Marskość wątroby – przyczyny, objawy, leczenie

Marskość wątroby jest chorobą, w której obserwuje się uszkodzenie miąższu wątroby i jego włóknienie. Główne przyczyny marskości wątroby to nadużywanie alkoholu oraz wirusowe zapalenie wątroby typu B, C lub D. Objawy marskości obejmują nadciśnienie wrotne, zmiany skórne, osłabienie, zaburzenia pracy układu pokarmowego i rozrodczego. Jakie są powikłania marskości wątroby i jaki jest schemat leczenia?

Spis treści

1. Co to jest marskość wątroby i jakie są jej przyczyny?
2. Czynniki ryzyka marskości wątroby
3. Rodzaje marskości wątroby
4. Marskość wątroby - objawy
5. Nadciśnienie wrotne w marskości wątroby
6. Objawy skórne a marskość wątroby
7. Marskość wątroby - etapy choroby
8. Diagnostyka marskości wątroby
9. Marskość wątroby - rokowania
10. Marskość wątroby - powikłania
11. Marskość wątroby - leczenie
12. Marskość wątroby - profilaktyka
13. Marskość wątroby - dieta

Co to jest marskość wątroby i jakie są jej przyczyny?

Marskością wątroby określamy stan, w którym w następstwie uogólnionego uszkodzenia miąższu dochodzi do włóknienia wątroby i przemiany prawidłowej struktury narządu z wytworzeniem guzków regeneracyjnych. W wyniku redukcji czynnego miąższu wątroby oraz zmian w układzie naczyniowym powstaje nadciśnienie wrotne.

Do najczęstszych przyczyn marskości wątroby zaliczamy nadużywanie alkoholu oraz zakażenia wirusami hepatogtopowymi : WZWB, WZWC, WZW D. Przyczyny marskości wątroby mogą być następujące:

1. alkohol
2. wirusowe zapalenie wątroby typu B, C lub D
3. choroby dróg żółciowych

• niedrożność wewnątrzwątrobowych dróg żółciowych
• niedrożność zewnątrzwątrobowych dróg żółciowych
• pierwotna marskość żółciowa
• pierwotne stwiardniające zapalenie dróg żółciowych

1. autoimmunologiczne zapalenie wątroby
2. choroby metaboliczne

• hemochromatoza
• choroba Wilsona
• mukowiscydoza
• galaktozemia
• porfiria późna skórna
• hiperwitaminoza A
• niedobór alfa-1- antytrypsyny

1. leki i toksyny
2. sarkoidoza
3. kiła

Prawdopodobnie, marskością wątroby może skutkować także wirusowe zapalenie wątroby typu G, otyłość, cukrzyca, niedożywienie, schistosomoza oraz działanie mykotoksyn.

Czynniki ryzyka marskości wątroby

Do czynników ryzyka wystąpienia marskości wątroby, poza niektórymi chorobami i procesami immunologicznymi zalicza się czynniki takie jak:

• nadużywanie alkoholu
• płeć męska
• palenie tytoniu
• uwarunkowania genetyczne

Patogeneza marskości wątroby nie jest w pełni znana, jednak jej istotą jest zaburzenie homeostazy pomiędzy fibrogenezą a fibrolizą. Fibrogenezę inicjują czynniki takie jak toksyny, wirusy czy produkty metaboliczne, prowadząc do martwicy i uruchomienia reakcji zapalnej.

Rodzaje marskości wątroby

W przebiegu marskości wątroby powstają tzw. guzki regeneracyjne. W zależności od ich średnicy, marskość wątroby dzieli się na:

• drobnoguzkową
• wielkoguzkową
• mieszaną

W miarę postępu choroby dochodzi do dekompensacji funkcji wątroby, zaburzeniu ulega czynność metaboliczna oraz pojawia się nadciśnienie wrotne.

Marskość wątroby - objawy

Objawy marskości wątroby zależą od czasu trwania choroby, nasilenia zaburzeń krążenia wrotnego, ilości czynnego miąższu wątrobowego oraz stosowanego leczenia. Wśród 30-40% chorych, marskość jest wykrywana przypadkowo, podczas innych badań diagnostycznych takich jak np. biopsja wątroby. W miarę postępu włóknienia wątroby i rozwoju choroby pojawiają się objawy ogólne, zmiany skórne, zaburzenia w układzie pokarmowym oraz czynności układu rozrodczego.

1. objawy ogólne

• szybkie męczenie się
• osłabienie
• stany podgorączkowe
• spadek masy ciała
• bolesne skurcze mięśni bez uchwytnej przyczyny
• zanik mięśni kończyn górnych i dolnych z równoległym wzrostem obwodu brzucha

1. zmiany skórne

• świąd skóry
• żółtaczka
• pajączki wątrobowe
• rumień dłoniowy
• nadmierna pigmentacja skóry
• pajączki naczyniowe na skórze
• kępki żółte
• białe przebarwienia paznokci
• hirsutyzm u kobiet
• feminizacja u mężczyzn (utrata owłosienia pod pachami i na klatce piersiowej)
• poszerzone żyły krążenia obocznego na skórze brzucha

1. zaburzenia w układzie pokarmowym

• wzdęcia
• nudności
• wymioty
• wygładzenie języka
• powiększenie śledziony
• powiększenie wątroby
• wodobrzusze
• przepuklina pępkowa
• bóle w prawej okolicy podżebrowej

1. zaburzenia czynności układu rozrodczego

• hipogonadyzm
• zanik jąder
• impotencja
• utrata libido
• bezpłodność
• zaburzenia miesiączkowania
• ginekomastia

Nadciśnienie wrotne w marskości wątroby

Nadciśnienie wrotne jest to wzrost ciśnienia w żyle wrotnej, doprowadzającej krew żylną do wątroby. Prawidłowo, ciśnienie to nie powinno przekraczać 10 mm Hg, natomiast w przypadku nadciśnienia obserwuje się wartości powyżej 12 mm Hg. Prowadzi to do rozwoju krążenia obocznego wrotno-układowego oraz innych powikłań:

• żylaki odbytu
• żylaki przełyku
• "głowa Meduzy" (łac. Caput Medusae)
• powiększenie śledziony
• wzrost ryzyka wodobrzusza
• zaburzenia mikrokrążenie w błonie śluzowej przewodu pokarmowego

Objawy skórne a marskość wątroby

Osoby z marskością wątroby, w miarę wzrostu stopnia zaawansowania choroby mogą obserwować nasilanie się zmian skórnych. Pojawia się świąd skóry, żółtaczka, a także rumień, który może być zlokalizowany na dłoniach lub podeszwach stóp. Charakterystyczne są teleangiektazje, czyli pajączki naczyniowe, naczyniaki gwiaździste oraz nadmierna pigmentacja skóry.

Marskość wątroby - etapy choroby

Marskość wątroby jest chorobą postępującą, która stopniowo prowadzi do laboratoryjnych i klinicznych objawów dekompensacji funkcji wątroby. Od momentu wystąpienia pierwszych objawów niewyrównania, 5 lat przeżywa około 45% chorych, a 10 lat - od 10 do 20%. W miarę postępu choroby, obserwuje się stłuszczenie wątroby, oraz pojawianie się coraz większej ilości guzków, które zastępują zdrowy miąższ wątroby.

Diagnostyka marskości wątroby

Rozpoznanie marskości wątroby jest procesem złożonym. W diagnostyce marskości wątroby wykorzystuje się badania laboratoryjne oraz badania obrazowe. W badaniach laboratoryjnych zwraca się uwagę przede wszystkim na morfologię krwi obwodowej, aktywność enzymów wątrobowych ALT i AST, zaburzenia lipidowe, podwyższone stężenie bilirubiny i albumin oraz wartości czynników krzepnięcia. Wśród badań obrazowych wykorzystuje się głównie USG. Badanie histologiczne wycinka wątroby jest podstawą rozpoznania marskości i stopnia jej zaawansowania.

Marskość wątroby - rokowania

Chorobowość wywołana marskością wątroby wynosi od 200 do 300 przypadków na 100 tysięcy osób. Zapadalność jest różna w odmiennych obszarach Europy i zależy od ilości spożywanego alkoholu oraz zachorowań na wirusowe zapalenie wątroby. Umieralność wynosi 2% rocznie. Choroba może rozwinąć się w każdym wieku i jest częściej obserwowana u mężczyzn.

Marskość wątroby - powikłania

Powikłania marskości wątroby

• wodobrzusze
• samoistne bakteryjne zapalenie otrzewnej
• krwawienie z przewodu pokarmowego
• encefalopatia wątrobowa
• zespół wątrobowo-nerkowy
• zespół wątrobowo-płucny
• powiększenie śledziony
• zakrzepica żyły wrotnej
• rak wątrobowokomórkowy

Marskość wątroby - leczenie

Leczenie marskości wątroby obejmuje zapobieganie postępowaniu włóknienia, tak aby spowolnić postęp choroby, zapobieganiu powstawania powikłań oraz leczeniu przyczyny, która doprowadziła do rozwoju marskości wątroby. W wyrównanej, niepowikłanej postaci, leczenie marskości wątroby polega wprowadzeniu zmian w stylu życia: wyeliminowaniu alkoholu, niepaleniu tytoniu oraz przestrzegania zasad zdrowego żywienia. Jeśli wszystkie metody terapeutyczne zawodzą i marskość wchodzi w fazę nieodwracalnego niewyrównania, lekarz może podjąć decyzję o konieczności wykonania przeszczepu wątroby.

Marskość wątroby - profilaktyka

Przyczyn marskości może być wiele, zarówno czynniki zewnętrzne, jak i choroby, na których rozwój nie mamy wpływu. Jednak najczęściej marskość wywoływana jest przez czynniki, na które mamy bezpośredni wpływ – nadużywanie alkoholu i substancji psychoaktywnych, brak szczepień ochronnych przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B. Podstawą profilaktyki jest:

• abstynencja alkoholowa u osób z przewlekłymi chorobami wątroby
• ograniczenie dobowego spożycia alkoholu u osób zdrowych (do <20g u kobiet i <60g u mężczyzn)
• szczepienie przeciwko wirusowemu zapalenie wątroby typu B, jeśli do tej pory nie zostało wykonane
• unikanie zabiegów związanych z naruszeniem ciągłości tkanek (tatuaże, kolczykowanie) w miejscach bez odpowiedniej certyfikacji
• stosowanie prezerwatyw podczas kontaktów seksualnych
• niestosowanie środków odurzających
• nienadużywanie leków

Marskość wątroby - dieta

W chorobach wątroby o podłożu zapalnym, podstawą jest dieta łatwo strawna z ograniczeniem tłuszczu. Należy unikać ciężkich, wzdymających, smażonych produktów, tłustych mięs, pełnotłustych produktów mlecznych. Zamiast smażenia, preferowanym sposobem obróbki termicznej jest gotowanie i pieczenie/duszenie bez dodatku tłuszczu. Spożycie tłuszczu powinno być ograniczone do 45-50g/dobę. Jako źródło tłuszczów zaleca się oleje roślinne: rzepakowy, oliwę. Z diety dodatkowo eliminuje się alkohol. Według publikacji naukowych, utrzymywanie prawidłowej mikroflory jelitowej, może poprawiać proces leczenia, dlatego zaleca się stosowanie probiotyków, w postaci suplementów lub poprzez spożywanie kiszonek i fermentowanych produktów mlecznych.

Marskością wątroby określa się zmiany w obrębie tego narządu obejmujące cechy zwłóknienia wątroby oraz stopniowego zastępowania zdrowego miąższu nieprawidłową tkanką. Choroba ta może być wywołana przez przewlekłe choroby dróg żółciowych, nabyte choroby metaboliczne, przejście wirusowego zapalenia wątroby, alkoholizm.

Objawy marskości wątroby to między innymi zmiany skórne, zaburzenia ze strony układu pokarmowego, osłabienie. W rozpoznaniu marskości wątroby wykonuje się biopsję wątroby i przeprowadza badanie histologiczne pobranego fragmentu tkanki. Leczenie objawowe ma na celu opóźnienie wystąpienia powikłań i progresji włóknienia.

Przypisy:

1. Interna Szczeklika. Podręcznik chorób wewnętrznych. Szczeklik A. Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, 2020.
2. Hartleb, Hepatologia – postępy 2018, „Medycyna Praktyczna”, nr 55-61 (5) 2019. 
3. J. Mcclain, Nutrition in Patients With Cirrhosis. „Gastroenterology & Hepatology”, nr 507-510 (12) 2016
4. Ge, Phillip S., and Bruce A. Runyon. "Treatment of patients with cirrhosis." New England Journal of Medicine 375.8 (2016): 767-777.
5. Lee, Na Young, and Ki Tae Suk. "The role of the gut microbiome in liver cirrhosis treatment." International Journal of Molecular Sciences 22.1 (2021): 199.