Rak jelita grubego - objawy, diagnostyka, profilaktyka i leczenie

Rak jelita grubego to złośliwy nowotwór, który powstaje z komórek nabłonka błony śluzowej, wyścielającej jelito grube. W diagnostyce i opisach klinicznych dzieli się go często ze względu na odcinek, w jakim powstał - stąd rozpoznanie może dotyczyć raka esicy, raka okrężnicy czy raka odbytnicy - wszystkie te schorzenia zawierają się w jednym, konkretnym - jakim jest omawiany rak jelita grubego. Nowotwór ten występuje dość często - u kobiet jest drugim co do częstości występowania, a u mężczyzn - trzecim. Najczęściej rozpoznaje się go u osób w podeszłym wieku, choć oczywiście bywa diagnozowany także u młodszych pacjentów. Jak rozpoznać raka jelita grubego? Czy jego usunięcie zagwarantuje pełny powrót do zdrowia? Jakie są rokowania przy raku jelita grubego i jakie działania profilaktyczne można podejmować w celu uchronienia się przed tą chorobą? Odpowiedzi na te i inne pytania związane z omawianym nowotworem znajdziecie poniżej.

Przyczyny raka jelita grubego

Tak jak zostało to już wspomniane, nowotwór jelita grubego wywodzi się z komórek nabłonka wyścielającego poszczególne fragmenty jelita. Zdecydowana większość diagnozowanych zmian w jelitach to gruczolakoraki. Niestety, mechanizm powstawania złośliwego nowotworu jelita grubego nie jest do końca poznany - medycy i naukowcy wyodrębnili jednak czynniki ryzyka, które mogą prowadzić do rozwoju choroby. Długotrwałe ekspozycja na takie okoliczności jest więc pośrednią przyczyną raka jelita grubego. Wśród czynników tych wyróżniamy:

• nadwagę, otyłość, małą dawkę ruchu, a także choroby metaboliczne, takie jak cukrzyca czy miażdżyca;
• niewłaściwą dietę, bogatą w pokarmy zawierające substancje uznane za kancerogenne (rakotwórcze). Mowa tu przede wszystkim o tłuszczach nasyconych, produktach przetworzonych i czerwonym mięsie;
• palenie tytoniu, nadużywanie alkoholu;
• czynniki genetyczne - w niektórych przypadkach można określić przyczyny raka jelita grubego, wskazując konkretne mutacje genowe (tak zwana mutacja MYH) lub powiązania rodzinne (występowanie złośliwego nowotworu jelita grubego wśród najbliższej rodziny, ale również potwierdzenie zespołu rodzinnej polipowatości gruczolakowatej);
• choroby towarzyszące, predysponujące do rozwinięcia się zmian nowotworowych w obrębie jelit. Są to między innymi akromegalia (choroba związana z nadmiernym wydzielaniem hormonu wzrostu), nieswoiste zapalenie jelit, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Crohna i inne;
• przebytą radioterapię w obrębie jamy brzusznej i miednicy.

Jak rozpoznać raka jelita grubego? Charakterystyczne objawy

Rak jelita grubego może niestety przez długi czas nie dawać żadnych symptomów. Kiedy już się pojawią, wówczas są dość charakterystyczne i zdecydowanie powinny skłonić pacjenta do wizyty u lekarza. Objawy raka jelita grubego to przede wszystkim:

• objawy związane z krwawieniem z różnych odcinków przewodu pokarmowego - najczęściej z okrężnicy i z odbytnicy. Chory może zauważyć w stolcu krew - żywoczerwoną, świeżą (świadczącą o krwawieniu z końcowych odcinków przewodu pokarmowego - taki objaw obserwuje się najczęściej), jak i ciemną (czasem nawet nie można jej odróżnić od koloru stolca - wówczas mówimy o stolcach smolistych, choć one występują rzadziej w przebiegu omawianego nowotworu);
• symptomy związane z oddawaniem stolca - częste zaparcia lub uporczywe, przedłużające się biegunki, zmiana konsystencji i wielkości stolca, zmiana częstotliwości defekacji;
• ból podczas defekacji, ale również ból w dole brzucha i bolesne skurcze;
• odczuwanie parcia na stolec, po którym nie następuje defekacja (tak zwane daremne parcie na stolec).

W związku z wystąpieniem wymienionych powyżej objawów raka jelita grubego, u pacjentów cierpiących na ten nowotwór obserwuje się (w późniejszej fazie choroby) anemię wynikającą z powolnej utraty krwi z jelita, a także spadek masy ciała, brak apetytu i ogólne osłabienie organizmu.

Diagnostyka raka jelita grubego

Jak zdiagnozować raka jelita grubego? Diagnostyka raka jelita grubego obejmuje wiele różnych badań - część z nich wykonywana jest po rozpoznaniu podejrzenia występowania nowotworu, a część - w ramach testów profilaktycznych, wykonywanych cyklicznie - niezwiązanych jednak z diagnostyką raka jelita grubego. Wśród takich badań można wyróżnić:

• badanie per rectum, czyli palcem przez odbyt (kiszkę stolcową), podczas którego lekarz jest w stanie wyczuć zmianę struktur w dolnym odcinku jelita grubego, czyli w odbytnicy;
• badanie na obecność krwi utajonej w stolcu - wykonuje się je na dostarczonych do laboratorium próbkach kału pacjenta. Można dzięki niemu wykryć ślady krwi niewidoczne gołym okiem, wskazujące na uszkodzenie fragmentu układu pokarmowego z różnych przyczyn - włączając w to rozwijający się nowotwór;
• badanie krwi w celu wykrycia antygenu karcynoembrionalnego (określanego skrótem CEA), wskazującego na toczący się proces nowotworowy;
• rektoskopię i kolonoskopię, czyli badania polegające na wprowadzeniu do układu pokarmowego endoskopu - przyrządu zakończonego kamerą, uwidaczniającego ściany odbytnicy i esicy (w przypadku rektoskopii) lub całego jelita grubego (w przypadku kolonoskopii). Badania te dają również szereg innych możliwości - w tym pobranie wycinków tkanek przeznaczonych do testów histopatologicznych (dowiedz się więcej o biopsji tutaj);
• badanie z wykorzystaniem wlewu kontrastowego do jelita grubego. Środek kontrastowy, wraz z powietrzem, zostaje uwidocznionych na zdjęciach RTG, ukazując ubytki w tkance lub niepokojące zmiany.

Leczenie raka jelita grubego

Rak jelita grubego - jak wygląda leczenie? Leczenie raka jelita grubego każdorazowo uzależnione jest od rozległości nowotworu, stanu pacjenta, a także rezultatów leczenia wstępnego. Na dostępne metody terapii składają się:

• chemioterapia oraz radioterapia, które - wprowadzone przed operacją usunięcia guza jelita grubego - mają głównie na celu zmniejszenie masy nowotworu, a tym samym - ułatwienie operacyjnej resekcji;
• operacyjne usunięcie guza jelita grubego, które stosowane jest niemalże u wszystkich pacjentów. W niektórych przypadkach można dokonać resekcji nowotworu wyłącznie z niewielkim marginesem tkanek, natomiast u wielu pacjentów koniecznym będzie usunięcie fragmentu jelita lub nawet jego całości. Przy braku możliwości zespolenia krańcowych fragmentów organu, trzeba wykonać stomię (czyli tak zwany „sztuczny odbyt”);
• terapia kierowana molekularnie, polegająca na podawaniu leków rozpoznających komórki nowotworowe i niszczących je. Warto jednak pamiętać, że terapia ta wykorzystywana jest w formie uzupełnienia pozostałych metod leczenia, a dodatkowo ma swoje ograniczenia - można ją podawać tylko w określonych przypadkach nowotworów, wrażliwych na tego typu preparaty.

Rokowania przy raku jelita grubego

Rokowania przy raku jelita grubego zależą od wielu różnych czynników. I tak:

• dobre rokowania przy raku jelita grubego można stwierdzić między innymi wówczas, gdy guz znajduje się w obrębie okrężnicy, nie daje przerzutów (zarówno do innych narządów, jak i do najbliższych węzłów chłonnych), a dodatkowo ma postać polipowatą (dobrze odgraniczoną od zdrowych tkanek);
• złe rokowania przy raku jelita grubego występują natomiast w momencie, w którym nowotwór daje przerzuty, ma postać wrzodziejącą, w dużym stopniu nacieka na inne tkanki, został usunięty z niewielkim marginesem, przy jednoczesnym pozostawieniu komórek nowotworowych w obrębie jelita. Dodatkowo rokowanie jest mniej korzystne, jeśli guz zlokalizowany jest w odbytnicy.

Na ocenę rokowań składają się także takie czynniki, jak wiek pacjenta, choroby współtowarzyszące, możliwość podjęcia konkretnych terapii (lub ich wykluczenie - ze względu na różne czynniki), a także głębokość nacieku nowotworu, czyli głębokość, na jaką guz penetruje ściany jelita grubego.

Profilaktyka raka jelita grubego

Profilaktyka raka jelita grubego powinna uwzględniać zarówno wykonywanie badań skriningowych, jak i wprowadzenie do swojej codziennej rutyny zdrowych nawyków, pomagających w zadbaniu o dobrą kondycję całego układu pokarmowego, a także o uregulowanie przemian metabolicznych - niezwykle istotnych w kontekście zdrowia jelit. Wśród działań profilaktycznych raka jelita grubego można więc wyróżnić:

• dbanie o zdrową dietę, wpływającą na prawidłową pracę jelit - bogatą w warzywa i owoce, błonnik, a ubogą w produkty przetworzone oraz czerwone mięso czy duże ilości tłuszczów zwierzęcych;
• zaprzestanie palenia tytoniu oraz nadużywania alkoholu;
• uprawianie regularnej, umiarkowanej aktywności fizycznej.

Badania profilaktyczne w kierunku omawianego nowotworu powinny wykonywać osoby, u których stwierdzono genetyczne ryzyko zapadnięcia na tę chorobę, a także pacjenci cierpiący na schorzenia układu pokarmowego wymienione w powyższym artykule (choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelit i inne). Do badań tych zalicza się kolonoskopię, a także badania laboratoryjne na krew utajoną w stolcu (warto wykonywać je co roku) czy badanie jelita grubego z wykorzystaniem środka kontrastowego.

Źródła:

• dr n. med. Wojciech Wysocki, Rak jelita grubego [w: Medycyna Praktyczna], 31.03.2017
• https://www.mp.pl/pacjent/onkologia/chorobynowotworowe/88022,rak-jelita-grubego
• Hasło: Rak jelita grubego [w: Interna Szczeklika 2018/19, strona 598]
• Maciej Krzakowski, Piotr Potemski, Krzysztof Warzocha, Pior Wysocki: Onkologia kliniczna. T. II. Via Medica, 2015
• Szybka ścieżka onkologiczna (karta DiLO) w diagnostyce i leczeniu raka jelita grubego i odbytnicy - „Wczesne wykrycie to przywrócone życie” [w: Borgis - Nowa Medycyna 3/2020, Czytelnia Medyczna Borgis]
• Jarosław Gośliński, członek Polskiego Towarzystwa Onkologicznego: Rak jelita grubego - objawy i badania - zwrotnikraka.pl - portal onkologiczny