Witamina K – na co pomaga? Jak częste są niedobory witaminy K? Jak ją suplementować?

Witamina K - właściwości

Witamina K jest witaminą rozpuszczalną w tłuszczach. Jako witaminę K klasyfikuje się 3 główne formy – filochinon (witamina K1), menachinon (witamina K2) i menadion (syntetyczna witamina K3). W wyniku redukcji menadionu otrzymywana jest także syntetyczna pochodna tego związku – dioctan menadiolu (witamina K4). Związki witaminy K w swojej budowie zawierają pierścień naftochinonowy i grupę metylową w pozycji drugiej.

Witamina K1 po raz pierwszy została wyizolowana z liści lucerny w 1939 przez badaczy Dama i Kramera. Wrażliwa jest na działanie światła i środowisko alkaliczne (zasadowe). W organizmie wchłaniania jest w górnej części jelita cienkiego, w obecności żółci i lipazy trzustkowej. Witamina K2, podobnie jak K1 jest rozpuszczalna w tłuszczach. Wytwarzana jest przez florę bakteryjną i cechuje ją 100% przyswajalności. Witamina K3 (menadion) jest substancją wrażliwą na działanie kwasów, zasad, światła. Jest to forma otrzymywana syntetycznie i rozpuszczalna w wodzie. 

Witamina K – do czego jest potrzebna?

Witamina K jest niezbędna do tworzenia czynników krzepnięcia krwi, przez co ma działanie przeciwkrwotoczne. Katalizuje reakcję syntezy protrombiny oraz trombiny, a także wpływa na aktywność tromboplastyny. Witamina ta bierze również udział w metabolizmie tkanki kostnej i przemianach wapnia. Witamina K wraz z aktywną formą witaminy D3 (kalcytriol) są niezbędne do syntezy osteokalcyny w osteoblastach. Ma właściwości przeciwzapalne, przeciwgrzybicze, przeciwbólowe i antybakteryjne. Odgrywa również ważną rolę w profilaktyce choroby Alzheimera oraz ograniczeniu uszkodzenia komórek nerwowych po wylewach.

Witamina K a nowotwory

Wyniki wielu badań sugerują przeciwnowotworowe działanie poszczególnych form witaminy K na niektóre linie komórek nowotworowych. Zasadniczo, przedstawia się, że syntetyczna forma witaminy K (witamina K3) wykazuje większą cytotoksyczność wobec komórek nowotworowych niż witamina K1 i K2. Możliwe mechanizmy działania witaminy K3 to hamowanie proliferacji komórek raka oraz indukcja syntezy reaktywnych form tlenu, co uruchamia procesy apoptozy, czyli programowanej śmierci komórek. W pracach naukowych zauważono synergistyczne działanie witaminy K3 i konwencjonalnie używanych leków przeciwnowotworowych. Działanie antyproliferacyjne, prowadzące do zatrzymania wzrostu i niszczenia komórek nowotworowych, udowodniono również dla witaminy K2.

Witamina K w kosmetykach

Witamina K jest również używana w kosmetykach, konkretnie tlenek witaminy K1, szczególnie w produktach polecanych do skóry naczynkowej. Rozjaśnia skórę i poprawia jej koloryt oraz redukuje zaczerwienienia. Polecana jest także do pielęgnacji skóry osób starszych ze skłonnościami do tworzenia się drobnych siniaków.

Witamina K – niedobór

Niedobory witaminy K w populacji polskiej występują bardzo rzadko. Witamina K występuje w wielu produktach spożywczych, a także jest w pewnym stopniu syntetyzowana przez mikroflorę bakteryjną w przewodzie pokarmowym. Do niedoboru zazwyczaj dochodzi w przebiegu różnych chorób przewlekłych, głównie wątroby oraz w nowotworach. Towarzyszyć może również niedożywieniu, zaburzeniom wchłaniania, niedrożności dróg żółciowych oraz długotrwałej antybiotykoterapii. Najczęściej występujące stany chorobowe, które przebiegają z zaburzeniami wchłaniania to przede wszystkim: celiakia, cholestaza, mukowiscydoza, przewlekłe zapalenie trzustki i zespół złego wchłaniania. Objawami niedoboru witaminy K są przede wszystkim:

• wydłużony czas krzepnięcia krwi
• krwotoki z nosa
• łatwe powstawanie siniaków
• krwawienia samoistne
• wylewy krwi do różnych narządów
• zbyt obfite krwawienia miesięczne u kobiet
• krwiomocz
• podatność na infekcje
• zaburzenia wzrastania i rozwoju u niemowląt
• choroba krwotoczna noworodków

Przewlekle występujący niedobór witaminy K może prowadzić do rozwoju osteoporozy, niedokrwistości, zwapnienia naczyń krwionośnych, zaburzeń krzepliwości krwi, a także żółtaczki i uszkodzenia wątroby.

Niedobór witaminy K u noworodka

U dorosłych niedobory witaminy K są bardzo rzadkie, ze względu na jej syntezę przez florę bakteryjną w jelicie grubym. Natomiast u noworodków i niemowląt, problem ten jest dość częsty, ponieważ ich flora bakteryjna nie jest jeszcze wykształcona, a mleko matki zawiera bardzo niewielkie ilości tej witaminy. Z tego względu w ciągu pierwszych 6 godzin od urodzenia, w szpitalu podawana jest jednorazowa dawka 1 mikrograma witaminy K1 domięśniowo w celu zapobiegania wystąpienia choroby krwotocznej noworodków. Metoda ta nie wymaga już dalszej profilaktycznej suplementacji witaminy K doustnie. Jeżeli jednak występują przeciwwskazania do podania domięśniowego (np. podejrzenie hemofilii) lub rodzice nie wyrażają zgody, można podać doustnie 3 dawki witaminy K1 w wysokości 2 miligramy – pierwsza od razu po urodzeniu, druga w 4-6 dobie życia i trzecia w 4-6 tygodniu życia.

Witamina K – nadmiar

Nadmiar witaminy K występuje rzadko i związany jest z nieodpowiednim sposobem suplementacji syntetycznej witaminy K3. Objawy, które mogą wystąpić to:

• nadmierna potliwość
• bóle serca
• uczucie gorąca
• zaburzenia funkcji wątroby
• niedokrwistość hemolityczna u noworodków
• hiperbilinurinemia i żółtaczka u noworodków

Witamina K – źródła 

Witamina K1 jest wytwarzana w procesie fotosyntezy. Jej największe ilości znajdują się w sałacie, szpinaku, brukselce i herbacie zielonej (ponad 100µg w 100g produktu), a także kapuście i kalafiorze (50-100µg w 100g produktu). Zawarta jest również w fasoli, groszku zielonym, jajkach i maśle (10-15µg w 100g produktu). Jej niewielkie ilości zawarte są także w ziemniakach, marchwi, pomidorach, pomarańczach, mleku, mięsie, chlebie, brzoskwiniach, ananasach i grejpfrutach. Witamina K2 z kolei, wytwarzana jest przez florę bakteryjną jelita grubego.

Witamina K – zapotrzebowanie

Zapotrzebowanie na witaminę K różni się w zależności od płci i wieku. Może zwiększać się w przebiegu niektórych chorób, głównie związanych z zaburzeniami wchłaniania składników z przewodu pokarmowego. Pojedyncza cząsteczka witaminy K może być wykorzystywana do różnych procesów w organizmie nawet kilka tysięcy razy, co tłumaczy niewielkie zapotrzebowanie w porównaniu z innymi witaminami. Normy zapotrzebowania na witaminę K dla poszczególnych grup populacyjnych przedstawione są w tabeli 1.

Tabela 1. Normy zapotrzebowania na witaminę K, ustalone na podstawie wystarczającego spożycia (AI).

Witamina K – suplementacja

Dziecko zaraz po urodzeniu, dostaje w szpitalu domięśniowo dawkę profilaktyczną witaminy K, tak aby nie była konieczna dalsza suplementacja doustna. U starszych dzieci oraz osób dorosłych, jeśli nie występują żadne choroby przewlekłe oraz jeśli stosowana jest zbilansowana dieta, witaminy K nie trzeba suplementować. Zazwyczaj suplementacja jest zalecana głównie dla osób z chorobami przebiegającymi z zaburzeniami wchłaniania np. celiakia, mukowiscydoza, przewlekłe zapalenie trzustki, niektóre choroby wątroby, nowotwory.

Witamina K – interakcje z lekami przeciwzakrzepowymi

Antagonistami witaminy K, czyli substancjami o przeciwnym działaniu, są leki przeciwzakrzepowe takie jak warfaryna, pochodne indandionu oraz dikumarol i jego pochodne. Z tego powodu, osoby przyjmujące na stałe leki przeciwzakrzepowe nie powinny suplementować witaminy K oraz unikać produktów staniowiących jej najbogatsze źródła, ponieważ prowadziłoby to do osłabienia działania stosowanych preparatów. Leki przeciwzakrzepowe są szeroko stosowaną grupą leków, szczególnie u pacjentów po zawałach serca, z chorobą wieńcową, zakrzepicą, dlatego należy zwrócić uwagę, czy nie przyjmujemy leków o takim działaniu.

Piśmiennictwo

1. Żywienie w chorobach nowotworowych. Red. Szawłowski, Andrzej W.; Gromadzka-Ostrowska, Joanna; Paluszkiewicz, Piotr; Słodkowski, Maciej; Sobocki, Jacek. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2020, 1064 s. ISBN 978-83-200-6075-1
2. Ciborowska, Helena; Rudnicka, Anna. Dietetyka Żywienie zdrowego i chorego człowieka. Red. . Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2014, 660 s. ISBN 978-83-200-4867-4
3. Jackowska T., Peregud-Pogorzelski J.: Profilaktyka krwawienia z niedoboru witaminy K. Zalecenia Konsultanta Krajowego w dziedzinie pediatrii i Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego. Ped. Pol., 2016; 91: 602–605
4. Wen, L., Chen, J., Duan, L., & Li, S. (2018). Vitamin K dependent proteins involved in bone and cardiovascular health. Molecular medicine reports, 18(1), 3-15.
5. Balaban, D. V., Popp, A., Ionita Radu, F., & Jinga, M. (2019). Hematologic manifestations in celiac disease—a practical review. Medicina, 55(7), 373.
6. Jagannath, V. A., Thaker, V., Chang, A. B., & Price, A. I. (2020). Vitamin K supplementation for cystic fibrosis. Cochrane Database of Systematic Reviews, (6).
7. Simes, D. C., Viegas, C. S., Araújo, N., & Marreiros, C. (2020). Vitamin K as a diet supplement with impact in human health: Current evidence in age-related diseases. Nutrients, 12(1), 138.
8. Pasikowska-Piwko M., Dębowska R., Kisiel K., Biało-Wójcicka E., Rogiewicz K. Eris I., Działanie 1-procentowej pochodnej witaminy K na skórę z problemami naczyniowymi, Dermatologia Estetyczna,  2019, nr 5–6, str. 298-310.
9. Jarosz M. Norwy żywienia dla populacji Polski, Instytut Żywności i Żywienia, 2017
10. Paśko P. Interakcje witaminy K z pożywieniem i lekami. Bromat. Chem. Toksykol. – 42, 2009, 3, str. 1036 – 1040