Badanie prostaty (gruczołu krokowego, stercza) w diagnostyce raka prostaty. Badanie prostaty z krwi, przez odbyt i profilaktyczne USG gruczołu krokowego

Badania prostaty - badanie per rectum, test poziomu PSA we krwi, badanie USG prostaty

Badanie prostaty bywa przez większość pacjentów utożsamiane wyłączenie z badaniem palpacyjnym (tak zwanym badaniem per rectum). Warto jednak wiedzieć, że diagnostyka zarówno chorób, jak i powiększenia czy też guzów prostaty obejmuje również inne testy - w tym badania z krwi czy też badania obrazowe (USG). Kiedy powinno się je wykonać? Czy wskazaniem do poddania się omawianym badaniom jest wyłącznie podejrzenie raka prostaty? Jak przebiegają poszczególne testy i czy trzeba się do nich przygotowywać? Poznaj najważniejsze informacje o badaniach na prostatę i sprawdź, dlaczego warto regularnie kontrolować stan i kondycję gruczołu krokowego!

Jakie badania na prostatę mogą wykryć choroby prostaty?

Tak, jak zostało to już wspomniane powyżej - najczęściej wykonywane badania prostaty to badanie per rectum (czyli badanie palcem przez odbyt), a oprócz tego badanie krwi (a konkretnie pomiar poziomu PSA we krwi) oraz badanie USG prostaty. O przygotowaniu, przebiegu oraz wynikach wszystkich tych testów piszemy w dalszej części tekstu, natomiast na pewno należy podkreślić rolę omawianych badań w profilaktyce chorób stercza.

Dzięki regularnym badaniom prostaty można wykryć takie schorzenia, jak przewlekłe lub ostre zapalenie prostaty, a także jej przerost, wpływający w konsekwencji na rozwój problemów z układem moczowym. Oprócz tego oczywiście cykliczne badania gruczołu krokowego to najlepszy sposób profilaktyki nowotworów prostaty.

Kiedy należy przeprowadzić badanie prostaty, by odpowiednio wcześnie wykryć niepokojące zmiany (w tym raka prostaty)?

Badania profilaktyczne prostaty wykonuje lekarz urolog. W ramach zapobiegania chorobom i przerostowi gruczołu krokowego, najczęściej przeprowadzane jest badanie per rectum. Kiedy je wykonywać? Zalecenie mówią o corocznym badaniu dla panów powyżej 50 roku życia lub dla pacjentów powyżej 40 roku życia, jeśli u członków ich rodziny występował wcześniej rak stercza. W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości w badaniu palpacyjnym, pacjent jest kierowany na badania krwi, na USG jąder lub na inne badania obrazowe.

Dobrą okazją do badań profilaktycznych jest Movember - czyli coroczna akcja uświadamiająca mężczyzn o czynnikach ryzyka i metodach na zapobieganie męskim nowotworom (w tym właśnie raka prostaty oraz raka jądra). W ramach kampanii przez cały listopad w różnych miastach i miejscowościach odbywają się bezpłatne badania profilaktyczne, w których warto wziąć udział i dowiedzieć się, czy u danego pacjenta istnieje ryzyko rozwoju nowotworu. Należy podkreślić również, że szybkie wykrycie guza daje szansę na całkowite wyleczenie pacjenta.

Badania prostaty służą nie tylko profilaktyce chorób, ale również diagnostyce - dlatego pacjent powinien udać się do urologa, gdy zauważy:

• problemy z oddawaniem moczu (w tym pieczenie i ból w trakcie mikcji, niemożność całkowitego opróżnienia pęcherza, nietrzymanie moczu, częste oddawanie moczu w nocy);
• ból w miednicy lub w odcinku lędźwiowym kręgosłupa, niepowiązany z urazami lub innymi schorzeniami;
• problemy z erekcją (które wcześniej nie były obecne);
• uczucie ucisku na pęcherz lub odczuwane w odbycie.

Jak wygląda badanie prostaty przez odbyt?

Wielu pacjentów, z uwagi na wstyd, dyskomfort czy też strach przed bólem, obawia się badania prostaty przez odbyt. Na początku warto zaznaczyć, że badanie to naprawdę nie powinno budzić w mężczyźnie niepokoju. Przede wszystkim - trwa ono od kilkudziesięciu sekund do maksymalnie kilku minut. Lekarz przed włożeniem palca do odbytu nakłada jednorazową rękawiczkę i nawilża jej powierzchnię specjalnym żelem - by ułatwić całą procedurę i zniwelować ewentualny dyskomfort.

Badanie palpacyjne prostaty może odbywać się w różnych pozycjach: na stojąco (najrzadziej), w leżeniu na boku lub w pozycji kolankowo-łokciowej, gdy pacjent opiera się o podłoże łokciami i kolanami (ten wariant stosowany jest najczęściej). Podczas samego badania lekarz ocenia lokalizację prostaty wyczuwalnej na jednej ze ścian pobytu, a także jej wielkość oraz strukturę. Przy tym badaniu można wykryć nieprawidłowości w postaci zmiany wielkości prostaty, a także guzki i nierówności obecne na jej powierzchni.

Jeśli w badaniu per rectum lekarz wychwyci jakiekolwiek niepokojące zmiany, wówczas kieruje pacjenta na dalsze badania gruczołu krokowego - w tym na badanie krwi oraz USG prostaty.

Badanie prostaty z krwi (poziom PSA)

Badanie prostaty z krwi to tak naprawdę badanie PSA (inaczej - test PSA), czyli badanie stężenia swoistego antygenu sterczowego (Prostate Specific Antigen). Substancja ta jest glikoproteiną produkowaną przez komórki nabłonka gruczołu krokowego. Ich poziom we krwi wzrasta, gdy następuje przerost stercza lub wzrost guza umiejscowionego w prostacie.

Co istotne, poziom tej substancji nie ma konkretnych „widełek” diagnostycznych - rozpoznanie raka prostaty lub przerostu tego gruczołu następuje po zestawieniu zarówno wyników badań krwi, jak i wyników innych badań. Przyjmuje się, że zbyt wysoki poziom PSA to wynik powyżej 4 ng/ml. Warto również dodać, że tę konkretną glikoproteinę produkuje również zdrowa prostata, natomiast w przypadku procesu chorobowego lub procesu rozrostu po prostu obserwuje się wzrost poziomu PSA.

Badanie USG prostaty - jak przebiega?

Badanie USG prostaty najczęściej wykonywane jest przy podejrzeniu łagodnego lub zaawansowanego rozrostu stercza, a także w diagnostyce raka gruczołu krokowego. Może odbywać się:

• przez powłoki brzuszne - co praktykuje się w diagnostyce zaawansowanego i łagodnego rozrostu prostaty;
• przez odbyt (USG TRUS, USG transrektalne) - co jest bardziej pomocne w diagnostyce raka stercza.

Każdy z wariantów tych badań jest bezbolesny, jednak warto pamietać o tym, by odpowiednio się do nich przygotować. Jeśli pacjent wie, że będzie miał wykonywane USG prostaty przez powłoki brzuszne, powinien wypić przed badaniem około 1-1,5 litra wody (by pęcherz w trakcie procedury był wypełniony). Jeśli jednak badanie będzie przeprowadzane przez odbyt (USG TRUS), wówczas lepiej, by mężczyzna opróżnił pęcherz przed całą procedurą.Nie jest to konieczne, ale jednocześnie zwiększa komfort pacjenta w trakcie wprowadzania głowicy USG przez odbyt. Wynik badania USG prostaty jest wraz ze zdjęciami oraz opisem przekazywany pacjentowi bezpośrednio po jego zakończeniu.

Inne badania uzupełniające diagnostykę przerostu prostaty, wspierające określenie stadium zaawansowania nowotworu czy też badające inne nieprawidłowości w odbytnicy czy pęcherzu moczowym to rezonans magnetyczny oraz tomografia komputerowa, a niekiedy biopsja prostaty (czyli pobieranie tkanek stercza do badania histopatologicznego).

Źródła:

1. MZ, Jak badać prostatę [w:] Medycyna Praktyczna, 20.09.2022
2. Lek. P. Herman, Antygen swoisty gruczołu krokowego (Prostate Specific Antygen - PSA) [w:] Medycyna Praktyczna, 21.03.2014
3. S. Slatkoff, MD, S. Gamboa, MD, MPH, A. J. Zolotor, MD, MPH, A. L. Mounsey, MD, K. Jones, MD, Oznaczenie PSA: kiedy przydatne, a kiedy nie? [w:] Medycyna po Dyplomie 04/2012
4. A. Stelmach, Ł. Wahadlo, Badania przesiewowe w kierunku wykrywania raka stercza. Aktualny stan wiedzy i argumenty za skriningiem [w:] NOWOTWORY Journal of Oncology 2013, vol. 63