Choroba brudnych rąk czyli żółtaczka pokarmowa - higiena, objawy, profilaktyka wirusowego zapalenia wątroby typu A (WZW A).

Czym jest choroba brudnych rąk?

Choroba brudnych rąk to inne określenie na wirusowe zapalenie wątroby typu A, nazywane także żółtaczką pokarmową. Ta ostra choroba zakaźna powodowana jest przez wirus HAV (wirus zapalenia wątroby typu A), przenoszony drogą fekalno-oralną. Wydalany jest wraz z kałem oraz śliną. Obecny jest również we krwi chorego. Gdy osoba chora po skorzystaniu z toalety nie zachowa odpowiedniej higieny i nie umyje dokładnie rąk, przenosi cząsteczki wirusa z rąk na różne przedmioty, w tym na żywność. Występowanie choroby brudnych rąk u dzieci jest dość częste, ze względu na niewykształcone wzorce higieny, wkładanie dłoni do rąk oraz przebywanie w dużych grupach rówieśników - w żłobkach czy przedszkolach. W przeciwieństwie do WZWB, zakażenie HAV nie przechodzi w formę przewlekłą.

Do grupy chorób również często określanych jako choroby brudnych rąk są inne choroby przenoszone drogą fekalno oralną (wirusowe, bakteryjne, wywoływane przez pasożyty) takie jak WZW E, salmonelloza, choroba bostońska (bostonka), zakażenie tasiemcem. Powodują mało charakterystyczne objawy choroby ze strony układu pokarmowego m.in. takie jak biegunki, wymioty, nudności, gorączka.

Żółtaczka pokarmowa - jak dochodzi do zakażenia

Ostre wirusowe zapalenie wątroby typu A często jest określane jako choroba brudnych rąk. Do zakażenia dochodzi najczęściej na drodze pokarmowej, poprzez spożycie skażonej żywności lub wody. Wirus może przedostać się do organizmu drugiego człowieka także w wyniku kontaktów seksualnych, w szczególności analnych. Bardzo rzadko do infekcji dochodzi drogą transfuzji krwi lub przez skażone igły u narkomanów.

Objawy zapalenia wątroby typu A

Czasami infekcja przebiega bezobjawowo, z reguły jednak pojawiają się symptomy ze strony układu pokarmowego. Objawy zależą od postaci choroby. Wystąpić mogą :

• nudności
• wymioty
• ból brzucha
• męczliwość
• świąd skóry
• bóle mięśniowo-stawowe
• nieznaczne powiększenie wątroby
• ściemnienie moczu
• rozjaśnienie stolca

Najczęściej występuje postać bezżółtaczkowa, lecz możliwy jest również przebieg z żółtaczką oraz postać cholestatyczna. Zazwyczaj objawy ostre ustępują po kilku dniach, jednak podwyższony poziom enzymów wątrobowych (aminotransferazy) utrzymuje się kilka tygodni. Czasami obserwuje się nawroty choroby po około 3 miesiącach od pierwszego epizodu. U pacjentów z żółtaczką lub postacią cholestatyczną choroba trwa około 6 tygodni, do 3 miesięcy. Co ważne, wirus HAV nie powoduje przewlekłego zapalenia wątroby, jednak czasami skutkuje bardzo poważnymi powikłaniami.

Czynniki ryzyka zakażenia WZW typu A

Jedynym rezerwuarem wirusa zapalenia wątroby typu A jest człowiek. Główne czynniki ryzyka będą więc związane z bezpośrednim lub pośrednim kontakcie z chorym człowiekiem. Szczególnie narażone są dzieci w wieku przedszkolnych oraz żłobkowym, a także turyści podróżujący do krajów azjatyckich i afrykańskich - obszarów endemicznego występowania choroby. Największy odsetek populacji zakażonej i przenoszącej wirusa znajduje się w krajach o niskim standardzie sanitarnym w Azji Południowej oraz Afryce Południowej i Środkowej. Sporo przypadków notuje się także w Azji Środkowej, Afryce Północnej, Ameryce Łacińskiej oraz na Bliskim Wschodzie. Podróżując do tych krajów zalecane jest prewencyjne szczepienie przeciwko WZWA oraz unikanie jedzenia z ulicznych bazarów oraz lokali o niskim standardzie higienicznym. Wśród czynników zwiększających ryzyko zakażenia należy także spożywanie zanieczyszczonej wody i pokarmów, w tym skorupiaków oraz surowych ostryg. Zawody, w których obserwuje się zwiększone ryzyko zakażenia WZWA to m.in. pracownicy żłobków i przedszkoli, osoby mające kontakt z płynnymi i komunalnymi odpadami lub urządzeniami do ich przetwarzania. W przypadku mieszkania z osobą chorobą lub dzieckiem uczęszczającym do żłobka lub przedszkola, ryzyko zakażenia wzrasta.

Diagnostyka WZW A

Podstawą rozpoznania jest wykrycie podwyższonych przeciwciał klasy IgM. W badaniach można obserwować następujące zmiany:

• przeciwciała anty HAV klasy IgM w pierwszych 4-6 miesiącach
• przeciwciała anty HAV klasy IgG pozostają do końca życia po przechorowaniu
• zwiększenie aktywności amonitransferaz ALT i AST
• w postaci z żółtaczką zwiększenie stężenia bilirubiny wolnej i związanej
• w postaci cholestatycznej zwiększenie aktywności ALP i GGT

Leczenie choroby brudnych rąk

Nie ma dostępnych metod leczenia przyczynowego, które usuwają wirusa z organizmu. Leczenie objawowe stosowane jest w cięższych przypadkach. Czasami konieczna jest hospitalizacja. U chorych ważnym elementem jest zapewnienie odpowiedniego nawodnienia oraz odżywienia. Dieta powinna być łatwo strawna, bazująca na węglowodanach. Zaleca się ograniczyć tłuszcze do 10-20%, a białko do 10%. Przez pierwsze 6 miesięcy należy ograniczać błonnik pokarmowy, potrawy smażone oraz ciężkostrawne takie jak fast-foody, potrawy z cebulą, czosnkiem, chilli czy roślinami strączkowymi. Obowiązkowe jest wykluczenie alkoholu na minimum 6 miesięcy.

Powikłania wirusowego zapalenia wątroby typu A

Powikłania po zakażeniu WZWA najczęściej występują u osób po 50 roku życia i/lub niedożywionych czy z przewlekłą choroba wątroby na innym tle. Wśród potencjalnych powikłań wymienić można:

• piorunujące zapalenie wątroby (ostra niewydolność wątroby)
• nadostre zapalenie wątroby
• uszkodzenie nerek przez kompleksy immunologiczne
• autoimmunologiczne zapalenie wątroby

Profilaktyka - metody zapobiegania chorobom brudnych rąk

Podstawą zapobiegania jest szczepienie ochronne przeciwko WZW A i utrzymywanie wysokiego standardu higieny. Bardzo istotne jest częste mycie rąk, w szczególności po skorzystaniu z publicznej toalety i pobycie poza domem. Warzywa i owoce należy dokładnie umyć przed ich zjedzeniem. W przypadku dzieci bardzo ważne jest, aby od najmłodszych lat uczyć je jak dbać o higienę osobistą, w tym higienę rąk i wyrobić nawyk mycia rąk po skorzystaniu z toalety. Zalecana jest izolacja osób chorych przez okres około tygodnia od momentu wystąpienia objawów. W przypadku dalekich podróży szczepionka zmniejszy ryzyko zachorowania. W krajach tropikalnych zaleca się pić jedynie wodę butelkowaną z pewnego źródła i używać jej także do mycia zębów. Lepiej także nie dodawać do napojów kostek lodu.

Przypisy

1. Interna Szczeklika. Red. Gajewski, P. Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, 2022.
2. Choroby zakaźne i pasożytnicze. Red. Dziubek, Z. Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2012 .
3. Wirusologia. Red. Goździcka-Józefiak, A. Wydawnictwo Naukowe PWN, 2019 .