Szałwia – właściwości, działanie, przeciwwskazania

Szałwia lekarska jest rośliną wykorzystywaną w medycynie, kosmetologii oraz gastronomii. Jednym z jej najbardziej znanych zastosowań jest zmniejszanie nadmiernej potliwości. Jej ekstrakt oraz napar mogą być także stosowane we wspomaganiu terapii wielu różnych chorób i dolegliwości. Jakie właściwości ma szałwia i czy istnieją przeciwskazania do jej stosowania?

Szałwia lekarska (łac. Salvia officinalis) to roślina z rodziny jasnowatych (łac. Lamiaceae), pochodząca z rejonów śródziemnomorskich oraz Bliskiego Wschodu. Obecnie, została znaturalizowana na całym świecie, w szczególności w Europie i Ameryce Północnej. Szałwia lekarska od wieków stosowana była w medycynie ludowej w leczeniu dny moczanowej, reumatyzmu, stanów zapalnych i innych dolegliwości. W ostatnich latach, badania naukowe skupiały się na jej wpływie farmakologicznym i możliwościach wykorzystania we współczesnej medycynie. Szałwia ma między innymi właściwości hipoglikemizujące, przeciwutleniające i przeciwzapalne.

Szałwia lekarska jest jednym z ponad 900 gatunków roślin w rodzinie jasnowatych. Do Lamiaceae zaliczana jest również szałwia omszona (łac. Salvia nemoros), szałwia wieszcza (Salvia divinorum) czy biała szałwia (Salvia apiana).

Szałwia – właściwości

Szałwia zawiera szeroką gamę związków bioaktywnych, w tym alkoloidy, kwasy tłuszczowe, polifenole, saponiny, terpenoidy i woski. Główne składniki olejku z szałwii to borneol, kamfora, cineol, pinen i tujon. Ekstrakty alkoholowe z szałwii z kolei, są źródłem kwasu rozmarynowego oraz kwasu kawowego. Dzięki tym związkom, szałwia jest surowcem zielarskim, który, stosowany w odpowiednich dawkach, może przynosić liczne korzyści nie tylko dla osób zdrowych, ale również z hipercholesterolemią, cukrzycą, zaburzeniami pamięci, infekcjami oraz chorobami o podłożu zapalnym.

Szałwia lekarska – działanie

Szałwia lekarska ma liczne właściwości lecznicze. Najnowsze badania naukowe skupiają się na jej właściwościach przeciwzapalnych, antyoksydacyjnych, hipoglikemizujących oraz obniżających poziom cholesterolu. Ekstrakt z szałwii może działać korzystnie na zdrowie poprzez:

• Poprawę pamięci prospektywnej oraz zdolności poznawczych
• Obniżać poziom cholesterolu całkowitego, „złego” cholesterolu LDL oraz VLDL
• Podnosić stężenie „dobrego” cholesterolu HDL
• Zmniejszać stężenie glukozy we krwi u pacjentów z cukrzycą typu II
• Aktywność przeciwzapalną i antyoksydacyjną
• Działanie przeciwbakteryjne wobec niektórych rodzajów bakterii Gram-dodatnich i Gram-ujemnych

Napar z szałwii

Napar z szałwii jest źródłem wielu związków bioaktywnych takich jak kwas chlorogenowy, kwas elagowy, galusan epigalokatechiny, kwercetyna, kwas rozmarynowy, rutyna, luteolina oraz zawarte w olejku borneol, kamfora, tujon czy cyneol. Aby przygotować napar z szałwii 1 czubatą łyżeczkę jej suszonych liści należy zalać 1 szklanką wrzącej wody i odstawić pod przykryciem na 20 minut. Po tym czasie przecedzić i pić po 1 szklance ciepłego, ale nie gorącego naparu 2-3 razy dziennie między posiłkami. Napar z szałwii zazwyczaj pije się przez 3 tygodnie, po czym robi tydzień przerwy. Po upłynięciu 7 dni, kurację można powtórzyć.

Szałwia na nadmierną potliwość

Napar z szałwii wypijany w ilości 100-200ml dziennie może zmniejszyć nadmierną potliwość. Związki czynne zawarte w szałwii wpływają na korę nadnerczy, hamując wydzielanie glikokortykosteroidów, regulując wydzielanie potu. Napar z szałwii można również stosować do przemywania ciała, ze względu na jego właściwości przeciwbakteryjne oraz łagodzące.

Przeciwwskazania do stosowania szałwii

Wiele badań klinicznych wykazało, że szałwia do picia, jak również w postaci ekstraktów nie wywołuje poważnych skutków ubocznych. Jednakże w przypadku długotrwałego stosowania lub po przedawkowaniu olejku lotnego i ekstraktu etanolowego (odpowiadającemu większej ilości niż 15g liści) mogą wystąpić objawy niepożądane takie jak uderzenia gorąca, zawroty głowy, tachykardia, reakcje alergiczne, wymioty.

Szałwia w ciąży

Spożywanie szałwii lekarskiej nie jest zalecane w okresie ciąży i laktacji. Zawarte w olejku ketony kamforowe, tujonowe i terpenowe mogą w dużych dawkach negatywnie wpływać na układ nerwowy płodu i noworodka.

Biała szałwia

Biała szałwia (Salvia apiana) jest rośliną pochodzącą z południowo-zachodniej części Ameryki Północnej. Nazywana jest również szałwią indiańską, ceremonialną lub świętą, ze względu na jej wykorzystywanie przez Indian w rytuałach uzdrawiających i oczyszczających. Palenie szałwii stosowane było w celu oczyszczania pomieszczeń z negatywnej energii.

Szałwia wieszcza

Szałwia wieszcza (Salvia divinorum), nazywana również boską szałwią czy szałwią czarownika, jest rośliną zawierającą substancje o działaniu narkotycznym. Występuje endemicznie w Meksyku. Stosowana była w tych rejonach do odprawiania rytuałów duchowych. Jej głównym składnikiem jest salwinoryna A o działaniu psychoaktywnym. Posiadanie tej rośliny, jak również jej suszu jest nielegalne w Polsce.

Istnieje wiele gatunków szałwii. W tej rodzinie zawarte są rośliny stosowane w lecznictwie, obrzędach duchowych oraz jako rośliny ogrodowe. W medycynie zastosowanie znalazła szałwia lekarska, która dzięki zawartym w niej związkom bioaktywnych, może m.in. poprawiać profil lipidowy, obniżać poziom glukozy o osób z cukrzycą oraz korzystnie wpływać na pamięć.

Przypisy:

1. Sedlak-Kaczmarczyk, Ilona; Ciołkowski, Arkadiusz. Zioła w medycynie Choroby skóry włosów i paznokci tom 1. Red. . Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2020
2. Ghorbani, Ahmad, and Mahdi Esmaeilizadeh. "Pharmacological properties of Salvia officinalis and its components." Journal of traditional and complementary medicine4 (2017): 433-440.
3. Moss, M. Rouse, L. Moss „Aromas of salvia species enhance everyday prospective memory performance in healthy young adults” Adv Chem Eng Sci, 4 (2014), pp. 339-346
4. Kianbakht, B. Abasi, M. Perham, F. Hashem Dabaghian „Antihyperlipidemic effects of Salvia officinalis L. leaf extract in patients with hyperlipidemia: a randomized double-blind placebo-controlled clinical trial Phytother Res, 25 (2011), pp. 1849-1853
5. Kianbakht, F.H. Dabaghian
6. Improved glycemic control and lipid profile in hyperlipidemic type 2 diabetic patients consuming Salvia officinalis leaf extract: a randomized placebo controlled clinical trial Complement Ther Med, 21 (2013), pp. 441-446
7. M. Sá, A.A. Ramos, M.F. Azevedo, C.F. Lima, M. Fernandes-Ferreira, C. Pereira-Wilson Sage tea drinking improves lipid profile and antioxidant defences in humans Int J Mol Sci, 10 (2009), pp. 3937-3950