Do czego służy inhalator/nebulizator i jak go używać?

Nebulizator – co to jest?

Nebulizacja jest jedną w metod rozpraszania zawiesin lub roztworów w leczeniu inhalacyjnym dróg oddechowych, a także leków o działaniu pozapłucnym, podawanych z wykorzystaniem nebulizatora, który jest rodzajem inhalatora. Jak działa nebulizator? Generuje on aerozol w wyniku mechanicznego rozproszenia leku, który jest w postaci roztworu lub zawiesiny. Ze względu na różne sposoby wytwarzania aerozolu wyróżnia się trzy podstawowe grupy nebulizatorów:

1. Nebulizatory pneumatyczne

2. Nebulizatory ultradźwiękowe

3. Nebulizatory siateczkowe

Nebulizator pneumatyczny generuje aerozol pod wpływem sprzężonego gazu, którym najczęściej jest powietrze. Kierowane jest ono do dyszy nebulizatora, rozbijając płyn i wytwarzając aerozol. Wadą tego rodzaju urządzeń jest duża tak zwana „objętość martwa komory nebulizacyjnej”, czyli objętość płynu, który nie zostanie rozpylony. W zależności od urządzenia, może ona wynosić nawet 40% początkowej objętości płynu do nebulizacji. 

Nebulizator ultradźwiękowy wytwarza aerozol dzięki fali akustycznej, generowanej przez głowicę ultradźwiękową. Są one bardziej wydajne od nebulizatorów pneumatycznych, ale wytwarzany przez nie aerozol ma cząsteczki o większej średnicy. W badaniach przedstawia się możliwość uszkadzania leków wskutek rozrywania cząsteczek roztworu lub zawiesiny. Ze względu na dużą wielkość generowanych cząsteczek w chmurze aerozolowej, ten rodzaj urządzeń nie ma zastosowania w terapii schorzeń dolnych dróg oddechowych. Nebulizatory ultradźwiękowe mogą być stosowane do nawilżania górnych dróg oddechowych oraz inhalowania leków w formie roztworów.

Nebulizator siateczkowy (membranowy) generuje aerozol na skutek wymuszonego drganiami o niskiej częstotliwości przechodzenia roztworu leku przez otwory membrany. Wytworzony aerozol drobnocząsteczkowy jest zbudowany z bardzo podobnych wielkościowo drobin. Nebulizatory siateczkowe, mimo relatywnie krótkiego czasu pracy (kilka minut) mają wiele zalet. Dzięki niewielkiej objętości martwej komory nebulizacyjnej, są bardzo wydajne i nie powodują dużej straty leku. Zazwyczaj mają małe rozmiary, co ułatwia ich codzienne użytkowanie. Porównanie wad i zalet różnych rodzajów nebulizatorów przedstawione jest w tabeli 1.

Tabela 1. Wady i zalety różnych rodzajów nebulizatorów.

Warto pamiętać, że każdy rodzaj urządzenia do nebulizacji wytwarza aerozol o odmiennej charakterystyce i nie można stosować ich zamiennie. W zależności od urządzenia, generowane są cząsteczki aerozolu o różnych rozmiarach i docierają do odmiennych obszarów dróg oddechowych. Wybór nebulizatora powinien zależeć od wieku pacjenta, ciężkości choroby oraz rodzaju podawanego leku.

Tabela 2. Miejsce osadzania się cząsteczek aerozolu w zależności od ich rozmiaru.

Inhalator – co to jest?

Inhalacja leku jest formą terapii, która umożliwia w toku leczenia chorób układu oddechowego, podanie leku bezpośrednio do miejsca jego działania. Chcąc zdeponować lek w układzie oddechowym stosuje się inhalatory (ciśnieniowe, suchego proszku) lub nebulizatory (pneumatyczne, ultradźwiękowe, siateczkowe). Jak działa inhalator? Wprowadza lek do dróg oddechowych z użyciem czynnego wdechu wykonanego przez pacjenta. Stosowanie inhalatorów jest zalecane w leczeniu astmy oskrzelowej i innych chorób układu oddechowego. Dobór odpowiedniego urządzenia szczególnie istotny jest u najmłodszych, aby dobrać odpowiednią technikę inhalacyjną do wieku i możliwości dziecka.

Inhalatory – rodzaje

W zależności od mechanizmu, wyróżniamy dwie podstawowe grupy inhalatorów:

Inhalator ciśnieniowy z dozownikiem (ang. pressurised metered dose inhaler, pMDI) – aerozol wytwarzany jest przez gaz nośnikowy, który rozprężając się uwalnia dawkę leku, czynnie wdychaną przez pacjenta. Ten rodzaj inhalatorów ma formę pojemnika, najczęściej aluminiowego, w którym znajduje się lek w formie roztworu lub zawiesiny. Inhalator ten ma mechanizm spustowy, umożliwiający uwalnianie kolejnych dawek leku. Konieczna jest synchronizacja momentu wdechu i uwolnienia dawki leku, co jest niemożliwe w przypadku większości dzieci. Często stosuje się pomocniczo przedłużacze, komory inhalacyjne lub system EB (easy breath) w celu ułatwienia stosowania.

Inhalator suchego proszu (ang. dry powder inhaler, DPI) – ma formę pojemnika ze sproszkowanym lekiem lub kapsułek zawierających sproszkowany lek i przekłuwanych przez mechanizm inhalatora. Dawka leku zostaje wyzwolona podczas wykonywania przez pacjenta silnego wdechu. Prędkość wdychanego powietrza rozbija aglomerat sproszkowanego leku na mniejsze cząsteczki, zazwyczaj około 5µm. W przypadku dzieci, zazwyczaj właściwe użytkowanie możliwe jest od 5-6 roku życia. Ze względu na osiadanie cząsteczek leku w jamie ustnej, zaleca się płukanie zarówno jamy ustnej jak i gardła po zastosowaniu leku, szczególnie po inhalacji glikokortykosteroidów (aby uniknąć ryzyka grzybicy jamy ustnej).

Nebulizator czy inhalator?

Czym się różni inhalator od nebulizatora? Różnice między inhalatorem a nebulizatorem są dość znaczne, zawsze należy pamiętać, że nebulizator jest to szczególny rodzaj inhalatora. Zarówno inhalacja jak i nebulizacja jest sposobem na dostarczenie leku bezpośrednio do układu oddechowego. Przy użyciu inhalatora, lek dostaje się do płuc w wyniku czynnego wdechu pacjenta. W przypadku nebulizatora, lek w postaci zawiesiny lub roztworu, wskutek działania mechanicznego urządzenia, przekształcany jest w formę aerozolu i wdychany przez pacjenta.

Przykładowe choroby, które są wskazaniem do nebulizacji to astma oskrzelowa, zapalenia oskrzeli i płuc, mukowiscydoza, rozstrzenie oskrzeli, zakażenia grzybicze układu oddechowego, pneumocytoza, przewlekła obturacyjna choroba płuc, przewlekły nieżyt nosa, gardła i krtani, alergiczny nieżyt nosa, przewlekłe stany zapalne migdałków podniebiennych. 

Nie zaleca się używania nebulizatorów przez osoby, które mają ostry stan zapalny w obrębie nosa, gardła i krtani, niewydolność krążenia lub zaostrzenie chorób przewlekłych. Przeciwwskazaniem jest również choroba zakaźna, gruźlica, nowotwory układu oddechowego, krwawienie z dróg oddechowych, jak również niewydolność oddechowa niewiązana z mechanizmem obturacji oskrzeli.

Przykładowe wskazania do stosowania terapii inhalacyjnej są następujące: astma oskrzelowa (zarówno leczenie stałe jak i podczas zaostrzeń), zapalenia oskrzeli z obturacją, zapalenia oskrzelików, mukowiscydoza, anafilaksja z obturacją dróg oddechowych, nadreaktywność poinfekcyjna oskrzeli, przewlekła obturacyjna choroba płuc. Nie ma istotnych przeciwwskazań do stosowania tego rodzaju terapii, za wyjątkiem nieumiejętności użycia danego rodzaju inhalatora, co może być związane z wiekiem (u małych dzieci) lub brakiem współpracy pacjenta.

Nebulizacja czy inhalacja? O tym, co będzie w naszym przypadku najlepsze, dobrze jest zapytać się lekarza prowadzącego. 

Piśmiennictwo

1. Atkins, Paul J. "Dry powder inhalers: an overview." Respiratory Care 50.10 (2005): 1304-1312.

2. Geller, David E. "Comparing clinical features of the nebulizer, metered-dose inhaler, and dry powder inhaler." Respiratory care 50.10 (2005): 1313-1322.

3. Haughney, John, et al. "Choosing inhaler devices for people with asthma: current knowledge and outstanding research needs." Respiratory Medicine CME 3.3 (2010): 125-131.

4. Anderson, Paula J. "History of aerosol therapy: liquid nebulization to MDIs to DPIs." Respiratory care 50.9 (2005): 1139-1150.

5. Lewis A, Torvinen S, Dekhuijzen PN, Chrystyn H, Watson AT, Blackney M, Pilch A (2016) The economic burden of asthma and chronic obstructive pulmonary disease and the impact of poor inhalation technique with commonly prescribed dry powder inhalers in three European countries. 

6. Emeryk, A. and Pirożyński M. "Najważniejsze problemy nebulizacji u dzieci." Alerg Astma Immun 18.3 (2013): 140-144.

7. Karolewicz, Bożena, Janusz Pluta, and Dorota Haznar. "Nebulizacja jako metoda podawania leków." Farm Pol 65.4 (2009): 291-304.

8. Pietrzak, Jolanta, Anna Obuchowicz, and Katarzyna Kowol-Trela. "Terapia inhalacyjna u dzieci." Pediatria i Medycyna Rodzinna 10.4 (2014): 411-425.