Anemia (niedokrwistość) – objawy, przyczyny, leczenie anemii

Osłabienie, przewlekłe zmęczenie, problemy z koncentracją, bóle i zawroty głowy – to mogą być objawy anemii. Jakie są przyczyny powstawania niedokrwistości i jak jej zapobiegać?

Anemia – co to jest?

Anemia, czyli inaczej niedokrwistość, to zmniejszenie stężenia hemoglobiny, hematokrytu i liczby erytrocytów we krwi. W przebiegu niedokrwistości maleje zdolność krwi do transportu tlenu, co skutkuje obniżeniem utlenowania tkanek i narządów. Ze względu na nasilenie anemii, można wyróżnić jej postać:

• Łagodną – stężenie hemoglobiny pomiędzy 10 a 12 g/dl u kobiet i 10 a 13,5 g/dl u mężczyzn,
• Umiarkowaną – stężenie hemoglobiny 8-9,9 g/dl,
• Ciężką – stężenie hemoglobiny 6,5-7,9 g/dl,
• Zagrażającą życiu – stężenie hemoglobiny poniżej 6,5 g/dl.

Anemia – objawy

Objawy kliniczne niedokrwistości różnią się w zależności od jej postaci, jednak do wspólnych symptomów możemy zaliczyć osłabienie i łatwą męczliwość, bóle i zawroty głowy, upośledzenie koncentracji oraz uwagi. W ciężkiej niedokrwistości obserwujemy również duszność, tachykardię, bladość skóry i błon śluzowych.

Niedokrwistość z niedoboru żelaza

Anemia z niedoboru żelaza spowodowana jest niewystarczającą ilością żelaza w organizmie, niepozwalającą na prawidłową syntezę hemu i powstawanie erytrocytów. Czerwone krwinki, które powstają w warunkach niedoboru żelaza są mniejsze i zawierają mniej hemoglobiny. W badaniach laboratoryjnych, poza zbyt niskim poziomem żelaza, zauważymy spadek parametrów takich jak MCV (średnia objętość erytrocytów), MCH (średnia masa hemoglobiny w erytrocycie) oraz MCHC (średnie stężenie hemoglobiny w erytrocycie). Szacuje się, że niedokrwistość z niedoboru żelaza w populacji europejskiej występuje u około 10% kobiet i 4% mężczyzn. Do głównych przyczyn zaliczamy:

• Utratę krwi – krwawienia z przewodu pokarmowego, obfite miesiączki, po operacjach i urazach,
• Zwiększone zapotrzebowanie (przy niedostatecznej podaży lub upośledzonym wchłanianiu) – np. u wcześniaków, w okresie dojrzewania, ciąży i laktacji, a także przy nasilonym tworzeniu krwinek czerwonych w przebiegu leczenia niedoboru witaminy B12,
• Upośledzone wchłanianie z przewodu pokarmowego np. w przebiegu choroby Leśniowskiego-Crohna, podczas stosowania diety ubogobiałkowej oraz bogatej w fosforany, fityniany i szczawiany,
• Niedobór w diecie np. wegetariańskiej i wegańskiej.

Objawy niedokrwistości z niedoboru żelaza, poza osłabieniem i upośledzeniem koncentracji, obejmują suchość skóry, wypadanie włosów, łamliwość paznokci, wybiórczy apetyt, a czasami ból i pieczenie języka. Rozpoznanie opiera się na wynikach morfologii krwi obwodowej. Leczenie niedokrwistości z niedoboru żelaza obejmuje usunięcie przyczyny i uzupełnienie niedoboru żelaza w ustroju z zastosowaniem doustnych preparatów żelaza.

Niedokrwistość pokrwotoczna

Anemia pokrwotoczna rozwija się wskutek ostrej lub przewlekłej utraty krwi. Krwotoki ostre powstają najczęściej w wyniku urazów. Do przyczyn krwawień przewlekłych zalicza się m.in. krwawienia z przewodu pokarmowego np. w przebiegu choroby Leśniowskiego-Crohna, zapalenia błony śluzowej żołądka czy celiakii. Rozpoznanie opiera się głównie na wynikach morfologii krwi obwodowej, w której zauważymy spadek stężenia hemoglobiny przy jednoczesnych prawidłowych wartościach MCV, MCH oraz MCHC. Zwiększeniu ulega liczba płytek krwi, leukocytów, retikulocytów i erytroblastów. Leczenie anemii pokrwotocznej obejmuje postępowanie przyczynowe, prowadzące do zatrzymania krwawienia oraz podanie dożylne płynu krwiozastępczego.

Anemia syderoblastyczna

Niedokrwistości syderoblastyczne są grupą wrodzonych i nabytych zaburzeń syntezy hemu, w których obserwujemy pomniejszone erytrocyty słabo wysycone hemoglobiną oraz zwiększoną ilość żelaza w szpiku. Ten rodzaj niedokrwistości występuje bardzo rzadko. Do przyczyn postaci wrodzonej zalicza się mutację genu ALAS2, defekty autosomalne i inne zaburzenia syntezy hemu. Postać nabyta może być spowodowana przez leki, niedobór miedzi, alkoholizm, zatrucie cynkiem lub ołowiem czy hipotermię. Objawy anemii syderoblastycznej obejmują ogólne symptomy niedokrwistości i upośledzenie tolerancji glukozy (jako wynik przeładowania organizmu żelazem). U 30-50% osób obserwuje się nieznaczne powiększenie wątroby i śledziony. Rozpoznanie postawione zostaje na podstawie badań morfologii krwi obwodowej i szpiku, badaniach cytogenetycznych oraz innych badaniach laboratoryjnych np. stężeniu transferryny i ferrytyny. Leczenie niedokrwistości syderoblastycznej, poza usunięciem przyczyny w postaciach nabytych, polega na zastosowaniu preparatów farmakologicznych zaleconych przez hematologa.

Niedokrwistość chorób przewlekłych

Niedokrwistość chorób przewlekłych ma złożoną patogenezę, w której istotną rolę odgrywa pobudzenie odporności komórkowej i zwiększona produkcja cytokin prozapalnych. Jest prawdopodobnie drugą co do częstości występowania po anemii z niedoboru żelaza. W badaniach laboratoryjnych zaobserwujemy zmniejszoną ilość erytrocytów i retikulocytów, niskie stężenie żelaza i transferryny, a podwyższone ferrytyny. Najczęstsze przyczyny niedokrwistości chorób przewlekłych to zakażenia, nowotwory złośliwe, przewlekłe zakażenia dróg moczowych i choroby autoimmunologiczne. Objawy obejmują osłabienie, bóle i zawroty głowy, spadek koncentracji. Zasadnicze znaczenie ma leczenie choroby podstawowej, która spowodowała powstanie niedokrwistości.

Niedokrwistość z niedoboru witaminy B12

Niedokrwistość z niedoboru witaminy B12 cechuje się obecnością erytrocytów makrocytowych, czyli o zwiększonej objętości. Zalicza się ją do niedokrwistości megaloblastycznych. W morfologii krwi obwodowej obserwuje się wzrost parametrów takich jak MCV, MCH oraz MCHC. Do przyczyn niedoboru witaminy B12 zaliczamy dietę wegańską bez stosowania odpowiedniej suplementacji, alkoholizm, niedobór transkobalaminy II oraz zaburzenia wchłaniania, które występują np. podczas przyjmowania metforminy i leków hamujących wydzielanie kwasu solnego, w chorobie Addisona-Biermera, Leśniowskiego-Crohna czy zespole Zollingera-Ellisona. Poza ogólnymi objawami, charakterystycznymi dla wszystkich rodzajów niedokrwistości, u 50% chorych obserwuje się symptomy ze strony przewodu pokarmowego (utrata smaku, pieczenie języka, biegunki, zaparcia). W zależności od stopnia zaawansowania niedokrwistości, pojawiają się różnego stopnia objawy neurologiczne takie jak parestezje rąk i stóp, drętwienie kończyn, niestabilność chodu, zaburzenia oddawania moczu oraz objawy psychiatryczne. Leczenie niedokrwistości z niedoboru witaminy B12 opiera się na podaży ściśle określonych przez lekarza dawek witaminy B12 w zastrzykach domięśniowych.

Niedokrwistość z niedoboru kwasu foliowego

Anemia z niedoboru kwasu foliowego, podobnie jak z niedoboru witaminy B12, zaliczana jest do niedokrwistości megaloblastycznych. Analogicznie, w badaniach morfologii zauważa się podwyższone wartości parametrów MCH, MCV, MCHC. Przyczyny niedoboru kwasu foliowego to przede wszystkim niewłaściwa dieta, uboga w świeże warzywa zielone, a także zmniejszone wchłanianie kwasu foliowego i przewlekłe choroby wątroby. Niekorzystnie na przyswajanie kwasu foliowego mogą również wpływać stosowane środki farmakologiczne takie jak fenytoina, trimetoprim, metotreksat. Do niedoboru kwasu foliowego dochodzi również w wyniku alkoholizmu i niedoboru cynku. Objawy niedokrwistości, poza charakterystycznymi dla wszystkich rodzajów anemii, obejmują zaburzenia ze strony układu pokarmowego – utrata czucia smaku, pieczenie języka, biegunki, zaparcia i nudności. Niedobór kwasu foliowego może prowadzić do rozwoju niepłodności u obu płci. Leczenie bazuje na wzbogaceniu diety w produkty spożywcze zawierające kwas foliowy oraz jego suplementację, a także terapię choroby podstawowej np. w przypadku zaburzeń wchłaniania.

Anemia hemolityczna

Niedokrwistości hemolityczne są zbiorem chorób o różnym pochodzeniu. Dochodzi w nich do nieprawidłowego rozpadu erytrocytów oraz skrócenia ich czasu przeżycia. Przyczyny mogą być wrodzone lub nabyte. Hemoliza wrodzona spowodowana jest pierwotnym defektem wewnątrzkrwinkowym. Postaci nabyte mogą rozwinąć się w przebiegu chorób autoimmunologicznych, nocnej napadowej hemoglobinurii, hipersplenizmie, zakażeń (toksoplazmoza, zimnica, Clostridium perfringens), stosowania niektórych leków (np. cyklosporyna, mitomycycna C, sulfonamidy, sulfasalazyna), zatrucia ołowiem lub miedzią, używania kokainy oraz przy ciężkich oparzeniach. Do hemolizy nabytej może również dojść u pacjentów z chorobami wątroby lub nerek, zakażeniami wirusowymi, kiłą. W niedokrwistości hemolitycznej obserwuje się ogólne objawy anemii, a także żółtaczkę ( o różnym nasileniu), powiększenie wątroby i śledziony. W badaniach morfologii krwi obwodowej niedokrwistość zazwyczaj jest normocytowa, to znaczy nie obserwuje się powiększenia ani pomniejszenia krwinek czerwonych, jedynie ich zmniejszoną ilość oraz nieprawidłowy kształt. Leczenie obejmuje terapię choroby podstawowej.

Jedną z rodzajów niedokrwistości hemolitycznych jest anemia sierpowata, spowodowana obecnością hemoglobiny o nieprawidłowej budowie. W Europie występuje rzadko. Anemia sierpowata jest dziedziczona jako cecha autosomalna dominująca. Objawia się nawracającym silnym bólem rąk i stóp, żółtaczką, owrzodzeniami skóry w okolicy kostek, powiększeniem wątroby i śledziony, kamicą żółciową oraz symptomami zatorów w narządach wewnętrznych.

Niedokrwistość w ciąży

Anemia w okresie ciąży jest bardzo częstym zjawiskiem. Zarówno podczas ciąży, jak i laktacji, zapotrzebowanie na wiele składników pokarmowych wzrasta, łatwo więc o wystąpienie niedokrwistości z niedoboru żelaza lub kwasu foliowego. Aby zapobiec jej wystąpieniu, warto zadbać o stosowanie odpowiednich suplementów prenatalnych oraz o zdrową, zróżnicowaną dietę.

Przypisy:

1. Interna Szczeklika. Podręcznik chorób wewnętrznych. Szczeklik A. Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, 2020.
2. Kompendium. Basak W. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2016