Cukrzyca typu 1 – objawy, przyczyna, dieta i leczenie

Cukrzyca typu 1 jest przewlekłą chorobą z grupy zaburzeń metabolicznych, która charakteryzuje się występowaniem hiperglikemii, czyli podwyższonym stężeniem glukozy we krwi. Najczęstszą przyczyną cukrzycy typu 1 jest toczący się proces autoimmunologiczny, w którym układ odpornościowy atakuje i niszczy komórki trzustki. Jak walczyć z cukrzycą typu 1, jak, jak wygląda diagnostyka i leczenie oraz jaka powinna być dieta dla cukrzyka?

Spis treści

1. Cukrzyca typu 1 – co to jest za choroba?
2. Cukrzyca typu 1 - epidemiologia
3. Cukrzyca typu 1 – przyczyny
4. Cukrzyca typu 1 – objawy
5. Cukrzyca typu 1 – powikłania ostre
6. Cukrzyca typu 1 – powikłania przewlekłe
7. Cukrzyca typu 1 – diagnostyka
8. Cukrzyca typu 1 - leczenie
9. Cukrzyca typu 1 – profilaktyka
10. Cukrzyca typu 1 - dieta

Cukrzyca typu 1 zaliczana jest do chorób autoimmunologicznych. Objawia się między innymi wzmożonym pragnieniem i łaknieniem, nagłą utratą masy ciała, zmęczeniem oraz częstszym oddawaniem moczu. Jak żyć z cukrzycą typu 1?

Cukrzyca typu 1 – co to jest za choroba?

Cukrzyca jest chorobą metaboliczną, w przebiegu której obserwuje się hiperglikemię – podwyższenie stężenia glukozy we krwi. Przewlekle utrzymujący się podwyższony poziom cukru we krwi wiąże się z uszkodzeniem, zaburzeniem czynności i niewydolnością różnych narządów, w szczególności nerek, oczu, układu nerwowego i krwionośnego. W przeciwieństwie do cukrzycy typu 2, za której rozwój w znacznym stopniu odpowiada otyłość i nieprawidłowy styl życia, tak cukrzyca typu 1 rozwija się niezależnie od nas.

Cukrzyca typu 1 – epidemiologia

Cukrzyca jest chorobą społeczną – jej rozpowszechnienie ciągle rośnie. Cukrzyca typu 1 występuje u około 0,3% Polaków. Ujawnia się u osób młodych, poniżej 30 roku życia. Występują 2 szczyty zachorowalności – pierwszy pomiędzy 10 a 12 rokiem życia, drugi – pomiędzy 16 a 19 rokiem życia.

Cukrzyca typu 1 – przyczyny

Z czego wynika cukrzyca typu 1? Podstawową przyczyną typu 1 cukrzycy jest toczący się proces autoimmunologiczny, w którym układ odpornościowy mylnie rozpoznaje własne komórki trzustki i doprowadza do ich zniszczenia. Komórki β trzustki są odpowiedzialne za produkcję insuliny – hormonu niezbędnego m.in. do metabolizmu węglowodanów. W sytuacji, gdy trzustka nie wytwarza wystarczającej ilości insuliny, glukoza nie jest poprawnie transportowana do komórek i rośnie jej stężenie we krwi. Rolę w inicjowaniu procesu autoimmunologicznego u osób z predyspozycjami genetycznymi przypisuje się:

• Białkom pokarmowym – mleka krowiego, zbóż (gliadyna)
• Wirusom – wirus zapalenia ślinianek, Coxackie B, cytomegalowirus, wirus zapalenia wątroby typu A, wirusy grypy, poliomyelitis.

Rozwój cukrzycy typu 1 może także być spowodowany zaburzeniami genetycznymi.

Cukrzyca typu 1 – objawy

Główne objawy cukrzycy często opisuje się jako 3 razy P: poliuria (wielomocz), polidypsja (wzmożone pragnienie) oraz polifagia (zwiększony apetyt). Ponadto występuje podwyższone stężenie glukozy we krwi, osłabienie, senność, glukozuria (występowanie glukozy w moczu), utrudnione gojenie się ran, mrowienie dłoni i stóp, bóle głowy, zaburzenia widzenia, wzrost częstości infekcji, a także zmiany skórne i świąd skóry. Przed rozpoznaniem cukrzycy typu 1 zazwyczaj obserwuje się nagły spadek masy ciała.

Cukrzyca typu 1 – powikłania ostre

Cukrzyca jest chorobą przewlekłą, która niesie ze sobą wiele powikłań – zarówno ostrych jak i przewlekłych. Powikłania ostre cukrzycy stanowią bezpośrednie zagrożenie dla życia chorego. Zalicza się do nich kwasicę i śpiączkę ketonową, zespół hiperglikemiczno-hiperosmolalny, kwasicę mleczanową oraz hipoglikemię polekową.

Cukrzyca typu 1 – powikłania przewlekłe

Przewlekłe powikłania cukrzycy są największym wyzwaniem współczesnej diabetologii. Zalicza się do nich:

• Powikłania oczne: retinopatia cukrzycowa, porażenie nerwów czaszkowych, zaćma, jaskra wtórna
• Powikłania nerkowe: nefropatia cukrzycowa
• Uszkodzenia nerwów: neuropatia cukrzycowa
• Zespół stopy cukrzycowej
• Zaburzenia lipidowe
• Zmiany skórne
• Zmiany stawowe np. zespół cieśni nadgarstka, neuropatia Charcota, zespół ograniczonej ruchomości stawów
• Zmiany kostne np. osteopenia, osteoporoza
• Pogorszenie zdrowia psychicznego

Cukrzyca typu 1 – diagnostyka

Cukrzycę rozpoznaje się w sytuacji, gdy:

1. Glikemia przygodna jest równa lub większa 200 mg/dl z współistniejącymi objawami (osłabienie, wzmożone pragnienie, wielomocz)
2. Dwukrotnie stwierdzona zostaje glikemia na czczo ≥ 126 mg/dl
3. Stężenie glukozy we krwi jest równe lub większe 200 mg/dl w 120 minucie po wykonaniu doustnego testu tolerancji glukozy.

Tabela 1. Glukoza na czczo - normy

Tabela 2. Glikemia w 120 minucie doustnego testu tolerancji glukozy (OGTT) – normy

Tabela 3. Glikemia przygodna – normy

Cukrzyca typu 1 – leczenie

Leczenie cukrzycy typu 1 opiera się na stosowaniu odpowiedniej diety o niskim indeksie glikemicznym oraz insulinoterapii. W cukrzycy typu 1 nie stosuje się doustnych środków farmakologicznych, tak jak w przypadku cukrzycy typu 2. Podstawą terapii jest podaż odpowiednich dawek insuliny, najczęściej z zastosowaniem pompy insulinowej.

Cukrzyca typu 1 – profilaktyka

Nie ma skutecznych metod zapobiegania wystąpieniu cukrzycy typu 1. U osób z predyspozycjami genetycznymi można postarać się wyeliminować lub zredukować czynniki, które mogą doprowadzić do zainicjowania procesu autoimmunologicznego takie jak zakażenia wirusowe, spożywanie białka mleka krowiego oraz zbóż glutenowych.

Cukrzyca typu 1 – dieta

Dieta dla cukrzyka to przede wszystkim dieta o niskim indeksie glikemicznym, ograniczająca węglowodany proste znajdujące się w słodkich owocach, miodzie, słodyczach, jasnym pieczywie, niektórych produktach mlecznych. Dieta w cukrzycy powinna być ułożona uwzględniając regularność posiłków – co 3-4 godziny. Śniadanie powinno być spożywane najpóźniej po 1,5 godziny od obudzenia się, natomiast kolacja – na 2-3 godziny przed pójściem spać. Do głównych produktów przeciwwskazanych w cukrzycy zaliczymy:

• Produkty oparte na mące pszennej, pieczywo z dodatkiem miodu, błyskawiczne płatki śniadaniowe, rozgotowany ryż i makaron
• Rozgotowana marchew, buraki, frytki, ziemniaki puree
• Banany, winogrona, arbuz, owoce z puszki, suszone i słodkie owoce
• Tłuste produkty mleczne, słodzone jogurty i twarożki
• Masło, słonina, smalec, twarde margaryny
• Tłuste mięso, podroby, mięso smażone na maśle lub smalcu
• Słodycze, miód, faworki, torty, ciasta
• Napoje alkoholowe, soki owocowe, słodzone napoje gazowane

Cukrzyca typu 1 jest przewlekłą chorobą autoimmunologiczną, która dotyka 0,3% Polaków. Objawy cukrzycy to między innymi zwiększone pragnienie i łaknienie, wzmożone oddawanie moczu oraz liczne symptomy neurologiczne. Zastosowanie odpowiedniej diety oraz leczenia może znacząco odłożyć w czasie wystąpienie powikłań przewlekłych cukrzycy.

Przypisy:

1. Czupryniak L.: Zalecenia Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego w 2021 roku – by cukrzycę lepiej rozpoznawać, skuteczniej leczyć i zapobiegać jej przewlekłym powikłaniom. Med. Prakt., 2021; 3: 44–52
2. Interna Szczeklika. Podręcznik chorób wewnętrznych. Szczeklik A. Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, 2020.
3. Ciborowska H., Rudnicka A. Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka. Wydawnictwo PZWL, 2014