• probiotyki i prebiotyki – w biegunce po antybiotykach

Domowe sposoby na biegunkę - jak zapobiegać odwodnieniu?

W leczeniu biegunki, podstawą jest dbanie o odpowiednie nawodnienie. Do picia polecane są:

• woda
• elektrolity
• gorzka herbata
• napary ziołowe

Przeciwbiegunkowo działają niektóre napary roślinne: z owoców czarnej jagody, liści maliny, liści jeżyny, ziela przywrotnika, ziela rzepiku, kłącza rdestu wężownika, kory dębowej. Zawierają garbniki, które poza działaniem bakteriobójczym i bakteriostatycznym, po związaniu z białkami tworzą ochronną warstwę śluzową, powlekającą jelita. Znacznie utrudnia ona wchłanianie toksyn, działa łagodząco i spowalnia motorykę. Poza surowcami garbnikowymi, wśród domowych sposobów na biegunkę wymienia się stosowanie środków adsorpcyjnych takich jak węgiel aktywny czy glikokrzemiany. Adsorbują one wodę w jelicie grubym, prowadząc do zagęszczenia mas kałowych.

W trakcie trwania biegunki powinno się odpowiednio dostosować dietę. Nie zaleca się obfitych posiłków. Należy unikać produktów, które przyspieszają perystaltykę jelit. Zalicza się do nich przede wszystkim produkty bogate w błonnik nierozpuszczalny np. pieczywo razowe, kasza gryczana ryż brązowy, otręby. Należy unikać także produktów mlecznych, kwaśnych, ostrych, zimnych, słodkich owoców, alkoholu, kawy, napojów gazowanych oraz tłustych dań. Posiłki powinny być komponowane z produktów zapierających – ryż, gotowana marchew, gotowane jabłko i dynia, banany, sucharki, puree ziemniaczane, chrupki kukurydziane, pieczywo pszenne.

Przypisy

1. Szczeklik A. Interna Szczeklika. Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, 2022.
2. Mekonnen, Solomon A., et al. "Molecular mechanisms of probiotic prevention of antibiotic-associated diarrhea."Current opinion in biotechnology 61 (2020): 226-234.
3. Lamer-Zarawska, Eliza. Fitoterapia i leki roślinne. Red. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2013
4. Ciborowska H. Dietetyka. Żywienie człowieka zdrowego i chorego, 2014.