Kolonoskopia – wskazania, czym jest, przebieg badania, powikłania po kolonoskopii. Jak przygotować się do badania wnętrza jelita grubego - informacje dla pacjenta.

Co to jest kolonoskopia? Na czym polega?

Kolonoskopia jest to badanie wykonywane zazwyczaj przez gastroenterologa polegające na wprowadzeniu przez odbyt do światła jelita grubego kolonoskopu - giętkiego aparatu o średnicy około 1 cm zakończonego kamerą w celu lepszego uwidocznienia jelita. Oprócz samej obserwacji, za pomocą kolonoskopu możliwe jest także usunięcie polipów jelita grubego oraz pobranie wycinku ściany jelita do badania histologicznego (nazywane biopsją). Podczas kolonoskopii do światła jelita pompowane jest powietrze w celu poprawy widoczności badanej powierzchni. Jest to badanie profilaktyczne, które umożliwia wczesne wykrycie wielu nieprawidłowości, w tym wczesnego stadium raka jelita grubego.

Badanie trwa zazwyczaj od 15 do 40 minut. Zawsze przeprowadza się kolonoskopię ze znieczuleniem. Jego rodzaj jest wspólnie wybierany przez lekarza i pacjenta. Następnie pacjent proszony jest o ułożenie się na stole zabiegowym na lewym boku oraz o podkurczenie kolan do klatki piersiowej, co ułatwia wprowadzanie endoskopu oraz zmniejsza ryzyko perforacji ściany jelita. Przed wprowadzeniem aparatu lekarz wykonuje palcem badanie per rectum, aby ocenić potencjalne zmiany okołoodbytowe. Po wprowadzeniu kolonoskopu do światła odbytnicy badający rozpoczyna pompowanie powietrza, które wygładza naturalne haustracje jelita oraz ułatwia dalsze przesuwanie endoskopu.

Przygotowanie do kolonoskopii

Przed samym badaniem kolonoskopowym kluczowe jest odpowiednie przygotowanie pacjenta do badania. W tym celu pacjenci proszeni są o unikanie spożywania jedzenia stałego przez cały dzień poprzedzający badanie. Należy jednak szczególnie unikać płynów o kolorze czerwonym, które podczas badania mogą być pomylone z krwią. Przygotowanie do kolonoskopii powinno być rozpoczęte już 5 dni przed badaniem, kiedy powinno nastąpić rozpoczęcie stosowania diety ubogoresztkowej, w której wykluczamy produkty zawierające pestki, ziarna (np. nasiona chia, siemię lniane, kiwi, maliny, pieczywo z ziarnami), jak również napoje gazowane, tłuste potrawy oraz mleko i jego przetwory. Na 24 godziny przed wykonaniem badania wskazana jest dieta płynna oparta na wodzie, przerzedzonym bulionie, naparach ziołowych, jasnych sokach klarownych. W dniu badania należy być na czczo, a pić powinno się jedynie wodę niegazowaną.

Równie istotnie jak odpowiednia ścisła dieta jest przyjęcie doustnych leków przeczyszczających w przeddzień badania. Umożliwia to całkowite oczyszczenie jelita grubego z zalegających w nim resztek pokarmowych, znacznie poprawiając efektywność kolonoskopii. W celu przygotowania jelita do badania wykorzystywane są dwie główne grupy leków przeczyszczających:

• Makrogole – zawarte w preparacie Fortrans, zawierające długie łańcuchy glikolu polietylenowego (PEG), przygotowanie polega na rozpuszczeniu saszetki zawierającej 74g preparatu w 2-3 litrach wody oraz wypicie w ciągu 2-4 godzin po południu w dniu poprzedzającym kolonoskopię.
• Fosforany – na przykład w preparacie Fleet Phopsho Soda, należy przygotować 2 porcje po 45ml preparatu z 120ml wody oraz wypić w odstępie kilku godzin w dniu poprzedzającym badanie, popijając zimną wodą.

Warto zauważyć, że opisane leki przeczyszczające działają wyłącznie w świetle jelita grubego i nie są wchłaniane do organizmu.

W sytuacji, gdy pacjent stosuje leki ze względu na choroby przewlekłe należy się przed kolonoskopią skontaktować z lekarzem prowadzącym. Szczególnie należy zwrócić uwagę na dostosowanie dawek leków na cukrzycę, nadciśnienie, chorobę niedokrwienną serca oraz preparatów przeciwkrzepliwych.

Przygotowanie do badania kolonoskopowego - zalecenia dietetyczne

Zalecenia żywieniowe przed planowaną kolonoskopią mogą nieznacznie różnić się w zależności od stosowanego środka przeczyszczającego. Przed badaniem jelita grubego należy przede wszystkim unikać produktów z nasionami i ziarnami, które mogą zalegać w jelicie. Szczegółowe zalecenia przedstawiono w tabeli 1.

Tabela 1. Zalecenia żywieniowe przed badaniem kolonoskopii.

Przebieg badania - jak wygląda badanie kolonoskopowe

1. Kolonoskopia może być przeprowadzona w znieczuleniu miejscowym, sedacji (uspokojeniu), lub rzadziej w pełnej narkozie, w zależności od decyzji lekarza i preferencji pacjenta.
2. Odpowiednie ułożenie. W trakcie badania pacjent zwykle leży na boku (lewa strona), z nogami lekko zgiętymi w kolanach. W niektórych przypadkach może być również wykonana kolonoskopię w pozycji leżącej na plecach lub na brzuchu.
3. Wprowadzenie kolonoskopu. Lekarz delikatnie wprowadza kolonoskop przez odbyt do jelita grubego. Kolonoskopy są elastyczne i wyposażone w kamerę, dzięki czemu lekarz widzi wnętrze jelita na monitorze.
4. Obejrzenie jelita. Lekarz dokładnie ogląda całą długość jelita grubego, zwracając uwagę na wszelkie potencjalne nieprawidłowości takie jak polipy, zmiany zapalne czy nowotworowe.
5. Ewentualne pobieranie próbek. Jeśli podczas badania lekarz zauważy niepokojące zmiany, może wykonać biopsję, czyli pobrać próbki tkanek do badania histopatologicznego. Możliwe jest również usunięcie małych polipów lub innych zmian.
6. Usunięcie kolonoskopu. Po dokładnym zbadaniu całego jelita, lekarz ostrożnie wyciąga kolonoskop.

Zazwyczaj cały zabieg trwa około 15-20 minut. Podczas kolonoskopii można pobrać wycinki do badań. W takim przypadku czas kolonoskopii może się wydłużyć do 3-40 minut.

Czy kolonoskopia boli? Znieczulenie podczas zabiegu.

Przed zabiegiem kolonoskopii pacjent jest znieczulany, aby przeprowadzany zabieg był bezbolesny. Pierwszą opcją jest znieczulenie miejscowe, które polega na zastosowaniu żelu lub kremu na odbyt, łagodząc dyskomfort przy wprowadzaniu kolonoskopu. Metoda ta jednak nie zawsze wystarcza, zwłaszcza gdy pacjent jest bardzo wrażliwy na ból. Z tego powodu częściej stosuje się sedację, czyli podanie leków uspokajających dożylnie, co pozwala pacjentowi na zmniejszenie odczuwanego stresu. Sedacja sprawia, że pacjent jest częściowo oszołomiony, ale pozostaje świadomy i w większości przypadków nie pamięta samego badania. W przypadku pacjentów z dużym lękiem przed procedurą lub w przypadku trudniejszych badań, może być zastosowane znieczulenie ogólne (narkoza), które całkowicie uśpi pacjenta na czas badania. Znieczulenie ogólne całkowicie eliminuje ból i stres, ale wiąże się z większym ryzykiem powikłań i dłuższym czasem rekonwalescencji. Wybór metody zależy od stanu zdrowia pacjenta, jego preferencji oraz trudności związanych z przeprowadzeniem badania. Sedacja jest najczęściej stosowaną formą znieczulenia.

Wskazania do kolonoskopii

Kolonoskopię jako zabieg przeprowadza się zarówno w celach diagnostycznych, jak i terapeutycznych. Do wskazań diagnostycznych do kolonoskopii zalicza się przede wszystkim:

• Podejrzenie raka jelita grubego
• Przesiewowe badanie populacyjne w kierunku raka jelita grubego w wieku 50-65 lat oraz nadzór onkologiczny przy obecności zespołów genetycznych predysponujących do chorób nowotworowych jelita grubego
• Diagnostyka niedokrwistości o niejasnej etiologii
• Podejrzenie krwawienia z dolnego odcinka przewodu pokarmowego u pacjentów w uprzednio wykonanym dodatnim testem na krew utajoną w kale
• Ocena rozległości zmian we wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego
• Podejrzenie choroby Leśniewskiego-Crohna
• Istotnie kliniczna biegunka o niejasnej etiologii

Kolonoskopię terapeutyczną wykonuje się natomiast w przypadku:

• Usuwania polipów
• Hamowania krwawień z malformacji, owrzodzeń czy guzów
• Usuwania ciał obcych
• Poszerzania zwężeń jelita

Przeciwwskazania do kolonoskopii

Przeciwskazania do kolonoskopii to głównie stany, w których toczy się aktywny proces zapalny w dolnym odcinku przewodu pokarmowego lub bezpośrednie uszkodzenie ściany jelita, są to:

• Ostre zapalenie otrzewnej
• Perforacja ściany jelita grubego
• Ostre zapalenie uchyłków jelita grubego
• Ciężki proces zapalny jelita grubego

Powikłania po kolonoskopii

Kolonoskopia jest badaniem względnie bezpiecznym i do ciężkich powikłań powstałych na skutek badania dochodzi niezmiernie rzadko. Jednak ze względu na inwazyjny charakter tego badania może dojść do przedziurawienia ściany jelita bezpośrednio przez aparaturę (perforacja jelita 0,17% zabiegów), nieco częściej podczas procedury usuwania polipów (0,41%). Częstszymi powikłaniami kolonoskopii są krwawienia z odbytu (ok 1% zabiegów), głównie związane z polipektomią, są jednak zazwyczaj niegroźne i łatwe do opanowania.

Objawy takie jak wzdęcia, nasilone oddawanie gazów, dyskomfort, skurcze brzucha są typowymi dolegliwościami po badaniu.

Czy potrzebne jest skierowanie na kolonoskopię? Czy pacjent może wykonać badanie na NFZ?

Kolonoskopia to badanie endoskopowe jelita grubego wykonywane w ramach programu badań przesiewowych raka jelita grubego. Nie jest wymagane skierowanie. Badanie może zostać przeprowadzone bezpłatnie w ramach NFZ w konkretnych grupach wiekowych:

• od 50 do 65 lat,
• lub od 40 do 49 lat, jeśli u najbliższych krewnych pacjenta, rozpoznano nowotwór jelita grubego,

Badanie jest bezpłatne dla osób, które spełniają kryteria wieku oraz nie miały wykonywanej kolonoskopii w ciągu ostatnich 10 lat.

Profilaktyka raka jelita grubego

Wśród czynników zwiększających ryzyko rozwoju raka jelita grubego wymienić można:

• niską aktywność fizyczną
• nadwagę i otyłość
• palenie papierosów
• nadużywanie alkoholu
• dietę ubogą w błonnik
• dietę bogatą w mięso czerwone

Nieprawidłowa dieta bogata w mięso czerwone (wieprzowina, wołowina), a uboga w warzywa, owoce i inne źródła błonnika pokarmowego jest czynnikiem, który łatwo zmodyfikować. Wprowadzając większą ilość świeżych warzyw i owoców, pełnoziarnistych produktów zbożowych (kasze, płatki owsiane, ciemne pieczywo) zwiększy się spożycie błonnika pokarmowego w diecie. Błonnik nie tylko zmniejsza ryzyko rozwoju raka jelita grubego, ale również jelita cienkiego i jamy ustnej. Potencjalne mechanizmy działania błonnika pokarmowego to:

• Korzystny wpływ na rozwój mikroflory jelitowej
• Ułatwione wiązanie kancerogenów i kwasów żółciowych
• Fermentacja błonnika w jelicie grubym, w trakcie której dochodzi do wytwarzania kwasów tłuszczowych krótkołańcuchowych, które między innymi mogą hamować migrację komórek nowotworowych i ich cykl komórkowy, indukować apoptozę oraz redukować przewlekły stan zapalny
• Skrócenie czasu kontaktu kancerogenów ze ścianą jelita
• Obniżenie kaloryczności diety, co zmniejsza ryzyko rozwoju otyłości

Najczęściej zadawane pytania przez pacjentów odnośnie kolonoskopii.

Czy kolonoskopia boli? Nie, ale można odczuwać lekki dyskomfort. Jest to zabieg wykonywany w znieczuleniu.

Jakie leki na przeczyszczenie stosować przed kolonoskopią? Najczęściej stosowane to Fortrans, CitraFleet oraz Eziclen.

Czy kolonoskopię można zrobić na NZF? Tak, w konkretnych przypadkach.

Kolonoskopia i gastroskopia w tym samym czasie jest możliwa? Jak to zrobić? Badania być wykonane tego samego dnia, jednak składają się z dwóch osobnych procedur endoskopowych.

Kolonoskopia jest badaniem bezpiecznym, które powinno być rutynowo wykonywane po 50 roku życia, jako test przesiewowy w kierunku raka jelita grubego. Kolonoskopia może mieć zarówno charakter diagnostyczny, jak i terapeutyczny. Kluczowe jest odpowiednie przygotowanie się do badania, stosując się do zaleceń żywieniowych oraz przyjmując leki przeczyszczające, zalecone przez lekarza kierującego na badanie.

Przypisy

1. Tamai, Naoto, Kazuki Sumiyama. "Optimal bowel preparation for colonoscopy." Digestive Endoscopy,
2. Hong, Seung Min, and Dong Hoon Baek. "A review of colonoscopy in intestinal diseases." Diagnostics, 2023; 13(7): 1262.
3. Gajewski P. Interna Szczeklika. Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, 2022.
4. Bretthauer, Michael, et al. "Effect of colonoscopy screening on risks of colorectal cancer and related death." New England Journal of Medicine, 2022; 387(17): 1547-1556.
5. Saito, Yutaka, et al. "Colonoscopy screening and surveillance guidelines." Digestive Endoscopy, 2021; 33(4) : 486-519.
6. Wadełek, Jacek. "Farmakologia analgosedacji u dorosłego pacjenta do kolonoskopii." Nowa Medycyna, 2017; 1: 27-36