Niedobór witaminy D – objawy, suplementacja, skutki niedoboru i nadmiaru witaminy D. Kto powinien badać poziom witaminy D3 we krwi?

Czym jest witamina D?

Witamina D jest jedną z witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. Jej nazwa obejmuje cholekalcyferol (witamina D3) oraz ergokalcyferol (witamina D2). Witamina D ma wpływ na funkcjonowanie całego organizmu, w tym utrzymanie zdrowego układu kostnego.

Źródła witaminy D

Witamina D wytwarzana jest w skórze pod wpływem działania promieni słonecznych. W Polsce, od października do kwietnia, z powodu małego nasłonecznienie, synteza skórna jest niewielka. Źródłem witaminy D w żywności są głównie tłuste ryby morskie, jaja, masło i sery.

Rola witaminy D w organizmie

Witamina D pełni różnorodne funkcje w organizmie. Jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania układu kostnego oraz odgrywa kluczową rolę w procesie transportu wapnia. Ponadto, wspomaga absorpcję wapnia i fosforanów w jelitach. Dodatkowo, wywiera korzystny wpływ na funkcjonowanie układu odpornościowego. Niedobór witaminy D odgrywa istotną rolę w patogenezie wielu chorób metabolicznych, sercowo-naczyniowych, zaburzeń neuropsychiatrycznych, takich jak depresja, schorzeń endokrynologicznych oraz problemów z układem pokarmowym. Ponadto, niski poziom witaminy D może wpływać na ryzyko rozwoju zarówno cukrzycy typu 1, jak i typu 2.

Objawy niedoboru witaminy D

Jak objawia się niedobór witaminy D? Objawy mogą obejmować:

• osłabienie mięśni
• bóle kości i stawów
• zmęczenie
• osłabienie
• nasilone wypadanie włosów
• problemy ze snem
• spadek nastroju

W cięższych przypadkach niedoboru witaminy D może dojść do zaburzeń układu kostnego, takich jak krzywica u dzieci i osteomalacja u dorosłych, a także zwiększa ryzyko wystąpienia infekcji, chorób autoimmunologicznych i problemów sercowo-naczyniowych.

Przyczyny zbyt niskiego stężenia witaminy D

Przyczyn niedoboru witaminy D może być wiele. Jednym z głównych powodów jest niewystarczająca ekspozycja na promienie słoneczne, które są niezbędne do produkcji witaminy D w skórze. Inne przyczyny obejmują zaburzenia wchłaniania witaminy D z przewodu pokarmowego, stosowanie niektórych leków (takich jak przeciwpadaczkowe, glukokortykoidy), ograniczenia żywieniowe, a także pewne choroby przewlekłe m.in. choroba Crohna czy celiakia.

Skutki niedoboru witaminy D3

Skutki niedoboru witaminy D mogą być różne, w zależności od stopnia jego ciężkości. Kiedy niedobór jest bardzo cieżki (0-10ng/ml) dochodzi do ostrej nadczynności przytarczyc, krzywicy, miopatii, upośledzonego wchłaniania wapnia oraz osteomalacji. W przypadku wystąpienia niedoboru średniego (10-20ng/ml) dochodzi do obniżenia gęstości kości oraz upośledzenia wchłaniania wapnia w jelitach. Według wyników badań klinicznych, poziom witaminy D poniżej 20 ng/ml może prowadzić do poważnych skutków zdrowotnych. Niedobór witaminy D u dzieci może spowodować zaburzenia wzrostu oraz ryzyko krzywicy. U osób dorosłych może wystąpić osteopenia i osteoporoza, zwiększając ryzyko złamań kości, a także mogą pojawić się problemy z zapaleniem kości i stawów. Wiele badań klinicznych wskazuje na związek między niedoborem witaminy D a większym ryzykiem depresji oraz chorób układu sercowo-naczyniowego, takich jak nadciśnienie, zawał serca i choroba niedokrwienna serca. Witamina D odgrywa istotną rolę w regulowaniu układu odpornościowego, ponieważ receptory VDR są obecne na wielu komórkach uczestniczących w reakcjach immunologicznych, w tym monocytach, limfocytach B i T, makrofagach i komórkach dendrytycznych. Niedobór witaminy D może prowadzić do częstszych infekcji oraz zwiększa ryzyko wystąpienia niektórych chorób autoimmunologicznych, takich jak stwardnienie rozsiane, cukrzyca typu 1 i reumatoidalne zapalenie stawów. Niedobór witaminy D jest także powiązany z cukrzycą typu 2. Witamina D posiada właściwości przeciwzapalne i bierze udział w regulacji uwalniania insuliny z komórek β trzustki. Jeśli poziom witaminy D jest niski, może to prowadzić do oporności na insulinę, procesów zapalnych, aktywności wolnych rodników tlenowych oraz zaburzeń transportu wapnia, co może uszkodzić komórki β i prowadzić do rozwoju cukrzycy.

Prawidłowy poziom witaminy D

W celu sprawdzenia, czy nie mamy niedoboru witaminy D w organizmie, możemy zbadać stężenie 25-hydroksy witaminy D [25(OH)D] w surowicy krwi. Jako deficyt klasyfikuje się stężenie niższe niż 50 nmol/l (20 ng/ml). Jako odpowiedni poziom witaminy D w organizmie uznawane jest stężenie w zakresie 75-125 nmol/l (30-50ng/ml), natomiast wszystkie wartości pomiędzy deficytem a poziomem optymalnym określa się jako stężenie suboptymalne:

• Deficyt 0-50 mnol/l (0-20 ng/ml)
• Stężenie suboptymalne >50-75 nmol/l (>20-30 ng/ml)
• Stężenie optymalne >75-125 nmol/l (>30-50 ng/ml)
• Stężenie wysokie >125-250 nmol/l (>50-100 ng/ml)
• Stężenie potencjalnie toksyczne >250 nmol/l (>100ng/ml)
• Poziom toksyczny>500 nmol/l (>200 ng/ml)

Leczenie niedoboru witaminy D polega na dobraniu odpowiedniej dawki suplementacji, zwiększenia jej spożycia wraz z dietą oraz wydłużeniu czasu ekspozycji na słońce, jeśli jest to możliwe.

Kto powinien wykonywać badanie poziomu witaminy D?

Kiedy zbadać poziom witaminy D? Zapotrzebowanie na witaminę D zależy od wieku, masy ciała, stanu zdrowia, ekspozycji na słońce oraz u kobiet stanu fizjologicznego - wzrasta podczas ciąży oraz karmienia piersią. Badanie to zaleca się wykonywać regularnie, a w szczególności u osób starszych i takich, u których objawy mogą wskazywać na niedobór. Osoby stosujące suplementację powinny regularnie wykonywać badania, aby nie dopuścić do przedawkowania.

Suplementacja witaminy D3

W Polsce ze względu na małą ilość miesięcy słonecznych zaleca się odpowiednio dobraną suplementację, z reguły w okresie od października do kwietnia. W przypadku osób, które mają niewielki kontakt ze słońcem od maja do września, na przykład ze względu na stosowanie kremów z filtrem UV czy niewychodzenie z domu, suplementacja może być wskazana przez cały rok. Jak dobrać odpowiednią dawkę witaminy D? Standardowo, dla dorosłych, zaleca się suplementację w zakresie dawek od 800 do 2000 IU, w zależności od masy ciała. Osoby starsze (65 lat i starsze) powinny kontynuować suplementację przez cały rok ze względu na spadającą zdolność skóry do produkcji witaminy D. W przypadku osób otyłych (o wskaźniku masy ciała BMI > 30 kg/m²), może być zwiększenie dawki nawet do 4000 IU, zależnie od stopnia otyłości. W grupie kobiet ciężarnych i karmiących, zwykle zaleca się dawki od 1500 do 2000 IU, które powinny być dostosowane indywidualnie przez lekarza ginekologa.

Witamina D dla dzieci

Suplementacja witaminy D u dzieci jest kwestią istotną w ich zdrowym rozwoju. Aktualne wytyczne uwzględniają potrzeby dzieci w każdym wieku, choć nie określają szczegółowych norm stężenia 25(OH)D w surowicy krwi. Według zaleceń z 2009 roku, akceptowalny zakres stężenia witaminy D w surowicy krwi u dzieci wynosił od 20 do 60 ng/ml. Suplementację witaminy D u dzieci zaleca się już od pierwszych dni życia, ze względu na jej kluczową rolę w procesach rozwojowych i utrzymaniu zdrowia. Dawkowanie suplementu jest dostosowywane do wieku dziecka, ilości witaminy D w diecie, masy ciała oraz stopnia ekspozycji na słońce. Zazwyczaj niemowlętom w wieku do 6 miesięcy podaje się około 400 IU witaminy D dziennie, a dla dzieci w wieku od 6 do 12 miesięcy zalecane dawki wahają się między 400 a 600 IU na dobę. Dla dzieci powyżej 1 roku życia zaleca się dawki w zakresie od 600 do 1000 IU na dzień, w zależności od ich zapotrzebowania. Warto podkreślić, że suplementacja witaminą D jest szczególnie istotna w przypadku dzieci, które mają ograniczoną ekspozycję na słońce lub nie otrzymują wystarczającej ilości witaminy D z diety. Regularne monitorowanie poziomu witaminy D we krwi i konsultacja z lekarzem pediatrą pomogą ustalić odpowiednią dawkę suplementu, zapewniając optymalne wsparcie dla zdrowego rozwoju i funkcjonowania układu kostnego oraz immunologicznego u dzieci.

Nadmiar witaminy D

Lecząc deficyt witaminy D, należy regularnie monitorować jej poziom we krwi, ponieważ jest ona magazynowana w organizmie. Z tego powodu ważny jest balans - dobranie dawek tak, by uzupełnić niedobór witaminy D, ale nie doprowadzić do zbyt wysokiego stężenia witaminy d w organizmie. Przedawkowanie witaminy D może mieć negatywny wpływ na zdrowie. Objawy nadmiaru witaminy D mogą obejmować nudności, wymioty, biegunkę, bóle głowy, osłabienie mięśni, zaburzenia snu i podrażnienie.

Witamina D pełni w organizmie wiele istotnych funkcji. Około 80% zapotrzebowania pokrywane jest w wyniku syntezy skórnej witaminy D. Pozostała ilość powinna być dostarczana wraz z dietą. Zawartość witaminy D w produktach spożywczych największa jest w tłustych rybach morskich, jajkach, maśle i produktach mlecznych. Niedobór witaminy D może powodować m.in. narastanie zmęczenia, bóle mięśni i stawów i pogorszenie samopoczucia. Zapotrzebowanie organizmu na witaminę D różni się w zależności od wieku, masy ciała i stanu zdrowia. Z tego powodu ewentualna suplementacja powinna być dobrana indywidualnie, a poziom w surowicy krwi regularnie monitorowany.

Przypisy

1. Płudowski, Paweł, et al. "Guidelines for preventing and treating vitamin D deficiency: a 2023 update in Poland."Nutrients 3 (2023): 695.
2. Pettifor, J. M., Thandrayen, K., & Thacher, T. D. (2018). Vitamin D deficiency and nutritional rickets in children. In Vitamin D (pp. 179-201). Academic Press.
3. Berridge, M. J. (2017). Vitamin D deficiency and diabetes. Biochemical Journal, 474(8), 1321-1332.
4. Gunton, J. E., Girgis, C. M. (2018). Vitamin D and muscle. Bone reports, 8, 163-167.
5. Parker, G. B., Brotchie, H., Graham, R. K. (2017). Vitamin D and depression. Journal of affective disorders, 208, 56-61.
6. Kim, Y., Je, Y. (2014). Vitamin D intake, blood 25 (OH) D levels, and breast cancer risk or
7. mortality: a meta-analysis. British journal of cancer, 110(11), 2772-2784.
8. Feldman, D., Krishnan, A. V., Swami, S., Giovannucci, E., Feldman, B. J. (2014). The role of vitamin D in reducing cancer risk and progression. Nature reviews cancer, 14(5), 342-357.
9. Ciborowska H., Rudnicka A. (2016). Dietetyka. Żywienie Zdrowego i chorego człowieka. PZWL, Warszawa.