Pieluszkowe zapalenie skóry – czym różni się od odparzeń u niemowląt i jak dbać o skórę dziecka, by uniknąć tego problemu?

Pieluszkowe zapalenie skóry – objawy, profilaktyka, leczenie

Pieluszkowe zapalenie skóry (PZS) to jedna z najczęstszych przypadłości skórnych występujących u noworodków, niemowląt oraz nieco starszych dzieci, korzystających jeszcze z pampersów. Bezpośrednią przyczyną dolegliwości jest podrażnienie skóry, pojawiające się na skutek kontaktu z materiałem pieluszki, a także innych okoliczności - maceracji naskórka, narażenia skóry na rozwój grzybów lub bakterii czy też w wyniku alergii kontaktowej. Niezależnie od przyczyny, przebieg pieluszkowego zapalenia skóry jest podobny u niemalże wszystkich dzieci - jego objawy to zwykle zaczerwienienie, ból, świąd, a także pęcherze, nadżerki i wysięk z podrażnionych miejsc. Na szczęście istnieją sposoby na to, by nie tylko skutecznie leczyć, ale przede wszystkim - zapobiegać pieluszkowemu zapaleniu skóry. Jakie to metody? Jak rozpoznać konkretną przyczynę dolegliwości u dziecka i jej przeciwdziałać? Czy pieluszkowe zapalenie skóry powinno być powodem zgłoszenia się do pediatry lub dermatologa? Poznaj najważniejsze informacje o PZS i sprawdź, jak się je leczy i które działania profilaktyczne będą najbardziej efektywne!

Czym jest pieluszkowe zapalenie skóry u noworodka lub niemowlęcia?

Pieluszkowe zapalenie skóry jest jedną z najczęstszych dolegliwości skórnych (dermatoz) pojawiających się w okresie noworodkowym lub niemowlęcym. Często jego pierwszym etapem są odparzenia skórne, a więc zaczerwienienie konkretnych miejsc mających kontakt z materiałem pieluszki - jednak bez cech zakażenia patogenami. Jeśli odparzenia nie zostaną w porę złagodzone, wówczas mogą przekształcić się w pieluszkowe zapalenie skóry.

Najczęściej pieluszkowe zapalenie skóry pojawia się u maluchów w wieku pomiędzy 7 a 12 miesiącem życia, jednak wystąpienie tej dolegliwości nie jest oczywiście wykluczone u dzieci starszych czy młodszych. Warto także dodać, że dermatoza ta może pojawić się także u osób w podeszłym wieku i pacjentów leżących (w tym z nietrzymaniem moczu i stolca), którzy na co dzień potrzebują zaopatrzenia higienicznego w postaci pieluch dla dorosłych.

Objawy pieluszkowego zapalenia skóry - zaczerwienienie, stan zapalny skóry, nadżerka, pęcherzyki i grudki na skórze w okolicy pieluszkowej

Objawy rozwoju stanu zapalnego skóry w okolicy pieluszkowej są dość charakterystyczne. Warto także wiedzieć, że w przypadku braku interwencji, mogą się pogłębiać, a dodatkowo prowadzić do nadkażeń delikatnej skóry dziecka bakteriami lub drożdżakami. Wśród symptomów pieluszkowego zapalenia skóry wyróżnia się m.in:

• zaczerwienienie skóry, jej zaognienie i podrażnienie, a także świąd i pieczenie (co może prowadzić do prób drapania zmian skórnych przez maluszka);
• płaczliwość dziecka przy każdej zmianie pieluszki i niechęć do tej czynności, samodzielne próby ściągania pampersa;
• opuchnięcie i ucieplenie miejsc zajętych zmianami zapalnymi, w miejscu przylegania pieluszki;
• pojawienie się innych zmian w obrębie zapalenia - pęcherzy surowiczych, strupków, łuszczącej się skóry, maceracji naskórka, a także żółtawej wydzieliny, grudek, wyprysków satelitarnych (o rozproszonej strukturze).

Jeżeli wymienione powyżej objawy nie ustępują, a wręcz pogłębiają się, a dodatkowo z pęcherzyków sączy się żółtozielony, lepki, nieprzyjemnie pachnący płyn - wówczas można podejrzewać nadkażenie bakteryjne. Z kolei krostki i grudki występujące z podrażnieniem mogą być objawem zakażenia drożdżakami (mówimy wówczas o infekcji grzybiczej). Przy podejrzeniu infekcji bakteryjnej lub grzybiczej skóry należy bezwględnie udać się do lekarza.

Pieluszkowe zapalenie skóry – czym różni się od odparzonej pupy?

Tak, jak zostało to wspomniane, odparzenie skóry na pośladkach, w górnej części ud czy w okolicach narządów płciowych niemowląt i małych dzieci to „wstęp” do pieluszkowego zapalenia skóry. W niektórych źródłach obie te przypadłości w ogóle nie są rozróżniane, a „odparzenie pieluszkowe” jest traktowane jako potoczne określenie podrażnienia skóry (przy czym pieluszkowe zapalenie skóry to stan zapalny - a nie jedynie otarcia czy chwilowe podrażnienie). Niemniej, w przypadku jego wystąpienia, należy jak najszybciej podjąć próby łagodzenia, poprzez „wietrzenie” pupy - a więc pozwalanie maluchowi na leżenie bądź przemieszczanie się bez pieluszki przez jak najdłuższy czas. Oprócz tego trzeba stosować preparaty łagodzące, zawierające takie substancje jak cynk czy alantoinę (o których piszemy poniżej). Szybkie podjęcie odpowiednich kroków pozwoli uniknąć przekształcenia się zwykłych podrażnień i odparzeń w przewlekłe i dokuczliwe pieluszkowe zapalenie lub inne choroby skóry.

Przyczyny pieluszkowego zapalenia skóry i zmian chorobowych - kontakt z moczem, kałem, uszkodzenia mechaniczne, alergia, zbyt rzadkie zmienianie pieluchy i inne

Przyczyn PZS może być wiele i zazwyczaj jeśli dochodzi do rozwoju dermatozy i podrażnień, współwystępują one ze sobą. Czynniki sprzyjające pieluszkowemu zapaleniu skóry to:

• zbyt rzadkie zmiany pieluszki, a co za tym idzie - długotrwały kontakt skóry z moczem i kałem. To właśnie w nich znajdują się enzymy (lipaza, elastaza i inne), działające drażniąco na skórę. Drażniąco działa również długotrwała wilgotność, przez co dochodzi do maceracji skóry i zwiększenia jej podatności na podrażnienia;
• nieodpowiednia higiena okolic intymnych maluszka - nieuwzględniająca stosowanie produktów ściągających, odkażających, nawilżających lub natłuszczających, nierzadko prowadząca do zaburzeń funkcjonowania bariery hydrolipidowej skóry (dodatkowo słabej i delikatnej u noworodków i niemowląt);
• zakładanie dziecku niedopasowanych do jego wieku, postury i aktywności pieluszek (zbyt ciasnych lub zbyt luźnych) oraz stosowanie pieluch z materiałów nieprzepuszczających powietrza (wykonanych z gumy czy plastiku). W przypadku podrażnień wynikających z ciągłego pocierania naskórka sztucznym materiałem pieluszki mówimy o pieluszkowym zapaleniu skóry z podrażnienia (podrażnienia pojawiają się wówczas ewidentnie w miejscu przylegania pieluszki do skóry dziecka);
• stan po antybiotykoterapii lub chorobach wpływających na obniżenie odporności;
• alergie kontaktowe - czy to na materiał ubranek, czy też na materiał, z którego wykonana jest pieluszka. Do podrażnień skórnych mogą także doprowadzić alergie pokarmowe;
• wady układu moczowego, infekcje tego układu a także biegunki - w każdym z tych przypadków istnieje ryzyko rozwoju infekcji bakteryjnej lub grzybiczej.

Warto tutaj dodać, że skóra noworodka i niemowlęcia różni się od skóry dorosłego człowieka. Ma wyższe pH (w okolicach obojętnego, natomiast skóra dorosłych ma odczyn kwaśny), szybciej wchłania wodę i aplikowane na nią kosmetyki, jej bariera hydrolipidowa nie jest jeszcze w pełni ukształtowana (z uwagi na niską potliwość i niski poziom wydzielanego sebum). Wszystko to sprawia, że skóra maluszka staje się bardzo podatna zarówno na uszkodzenia mechaniczne, jak i chemiczne (powiązane z drażniącym działaniem produktów pielęgnacyjnych, materiałów pieluszek czy też wydzielin ciała - kału oraz moczu).

Leczenie pieluszkowego zapalenia skóry - czym smarować skórę noworodków i niemowląt i jak regenerować naskórek?

Leczenie pieluszkowego zapalenia skóry zależy przede wszystkim od zaawansowania dermatozy, ale również od możliwego nadkażenia. W przypadku, w którym rodzice podejrzewają infekcję grzybiczą lub bakteryjną (objawy wskazujące na ten stan opisaliśmy powyżej) powinni udać się do pediatry lub dermatologa dziecięcego, który - po wykonaniu odpowiednich badań - dobierze lek przeciwgrzybiczy lub przeciwbakteryjny (antybiotyk do podawania na skórę, a w ciężkich przypadkach - o działaniu ogólnoustrojowym).

Niemniej, w większości przypadków leczenie pieluszkowego zapalenia skóry będzie opierało się na stosowaniu preparatów miejscowych. I tak:

• w przypadkach łagodnych, bez zakażenia drobnoustrojami, do leczenia pieluszkowego zapalenia skóry stosuje się maści lub kremy zawierające tlenek cynku, który działa antyseptycznie, przeciwbakteryjnie i ochronnie, a dodatkowo zmniejsza wilgotność w miejscu podrażnienia i izoluje skórę od materiału pieluszki. Tego typu produkty mają często dodatek emolientów - lanoliny lub naturalnych olejów - wzmacniających barierę ochronną skóry, zmiękczających naskórek i przyspieszających jego regenerację;
• w łagodnych przypadkach zaleca się także wszelkie działania służące łagodzeniu podrażnień opisane poniżej (normalnie stosowanych w ramach profilaktyki PZS) - częste wietrzenie skóry, zwrócenie uwagi na delikatny skład kosmetyków stosowanych do pielęgnacji skóry u dziecka, zmiana pieluszek na lepiej dopasowane do potrzeb malucha;
• w cięższych przypadkach lekarz może zalecić stosowanie łagodnych, miejscowych leków steroidowych - w maściach czy kremach. Działają one przeciwzapalnie, zmniejszając zaczerwienienie, obrzęk i świąd.

Przy leczeniu pieluszkowego zapalenia skóry niezwykle ważna jest konsekwencja rodziców dziecka, a także dokładne stosowanie się do zaleceń lekarskich - zwłaszcza w kontekście podawania leków na skórę lub doustnie. Przerwanie terapii steroidowej lub antybiotykoterapii na własną rękę, od razu po ustąpieniu objawów (bez jej dokończenia według wskazań) może bowiem prowadzić do nawracania pieluszkowego zapalenia skóry i wywoływać jego objawy na nowo.

Jak uniknąć pieluszkowego zapalenia skóry i najczęstszych zmian u niemowlaka, noworodka i starszego dziecka?

Profilaktyka pieluszkowego zapalenia skóry powinna opierać się przede wszystkim na częstej zmianie pampersów - najlepiej co 2 do 4 godzin. Oprócz tego należy zapewnić dziecku jak najwięcej czasu bez pieluszki - by skóra mogła swobodnie „oddychać”, mieć dostęp powietrza, a także naturalnie schnąć. Ważna jest także pielęgnacja delikatnej pupy noworodka, niemowlęcia czy starszego dziecka - musi ona uwzględniać dokładne oczyszczanie z kału i moczu za pomocą czystej wody (najczęściej) lub z dodatkiem łagodnego środka myjącego, opartego na chroniących i natłuszczających skórę emolientach (w przypadku dużych i rozległych zabrudzeń ze stolca czy moczu). Osobną kwestią jest pielęgnacja skóry po umyciu - warto zaopatrzyć się w krem czy emulsję zawierającą antybakteryjny tlenek cynku(zapobiegający nadmiernemu rozwojowi wilgoci oraz zakażeniom), a także w substancje zmiękczające (lanolina, emolienty) oraz - w razie potrzeby - łagodzące podrażnienia (alantoina, pantenol i inne).

Aby zapobiegać pieluszkowemu zapaleniu skóry, warto także zwracać uwagę na wybór pampersów - powinny być wykonane z elastycznego materiału (nie tylko dopasowującego się do kształtu anatomicznego dziecka, ale również przepuszczającego powietrze), a także dostosowane do wieku i aktywności maluszka. Dobrym rozwiązaniem będą pieluszki ze specjalnym wkładem, zamieniającym wilgoć w żel, co zapobiega kontaktowi skóry z wilgocią oraz maceracji naskórka. W higienie okolicy pieluszkowej należy unikać kosmetyków wysuszających skórę, agresywnie działających, z zawartością alkoholu, mieszanek zapachowych, silnych detergentów i konserwantów. Słowem - trzeba wystrzegać się wszystkich tych substancji, które mogą podziałać drażniąco i przenikać do głębszych warstw skóry.

Źródła:

1. Prof. dr hab. M. Czarnecka-Operacz, dr med. D. Jenerowicz, Pieluszkowe zapalenie skóry [w:] Medycyna Praktyczna, 20.05.2016
2. Prof. dr hab. M. Czarnecka-Oracz, Pieluszkowe zapalenie skóry - aktualne wytyczne dotyczące postępowania i prawidłowej pielęgnacji [w:] Pediatria po Dyplomie 01/2020
3. Lek. M. Konopka-Błaszczyk, Jakie mogą być przyczyny nawracającego pieluszkowego zapalenia skóry i jak je leczyć?[w:] Medycyna Praktyczna, 29.05.2015
4. Lek. med. P. Traczewski, Dermatologia: Pieluszkowe zapalenie skóry [w:] Medical Tribune, 07-08/2016
5. B. Bartkiewicz, M. Dudra-Jastrzębska, I. Jazienicka, Wybrane dermatozy wieku dziecięcego [w:] Borgis - Nowa Pediatria2/2006