Zapalenie zatok - objawy i leczenie przewlekłego oraz ostrego zapalenia zatok przynosowych.

Co to jest zapalenie zatok przynosowych?

Zatoki przynosowe są to jamy powietrzne zlokalizowane wewnątrz kości czaski. Najwyżej położone są zatoki czołowe – nad nosem, mniej więcej do wysokości połowy czoła, od połowy prawej brwi do połowy lewej. Tuż pod nimi znajdują się zatoki klinowe położone pomiędzy oczami. Przechodzą w zatoki sitowe położone na wysokości nosa. Po bokach nosa są zatoki szczękowe. Każda z zatok ma połączenie z jamą nosową. Ujście zatok czołowych, sitowych przednich i szczękowych znajduje się pod małżowiną nosową środkową, a zatoki klinowej i zatok sitowych – w przewodzie nosowym górnym i zachyłku klinowo-sitowym.
Największa jest zatoka szczękowa. Jej objętość wynosi kilkanaście mililitrów. Rozwijają się po pojawieniu zębów stałych. U dzieci do 7 roku życia mają niewielkie wymiary. Zatoka czołowa ma pojemność do 7 ml. Kształtem przypomina skrzydła motyla. W pełni rozwinięta jest dopiero w drugiej dekadzie życia. Zatoki sitowe mają objętość około 3-5ml. Zbudowane są z dwóch grup komórek sitowych – przednie i tylne. W najbardziej tylnym położeniu ze wszystkich zatok przynosowych znajduje się zatoka klinowa.

Jaką funkcję pełnią zatoki przynosowe? Ocenia się, że głównie konstrukcyjną. Odgrywają rolę amortyzacyjną podczas urazów. W stanie fizjologicznym wewnątrz zatok przynosowych nie ma bakterii. W przypadku infekcji pojawia się stan zapalny i obrzęk błony śluzowej nosa. Uniemożliwia to ewakuację wydzieliny z zatok. Wydzielina gromadzi się w zatokach powodując nieprzyjemne dolegliwości bólowe.

Zapalenie zatok – objawy

Odczuwanie bólu jest cechą indywidualną każdego człowieka. Zauważa się jednak pewne zależności przy zapaleniu zatok przynosowych. Bóle mogą mieć trzy główne lokalizacje:

• w okolicy policzka rozciągający się od ust i nosa, pod okiem, aż do ucha i skroni
• od policzka przez okolicę oka i brwi do czoła
• okolice nosa, oczu i czoła oraz na górze i z tyłu głowy

Ból najczęściej występuje w godzinach porannych i w tej porze ma zwykle największa nasilenie. Ból może mieć charakter uciskowy, rozpierający, kłujący, świdrujący, rozrywający, ssący, a także piekący. Nasila się podczas nachylania oraz kaszlu. Wśród typowych objawów zapalenia zatok pojawia się wydzielina z nosa oraz spływanie treści ropnej po tylnej ścianie gardła.

Objawy zapalenia zatok przynosowych zależą od charakteru zapalenia – ostre/przewlekłe oraz tego, których zatok dotyczy stan zapalny.

Rodzaje zapalenia zatok - objawy zapalenia zatok w zależności od lokalizacji

Ostre zapalenie zatok szczękowych objawia się uciskiem w przedniej części twarzy – policzek po stronie zapalenia, okolica czołowa. Czasami ból lokalizuje się w części potylicznej lub ciemieniowej. Może pojawić się stan podgorączkowy do 38 stopni. Zapalenia przewlekłe mają podobne objawy, lecz łagodniejszy przebieg. Występuje niedrożność jednego lub obu przewodów nosowych, złe samopoczucie, senność, niechęć do wysiłku fizycznego, ranne rozpierające bóle głowy nasilające się po wysiłku fizycznym, parciu oraz pochylaniu.Wydzielina ropna lub surowiczo-ropna może spływać po tylnej ścianie gardła lub wypływać z nosa.

Ostre zapalenie zatok sitowych objawia się bólem w okolicy czołowej, w wewnętrznych kącikach oczu oraz w okolicy krawędzi oczodołów. Często pojawia się nieprzyjemny, cuchnący zapach z nosa. Zdarza się, że występuje bolesność na ucisk i opukiwanie okolicy zatok. Może wystąpić osłabienie lub utrata węchu, a także katar i spływanie wydzieliny po tylnej ścianie gardła. W zapaleniu przewlekłym może wystąpić dodatkowo obrzęk w wewnętrznym kąciku oka – powieki i policzka.
W ostrym zapaleniu zatok czołowych ból głowy zazwyczaj zlokalizowany jest w okolicach czoła i skroni. Nasila się przy ucisku i opukiwaniu. Obserwuje się wyciek ropny z nosa. W postaci chronicznej objawy są mniej nasilone. Spotyka się obniżenie wrażliwości węchu. Mogą wystąpić stany podgorączkowe, senność i złe samopoczucie.

Zapalenie zatok klinowych występuje rzadko. Objawy są mało charakterystyczne. Może pojawiać się uczucie kłucia i rozpierania w głębi oczodołu i w głowie, spływanie wydzieliny po tylnej ścianie gardła lub w części nosowej lub jej zasychanie w tych okolicach.

Zapalenie zatok – przyczyny

Najczęściej do zapalenia zatok dochodzi w przebiegu infekcji wirusowych górnych dróg oddechowych przez m.in. rynowirusy, koronawirusy, adenowirusy, wirus grypy. Jako powikłanie mogą pojawić się dodatkowo nadkażenia bakteryjne np. dwoinką zapalenia płuc, pałeczką grypy czy Moraxella catarrhalis powodująca zakażenie ucha środkowego. Grzybicze zapalenie zatok występuje głównie u osób z niedoborami odporności – u cukrzyków, przyjmujących leki immunosupresyjne, chorych na AIDS. Zapalenia zatok mogą powstać jako urazy ciśnieniowe np. u spadochroniarzy, pilotów, nurków czy pływaków. Zdarza się, że do rozwoju zapalenia zatok przyczynia się przewlekłe podrażnienie błony śluzowej np. przez spaliny czy dym papierosowy. Niekorzystnie wpływa także źle kontrolowana alergia.

Podsumowując, wśród potencjalnych przyczyn zapalenia zatok można wymienić:

• Infekcje wirusowe
• zakażenia bakteryjne
• infekcje grzybicze
• źle kontrolowana alergia
• nowotwory
• urazy ciśnieniowe
• infekcja zęba pochodzenia korzeniowego
• infekcje krwiopochodne
• długotrwałe działanie czynników drażniących np. dym papierosowy, zanieczyszczenia powietrza
  
  

Ostre zapalenie zatok przynosowych

Objawy ostrego zapalenia zatok utrzymują się krócej niż 12 tygodni. Ostre zapalenie zatok przynosowych najczęściej spowodowane jest zakażeniem wirusowym. Trwa z reguły do 10 dni. Zakażenie powirusowe trwa dłużej niż 10 dni, ich nasilenie ulega stopniowemu łagodzeniu i trwają krócej niż 12 tygodni. W ostrych zakażeniach bakteryjnych występuje gorączka przekraczająca 38 stopni, silny ból miejscowy oraz podwyższone stężenie CRP – białka ostrej fazy zapalnej. Jeżeli ostre zapalenie zatok w ciągu roku występuje przynajmniej 4 razy, mówi się o nawracającym zapaleniu zatok.

Przewlekłe zapalenie zatok przynosowych

Objawy przewlekłego zapalenia błony śluzowej nosa i zatok przynosowych są z reguły dużo łagodniejsze. Objawy utrzymują się dłużej niż 12 tygodni i nie ustępują całkowicie. W jego przebiegu mogą rozwijać się zakażenia grzybicze czy polipy nosa.

Jak długo trwa zapalenie zatok?

Ostre wirusowe zapalenie zatok zwykle ustępuje w ciągu 7-10 dni. Po 48 godzinach objawy stopniowo się zmniejszają. Czas trwania ostrego bakteryjnego zapalenia zatok zazwyczaj nie przekracza 14 dni.

Rozpoznanie zapalenia zatok - diagnostyka

Lekarz ustala rozpoznanie zapalenia na podstawie badania laryngologicznego, wywiadu zebranego i badań dodatkowych. Ocenie podlega charakter i lokalizacja bólu, jakie czynniki go nasilają, czy jest obecna wydzielina. Czasami wykonywane jest badanie endoskopowe lub tomografia komputerowa - pozwala ona na zobrazowanie wszystkich zatok i określenie zakresu zmian patologicznych. W niektórych przypadkach robiony jest wymaz w celu wykonania posiewu bakteriologicznego. Jeśli lekarz podejrzewa podłoże alergiczne, może zalecić wykonanie testów alergologicznych.

Zapalenie zatok – powikłania

Powikłania zapalenia zatok przynosowych są niezmiernie rzadkie. Mogą być związane z oczodołem (zapalenie tkanek oczodołu, ropień) lub kostne (zapalenie kości i szpiku kostnego ścian zatoki). Wśród potencjalnych powikłań wymienia się również zakrzepicę zatoki jamistej, ropień mózgu czy wewnątrzczaszkowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.

Jak leczyć zapalenie zatok?

Leczenie objawowe polega na łagodzeniu dolegliwości bólowych stosując leki przeciwbólowe - paracetamol lub niesteroidowe leki przeciwzapalne np. ibuprofen. Do higieny jam nosowych wykorzystywany jest roztwór soli fizjologicznej (0,9%). W leczeniu należy dążyć do opróżnienia światła zatoki. Do tego celu używa się krople obkurczające naczynia błony śluzowej nosa w celu poprawy jego drożności (xylometazoli, otrivin, betadrin, rhinazin) lub wodę morską 3%. Można je stosować wyłącznie doraźnie - nie dłużej niż 5 dni. Nie należy na własną rękę stosować antybiotyków ani glikokortykosteroidów donosowych - powinny być używane wyłącznie z przepisu lekarza.
Jeśli objawy utrzymują się dłużej niż 10 dni należy udać się do lekarza rodzinnego. W niektórych przypadkach wskazana jest antybiotykoterapia. W przypadku braku poprawy lekarz może zadecydować o konieczności wykonania punkcji zatoki, przepłukując ją roztworem antybiotyku. Jeżeli leczenie farmakologiczne nie przyniesie efektu, lekarz może zasugerować leczenie chirurgiczne - czynnościowa endoskopowa operacja zatok przynosowych.
Jeżeli wystąpią objawy takie jak podwójne widzenie, pogorszenie ostrości wzroku, obfite krwawienie z nosa, bardzo silny ból głowy, przemieszczenie lub zaburzona ruchomość gałki ocznej, obrzęk lub zaczerwienienie oczodołu, objawy neurologiczne czy powstawanie strupów w nosie należy zgłosić się na SOR (szpitalny oddział ratunkowy).

Domowe sposoby leczenia zapalenia zatok

Aby złagodzić objawy chorych zatok, można wypróbować domowe sposoby na zatoki. Ulgę przynosi płukanie zatok roztworem foli fizjologicznej przy pomocy specjalnych zestawów do irygacji dostępnych w aptekach. W celu poprawy drożności nosa pomocne mogą być inhalacje z olejkami eterycznymi np. tymiankowym, eukaliptusowym czy goździkowym.



Przypisy
1. Latkowski B., Kurnatowski, Z., Kozłowski Z. Choroby zatok przynosowych. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2018.
2. Rosenfeld, Richard M. "Acute sinusitis in adults." N Engl J Med 375 (2016): 962-970.
3. Rudmik, Luke, and Zachary M. Soler. "Medical therapies for adult chronic sinusitis: a systematic review." Jama 314.9 (2015): 926-939.