Babka płesznik - właściwości i zastosowanie. Kiedy warto włączyć do diety babkę płesznik i jak działa błonnik witalny?

Jak działa babka płesznik (łac. plantago psyllium)?

Babka płesznik (łac. Plantago psyllium) to roślina, której dojrzałe, wysuszone, całe nasiona stosuje się w fitoterapii. Zawierają one polisacharydy śluzowe (włóknik pokarmowy niepodlegający trawieniu), białko, olej, planteozę, małe ilości fitosteroli, triterpenów oraz aukubinę - glukozyd irydoidowy. Potocznie na babkę płesznik mówiono "pchlica" oraz "pchle nasienie". Roślina ta pochodzi z krajów basenu Morza Śródziemnego, północnych rejonów Afryki oraz zachodniej części Azji. W Polsce uprawiana jest na niewielką skalę.

Zawarty w nasionach babki płesznik błonnik sprzyja procesom oczyszczania organizmu, ogranicza wchłanianie tłuszczów z pożywienia, zwiększa objętość treści pokarmowej dając uczucie sytości - stanowi popularny środek ułatwiający odchudzanie. Przyczynia się do redukcji poziomu cholesterolu całkowitego oraz "złego" cholesterolu LDL. Ze względu na zawartość śluzu działa powlekająco, osłonowo i łagodząco na błonę śluzową żołądka, przełyku i jelit, co wykorzystywane jest m.in. w przebiegu choroby wrzodowej i refluksu. Wysoka zawartość błonnika pomaga również stymulować ruch jelit, zapobiegając zaparciom. Bardzo często w leczeniu zaparć używa się tzw. błonnik witalny, czyli mieszankę ziaren babki płesznik i babki jajowatej. Babka jajowata jest popularnym zamiennikiem, który wykazuje podobne właściwości lecznicze. Nasiona płesznika mają zdolność wiązania dużych ilości wody, nawet 10-krotnie większej od ich własnej masy. Ze względu na te właściwości, duże dawki nasion będą działały zapierająco, co wykorzystuje się w przypadku biegunek. W medycynie naturalnej kisiel z babki płesznik stosowany był jako środek nawilżający, odżywczy i łagodzący na skórę.

Zastosowanie nasion babki płesznik

Babka płesznik jest szeroko stosowana w leczeniu zaparć ze względu na wysoką zawartość substancji śluzowych. Po zmieszaniu nasion z wodą ulegają pęcznieniu, zwiększając objętość mas kałowych i stymulując perystaltykę jelit. Wykazano, że babka płesznik ma paradoksalną właściwość zarówno poprawy zaparć poprzez zwiększenie masy stolca, jak i łagodzenia przewlekłej biegunki. Regularne spożywanie nasion normuje rytm wypróżnień i stanowi profilaktykę zaparć. Ze względu na zdolność do zatrzymywania wody, surowiec ten okazał się korzystny dla osób z nietrzymaniem stolca z powodu płynnych stolców lub biegunki. Ze względu na znane korzyści psyllium zarówno w przypadku zaparć, jak i luźnych stolców, stosowane jest także w leczeniu hemoroidów. W badaniach stwierdzono, że znacząco redukuje krwawienie. Babka płesznik może być także pomocna dla osób z zespołem jelita drażliwego (IBS) w postaci zaparciowej lub mieszanej. Według niektórych publikacji naukowych, błonnik pokarmowy ułatwia utrzymanie remisji w przypadku wrzodziejącego zapalenia jelita grubego, co jest związane ze zwiększoną produkcją krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych (SCFA) w świetle jelita m.in. octanu i maślanu propionianu. Właściwości babki płesznik docenią także osoby walczące z nadmiernym apetytem. Ze względu na zawartość błonnika i pęcznienie pod wpływem wody, zwiększając objętość treści pokarmowej, nasilają uczucie sytości po posiłku - przy stosowaniu około 20-30 minut przed posiłkiem. Ponadto babka płesznik pomaga w obniżaniu „złego” cholesterolu LDL we krwi. Wpływa na gospodarkę glukozy oraz insuliny we krwi - obniża stężenie glukozy na czczo, poziom hemoglobiny glikowanej oraz wskaźnik HOMA-IR. Nie udowodniono jednak póki co jej wpływu na obniżanie stężenia insuliny.

Wskazania do stosowania babki płesznik mogą obejmować:

• zaparcia nawykowe 
• ułatwienie opróżniania jelit 
• postać zaparciowa jelita drażliwego (IBS C) 
• hemoroidy 
• nietrzymanie stolca 
• biegunki 
• zaburzenia lipidowe (hipercholesterolemia) 
• otyłość (zwiększa uczucie sytości) 
• cukrzyca 

Należy w tym miejscu wspomnieć, że nie w każdym przypadku wskazane będzie stosowanie całych nasion. Babka płesznik w nasionach nie jest polecana np. przy uchyłkowatości jelit - przy tej chorobie nie wolno spożywać żadnych nasion, w tym owoców z drobnymi pestkami. Wiąże się to z zaleganiem pestek w uchyłkach, co może doprowadzić do ich stanu zapalnego. W takim przypadku babka płesznik powinna być używana w postaci kapsułek lub tabletek.

Produkty lecznicze ani suplementy nie powinny być substytutem zróżnicowanej diety i zdrowego stylu życia.

Jak stosować babkę płesznik?

Nasiona należy zalać letnią wodą, wymieszać i wypić od razu po przyrządzeniu. W trakcie kuracji należy pić dużo wody, aby nie doprowadzić do niedrożności jelit. Przykładowo, mieszając 1 łyżeczkę nasion ze 150ml wody, po wypiciu, zaleca się jeszcze dodatkowo wypić przynajmniej 400 ml czystej wody. Zaleca się pić około 2 l wody dziennie. Przy stosowaniu większych dawek nasion, ilość wypijanej wody powinna być większa. Babki płesznik nie powinno się zażywać bezpośrednio przed snem. Ze względu na potencjalne opóźnianie lub zmniejszanie wchłaniania niektórych leków, zaleca się zachować przynajmniej 30 minut odstępu od przyjęcia leków.

W aptekach i sklepach zielarskich można kupić babkę płesznik ziarno w opakowaniach od 100 g nawet do 1 kg. Dostępna jest także w postaci mielonej, w kapsułkach oraz w tabletkach. Podobnie jak siemię lniane, babkę płesznik w formie nasion można dodawać do musli, jaglanek, owsianek, koktajli, sałatek i wypieków

Dawkowanie babki płesznik na dolegliwości układu pokarmowego

U osób dorosłych i dzieci powyżej 12 roku życia zalecana dzienna dawka, aby osiągnąć efekt przeczyszczający oscyluje w granicy 10-15 gramów. W przypadku biegunek zaleca się 30-40 gramów dziennie podzielone na 2-3 dawki (wg. Lamer-Zarawska E., przypisy). U dzieci w wieku 6-12 lat stosuje się połowę opisanych ilości. Babka płesznik nie jest polecana u dzieci poniżej 6 roku życia.

Przeciwwskazania do stosowania babki płesznik i działania niepożądane

Płesznik jest źródłem błonnika, który jest niezbędny dla prawidłowego funkcjonowania układu pokarmowego. Pomimo, że jest to substancja naturalna stosowana już od czasów starożytnych w medycynie ludowej, to mogą istnieć przeciwwskazania do jej stosowania. Babka płesznik nie jest polecana osobom z niedrożnością jelit, bólami, z nudnościami i skurczami brzucha nieznanego pochodzenia, alergią, przy silnych biegunkach, przed operacjami, po wyłonieniu stomii oraz u dzieci poniżej 6 roku życia.

W trakcie terapii jeśli pije się zbyt mało wody, mogą się pojawić wzdęcia. Stosowanie preparatu w nadmiarze może prowadzić do zaklinowania stolca i niedrożności przewodu pokarmowego.

Przypisy

1. Lamer-Zarawska E. Fitoterapia i leki roślinne. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2013. 
2. Madgulkar, A. R., Rao, M. R., & Warrier, D. (2015). Characterization of psyllium (Plantago ovata) polysaccharide and its uses. Polysaccharides, 871-890. 
3. Jovanovski, E., Yashpal, S., Komishon, A., Zurbau, A., Mejia, S. B., Ho, H. V. T.,  Vuksan, V. (2018). Effect of psyllium (Plantago ovata) fiber on LDL cholesterol and alternative lipid targets, non-HDL cholesterol and apolipoprotein B: a systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. The American journal of clinical nutrition, 108(5), 922-932. 
4. Gholami, Z., Clark, C. C., & Paknahad, Z. (2024). The effect of psyllium on fasting blood sugar, HbA1c, HOMA IR, and insulin control: a GRADE-assessed systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. BMC Endocrine Disorders, 24.