Uzależnienie od kropli do nosa - jakie są jego przyczyny? W jaki sposób walczyć z uzależnieniem od kropli do nosa i jak odstawić krople z ksylometazoliną?

Czy wszystkie krople do nosa uzależniają?

Nie wszystkie preparaty do stosowania donosowego uzależniają. Jednak niektóre z nich stosowane dłużej niż zalecane jest na opakowaniu, po odstawieniu mogą skutkować tzw. polekowym nieżytem nosa, określanym potocznie jako uzależnienie od kropli do nosa. Dotyczy to preparatów, które obkurczają naczynia krwionośne i zmniejszają przekrwienie śluzówki nosa. Największą ostrożność należy zachować przy stosowaniu kropli zawierających w składzie związki takie jak:

• ksylometazolina (xylomethazolin) 
• oksymetazolina (oxymethazolin) 
• nafazolina 

Substancje te są popularnym składnikiem kropli do nosa ze względu ich szybkie i długotrwałe działanie. Związki te pobudzają receptory alfa-adrenergiczne, co powoduje obkurczenie naczyń krwionośnych błony śluzowej nosa i w efekcie zmniejszenie przekrwienia śluzówki. Przekłada się to na zmniejszenie wysięku, obrzęku i łagodzenie stanu zapalnego, zmniejszając uczucie zatkanego nosa i ułatwiając oddychanie. Efekt działania pojawia się szybko i utrzymuje się do 12 godzin. Niestety, krople do nosa z ksylometazoliną, oksymetazoliną lub nafazoliną, stosowane dłużej niż kilka dni mogą powodować uzależnienie. Warto w tym miejscu jeszcze raz podkreślić, że stosowanie tych preparatów zgodnie z zaleceniami na ulotce (nie dłużej niż 3-5 dni) nie prowadzi do uzależnienia, a jedynie ich zbyt długie użytkowanie.

Jak stosować krople na katar, by nie doprowadzić do uzależnienia?

W przypadku stosowania uzależniających kropli do nosa należy szczególną uwagę zwrócić na schemat ich stosowania:

• osoby dorosłe 3-5 dni, nie dłużej niż 5-7 dni 
• dzieci do 3 dni, maksymalnie 3-5 dni 

W trakcie tych kilku dni stosowania kropli do nosa pomiędzy ponowną aplikacją należy zachować 8-10 godzin przerwy. W ciągu doby można przyjąć maksymalnie 3 dawki kropli. Po kilku dniach stosowania kropli należy zrobić przynajmniej 10 dni przerwy przed ponownym ich użyciem, aby dać czas na regenerację błony śluzowej nosa.

W razie wątpliwości należy skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą.

Preparaty do nosa z ksylometazoliną - zastosowanie

Używanie kropli do nosa z ksylometazoliną oraz innymi substancjami obkurczającymi błonę śluzową nosa i łagodzącymi jej przekrwienie popularne jest jako leczenie objawowe i wspomagające w nieżycie nosa w przebiegu:

• przeziębienia i infekcji górnych dróg oddechowych 
• zapalenia zatok 
• nasileniu alergicznego nieżytu nosa 
• ostrym zapaleniu ucha środkowego (do udrożnienia trąbki słuchowej) 

Uzależnienie od kropli do nosa - objawy

Jak rozpoznać uzależnienie od kropli do nosa? Przy stosowaniu kropli do nosa częściej niż 3 razy na dobę lub dłużej niż tydzień może dojść do uzależnienia błony śluzowej nosa od składników aktywnych preparatu. W takiej sytuacji, kiedy chcemy pominąć dawkę leku lub odstawić krople, uczucie zatkanego nosa powraca oraz ponownie pojawia się wydzielina. Występują problemy ze swobodnym oddychaniem przez nos. Często pojawia się również przesuszenie, zaczerwienienie i obrzęk błony śluzowej nosa. Towarzyszyć temu mogą niewielkie krwawienia. Ponadto upośledzone jest odczuwanie zapachów.

Niestety, bardzo często pacjenci wpadają w błędne koło - leki działają, więc je stosują. Kiedy chcą odstawić krople do nosa, uporczywe dolegliwości powracają, więc kupowane są kolejne opakowania, by móc spokojnie oddychać przez nos. Narasta zjawisko tolerancji - ta sama dawka leku daje coraz mniejszy efekt. Z tego powodu pacjenci stosują krople coraz częściej. Prowadzi do to coraz większego uzależnienia śluzówki i jej uszkadzania. Dochodzi do sytuacji, kiedy stan błony śluzowej nosa stopniowo się pogarsza przy stosowaniu preparatu, a bez jego używania pacjent nie może swobodnie oddychać.

Skutki uzależnienia od kropli do nosa

W przypadku uzależnienia od kropli jedną z konsekwencji jest polekowy nieżyt nosa. Dlaczego tak się dzieje? Prawdopodobnym podłożem tego problemu jest pobudzanie receptorów alfa i beta adrenergicznych. Stymulowanie receptorów alfa powoduje obkurczanie naczyń krwionośnych śluzówki. Następnie w błonie śluzowej dochodzi do rozkurczu wywołanego pobudzeniem receptorów beta, czego efektem jest jej obrzęk i pojawienie się nieżytu nosa. Kiedy krople stosowane są długotrwale organizm zmniejsza produkcję norepinefryny - związku, który naturalnie powoduje obkurczanie naczyń krwionośnych. Niski poziom norepinefryny związany jest ze słabszym skurczem naczyń, co prowadzi do nasilenia obrzęku i utrudnienia oddychania przez nos.

Przewlekłe używanie uzależniających kropli do nosa może prowadzić do zaniku błony śluzowej nosa i odsłonięcia chrząstki, powstania ubytków przegrody nosa, a także zaniku rzęsek na błonie śluzowej.

Jak pokonać uzależnienie od kropli?

Istnieje kilka możliwych schematów odstawiania kropli do nosa w przypadku wystąpienia uzależnienia. Najszybszym, ale też najmniej przyjemnym, jest drastyczne odstawienie kropli do nosa z dnia na dzień. Przez 2-3 tygodnie niestety będziemy męczyć się z niedrożnym nosem, ale pozwoli to na regenerację błony śluzowej i powrót do jej sprawnego funkcjonowania. W tym czasie poleca się stosowanie preparatów o działaniu nawilżającym i łagodzącym. Aby złagodzić dolegliwości można przepłukiwać małżowiny nosowe hipertonicznym roztworem soli, dbać o nawilżenie powietrza w pomieszczeniach, w których przebywamy, a także wykonywać inhalacje. Drugą opcją - modyfikacją pierwszej metody, jest dokładnie takie samo postępowanie, ale najpierw tylko z jedną dziurką nosa, a następnie z drugą. Trzecim rozwiązaniem jest odstawienie kropli i przez 7 dni stosowanie w zamian tabletek z pseudoefedryną, które hamują katar. Ostatnią opcją jest stopniowe zmniejszanie dawki ksylometazoliny lub innej substancji, aż błona śluzowa się zaadaptuje do najniższej dawki, a następnie wróci do swojej funkcji bez wspomagania lekami.

Niestety, stosowanie kropli do nosa przez wiele miesięcy może wyrządzić takie szkody w strukturze tkanek, że niekoniecznie wyżej wymienione metody pomogą. Zalecana jest wówczas konsultacja z lekarzem laryngologiem.

Krople na nieżyt nosa - co zamiast nich?

Katar jest częstym objawem alergii oraz sezonowych infekcji wirusowych. Wraz z wydmuchiwaną wydzieliną z organizmu usuwane są patogeny. z tego powodu stosowanie leków hamujących katar powinno być jedynie doraźne. W aptekach dostępne preparaty, które ułatwiają rozrzedzenie wydzieliny i jej usuwanie z dróg oddechowych m.in. izotoniczny roztwór soli karnalitowej z Morza Martwego. Popularnym wykorzystywanym sposobem są inhalacje z olejkami eterycznymi. U najmłodszych dobrym rozwiązaniem jest przyklejanie na suche ubranie na wysokości klatki piersiowej specjalnych plasterków aromatycznych ułatwiających oddychanie. Stosuje się także nacieranie klatki piersiowej dziecka specjalną maścią łagodzącą objawy przeziębienia. U maluchów dobrze sprawdzi się także nebulizacja z soli fizjologicznej, która ułatwi usunięcie zalegającej wydzieliny. U starszych dzieci pomóc może płukanie jamy nosowej i zatok roztworem soli fizjologicznej. Warto także zadbać o nawilżanie powietrza w otoczeniu oraz prawidłowe nawodnienie organizmu.

Przypisy

1. Gajewski P. Interna Szczeklika. Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, 2022.
2. Korbut, R.Farmakologia. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2017
3. Rajtar-Cynke, G. Farmakologia. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2014.
4. Latkowski, J. Bozydar; Kurnatowski, Piotr; Kozłowski, Zbigniew. Choroby zatok przynosowych. Red. . Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2018.
5. Fulga, A., Zenovia, A., Ene, D. C., Stan, C., Firescu, D., Fulga, I. (2021). Addiction to Nasal Decongestants Based on Α-Adrenoceptor Agonists Case Series and Literature Review. EuroEconomica, 40(2). 
6. Grebeniuk, D., Hrytsun, Y., & Nikulchenko, O. (2023). Pharmacokinetics and Pharmacodynamics of Topical Decongestants Xylometazoline and Oxymetazoline: A Literature Review. Journal of Complementary and Alternative Medical Research, 24(3), 26-34. 
7. Krzych-Fałta E, Furmańczyk K, Wojas O, et al: The frequency of use of OTC drugs by subjects with diagnosed allergic rhinitis in the light of the ECAP (Epidemiology of Allergic Diseases in Poland) project. Alergologia Polska – Polish Journal of Allergology, 2018, 168-174.