Choroba zwyrodnieniowa stawów - objawy, diagnostyka, leczenie

W przebiegu choroby zwyrodnieniowej stawów obserwuje się ból i sztywność stawów, z towarzyszącym ograniczeniem ich ruchomości. Najczęściej występuje w stawach kolanowych, biodrowych i kręgosłupie. Choroba ta, w szczególności dotyczy osób w średnim i starszym wieku. Jak zmniejszyć ryzyko jej wystąpienia i jak wygląda proces leczenia?

Spis treści

1. Co to jest choroba zwyrodnieniowa stawów?
2. Jak często występuje choroba zwyrodnieniowa stawów?
3. Choroba zwyrodnieniowa stawów - przyczyny
4. Czynniki ryzyka choroby zwyrodnieniowej stawów
5. Objawy choroby zwyrodnieniowej stawów
6. Choroba zwyrodnieniowa - diagnostyka
7. Choroba zwyrodnieniowa stawów - leczenie
8. Jak zapobiegać chorobie zwyrodnieniowej stawów?

Co to jest choroba zwyrodnieniowa stawów?

Choroba zwyrodnieniowa stawów należy do grupy chorób reumatycznych . Rozwija się na skutek działania czynników biologicznych i mechanicznych, które zaburzają procesy degradacji i tworzenia chrząstki stawowej oraz warstwy podchrzęstnej kości, finalnie obejmując wszystkie tkanki stawu. Zwyrodnienie stawów objawia się silnym bólem stawów, trzeszczeniem i ograniczeniem ich ruchomości. Występują wtórne zmiany zapalne o różnym nasileniu, którym nie towarzyszą objawy ogólnoustrojowe. Najczęściej występują:

• choroba zwyrodnieniowa stawu kolanowego
• choroba zwyrodnieniowa kręgosłupa
• choroba zwyrodnieniowa stawów biodrowych
• choroba zwyrodnieniowa stawów rąk

Jak często występuje choroba zwyrodnieniowa stawów?

Zwyrodnienie stawów jest najczęstszą przyczyną dolegliwości ze strony układu ruchu. choroba ta najczęściej ujawnia się w wieku 40-60lat. Szacuje się, że powoduje ona istotne ograniczenie sprawności u 10-20% osób powyżej 40 roku życia. Zmiany zwyrodnieniowe w badaniach histopatologicznych stwierdza się u wszystkich osób powyżej 55 roku życia, a u 80% z nich, zmiany są widoczne także w badaniach radiologicznych, przy czym mogą nie dawać objawów klinicznych. Choroba zwyrodnieniowa występuje z podobną częstością u kobiet i mężczyzn, jednak więcej przypadków ciężkiego przebiegu obserwuje się w grupie kobiet.

Choroba zwyrodnieniowa stawów - przyczyny

Wyróżnia się chorobę zwyrodnieniową pierwotną, której przyczyna nie jest do końca poznana, a częstość jej występowania zwiększa się wraz z wiekiem, oraz wtórną - spowodowaną chorobami ogólnoustrojowymi lub uszkodzeniem struktur i nieprawidłowościami budowy stawu. Postać wtórna może być powodowana między innymi przez czynniki takie jak:

• urazy przewlekłe (w sporcie, pracy zawodowej)
• urazy ostre
• wrodzona dysplazja stawu biodrowego
• złuszczenie nasady kostnej
• różnica w długości kończyn
• koślawość lub szpotawość
• dysplazje kostno-stawowe
• choroby metaboliczne np. choroba Wilsona, hemochromatoza
• otyłość
• cukrzyca
• niedoczynność tarczycy
• akromegalia
• niedobory z odkładania soli wapnia
• dna moczanowa
• reumatoidalne zapalenie stawów
• zakażenia i złamania kości i stawów

Czynniki ryzyka choroby zwyrodnieniowej stawów

Postęp choroby zwyrodnieniowej może być przyspieszany lub spowalniany, w zależności od obecności różnych czynników mechanicznych i biologicznych. Możemy je podzielić na modyfikowalne, czyli takie, na które mamy wpływ oraz niemodyfikowalne. Do czynników ryzyka choroby zwyrodnieniowej, na które mamy wpływ zaliczamy:

• otyłość i nadwaga
• nadmierne przeciążenia stawów w wyniku uprawiana wyczynowego sportu lub aktywności zawodowej
• osłabienie mięśni otaczających staw
• zaburzenia budowy stawu (mogą być korygowane poprzez rehabilitację)

Czynniki, na które nie mamy wpływu to starszy wiek, czynniki genetyczne oraz płeć żeńska.

Objawy choroby zwyrodnieniowej stawów

W przebiegu choroby zwyrodnieniowej zwykle zmieniony jest jeden lub kilka stawów. Dominującym objawem jest ból w stawie, który występuje wyłącznie podczas wykonywania ruchu. W przypadku zaawansowanej choroby zwyrodnieniowej, ból stawu może pojawiać się również w spoczynku oraz w nocy. Charakterystyczne jest największe natężenie bólu podczas pierwszych ruchów po okresie bezruchu np. rano przy wstawaniu z łóżka. Określa się to mianem bólu startowego. Poza bólem, charakterystyczne jest ograniczenie ruchomości oraz sztywność stawów.

Objawy, które występują dużo rzadziej to trzeszczenia przy ruchu, spowodowane tarciem o siebie nierównych powierzchni stawowych, wysięk w stawie, zmiana ustawienia stawu wskutek formowania wyrośli kostnych (osteofitów) oraz tkliwość palpacyjna stawów. W przebiegu choroby wyróżnia się okresy stabilizacji oraz zaostrzeń. Podsumowując, objawy choroby obejmują:

• ból stawów
• sztywność stawów
• ograniczenie ruchomości stawów
• trzeszczenia podczas ruchów
• wysięk w stawie
• tkliwość palpacyjna stawu
• poszerzenie i zniekształcenie obrysów kostnych stawu

Choroba zwyrodnieniowa - diagnostyka

Diagnostyka choroby zwyrodnieniowej obejmuje badania obrazowe (RTG, tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny). Z reguły wystarczą one do postawienia diagnozy. Pomocniczo, lekarz może zalecić badanie płynu stawowego czy oznaczenia laboratoryjne. Rozpoznanie opiera się na współistnieniu objawów klinicznych oraz charakterystycznym obrazie radiologicznym. Typowe nieprawidłowości obejmują zwężenie szpary stawowej, wyrośla kostne, torbiele zwyrodnieniowe oraz zagęszczenie kości położonej bezpośrednio pod chrząstką.

Choroba zwyrodnieniowa stawów - leczenie

Celem leczenia jest łagodzenie dolegliwości i utrzymanie przez pacjenta aktywnego trybu życia. Dotychczas nie udowodniono skuteczności żadnego leku, który zapobiegałby niszczeniu chrząstki stawowej. Leczenie farmakologiczne polega na zmniejszaniu dolegliwości bólowych i poprawie funkcjonowania stawów. W leczeniu choroby zwyrodnieniowej stawów stosuje się także leczenie niefarmakologiczne, leczenie operacyjne oraz elementy leczenia wspomagającego.

Leczenie farmakologiczne obejmuje:

• leki przeciwbólowe np. paracetamol
• niesteroidowe leki przeciwzapalne
• leki w żelu lub maści do stosowania zewnętrznego o działaniu przeciwbólowych i rozgrzewającym
• siarczan chondroityny oraz siarczan glukozaminy (mogą poprawiać funkcjonowanie stawu)
• zastrzyki dostawowe z glikokortykosteroidami i kwasem hialurynowym

Leczenie niefarmakologiczne obejmuje:

• utrzymywanie prawidłowej masy ciała
• odciążanie stawu
• powierzchowne stosowanie ciepła
• krioterapia
• unieruchomienie stawu (w okresie zaostrzenia choroby)
• rehabilitacja

Przy zaawansowanej choroby zwyrodnieniowej, lekarz może zaproponować leczenie chirurgiczne. W przypadku choroby zwyrodnieniowej kolana lub biodra najczęściej zastępuje się zmieniony chorobowo staw protezą (endoproteza). Choroba zwyrodnieniowa stawu kolanowego o mniej nasilonej postaci, często jest leczona przy pomocy artroskopii, podczas której można usunąć wolne fragmenty chrząstki, naprawić uszkodzone więzadła czy przepłukać staw.

Jak zapobiegać chorobie zwyrodnieniowej stawów?

Podstawą jest utrzymanie prawidłowej masy ciała. U osób z nadwagą i otyłością dochodzi do przeciążeń stawów. W wyniku przewlekłych przeciążeń, bardzo często i osób w nadmierną masą ciała występuje choroba zwyrodnieniowa stanu kolanowego, utrudniając poruszanie się i wykonywanie podstawowych czynności.

Wybierając aktywność fizyczną, warto zwrócić uwagę, czy nie powoduje ona nadmiernych przeciążeń stawów. Na zwyrodnienie stawów bardziej są narażeni sportowcy wyczynowi, niż osoby amatorsko uprawiające sport. Zalecana jest umiarkowana aktywność, tak aby nie dopuścić do osłabienia mięśni otaczających stawy, które je stabilizują i zapewniają płynność ruchu. Znacznie częściej, zwyrodnienie występuje u osób pracujących fizycznie, które często muszą podnosić ciężkie przedmioty, klęczeć i zginać kolana, a także u narażonych na wibracje.

Pacjenci z zaburzeniami budowy stawów takimi jak np. koślawość, wrodzona dysplazja biodra, powinny być pod opieką fizjoterapeuty i wykonywać zalecone przez niego ćwiczenia i zabiegi.

W chorobie zwyrodnieniowej dominującymi objawami są ból i sztywność stawów. Często uniemożliwia ona normalne funkcjonowanie. Zwyrodnienie stawów częściej występuje u osób otyłych, wyczynowych sportowców, pracujących fizycznie. Może także być konsekwencją chorób ogólnoustrojowych np. metabolicznych, endokrynologicznych. Urazy stawów, nieprawidłowości w ich budowie i funkcjonowaniu zwiększają ryzyko wystąpienia choroby. Zwyrodnienie stawów o niskim i umiarkowanym nasileniu jest leczone farmakologiczne oraz poprzez rehabilitację. Farmakoterapia obejmuje m.in stosowanie paracetamolu, niesteroidowe leki przeciwzapalne, Leczenie operacyjne zalecane jest w bardzo zaawansowanej postaci choroby i polega na wymianie stawu na sztuczną protezę (staw kolanowy, biodrowy).

Przypisy:

1. Interna Szczeklika. Podręcznik chorób wewnętrznych. Szczeklik A. Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, 2020.
2. Spel, Lotte, and Fabio Martinon. "Inflammasomes contributing to inflammation in arthritis." Immunological reviews 294.1 (2020): 48-62.
3. W gabinecie lekarza specjalisty. Choroby reumatyczne. Choroba zwyrodnieniowa stawów. Red. Majdan, Maria . : PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2019
4. Reumatologia w gabinecie lekarza Podstawowej Opieki Zdrowotnej. Red. Olesińska, Marzena . : PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2018