Melatonina – działanie, niedobór, dawkowanie i przeciwwskazania

Melatonina jest jednym z kluczowych hormonów dla utrzymania prawidłowego rytmu dobowego, snu i czuwania. Jej niedobory mogą zaburzać cykl okołodobowy i utrudniać zasypianie. Ilość melatoniny produkowanej przez szyszynkę zmniejsza się wraz z wiekiem, stąd na jej niedobory najbardziej narażone są osoby starsze. Zaburzenia snu objawiające się zbyt wczesnym budzeniem rano oraz problemami z zasypianiem, jak i utrzymaniem ciągłości snu są jednymi z objawów bezsenności. Jakość snu może poprawić melatonina. Jak melatonina działa na organizm i kiedy ją suplementować?

Spis treści

1. Melatonina – działanie
2. Melatonina na sen
3. Melatonina a zaburzenia snu u osób starszych
4. Melatonina - niedobór
5. Melatonina - nadmiar
6. Melatonina – dawkowanie
7. Melatonina - lek
8. Melatonina – przeciwwskazania
9. Melatonina – interakcje
10. Melatonina – działania niepożądane

Melatonina – działanie

Melatonina jest pochodną tryptofanu, naturalnie produkowaną w szyszynce. Nazywana jest hormonem ciemności, ponieważ jej wydzielanie następuje po zmroku, a światło wywiera wpływ hamujący. Początek wydzielania melatoniny zwykle następuje około godziny 21-22:00, osiągając najwyższe stężenie między godziną 2 a 4 w nocy. Jego wytwarzanie ulega stopniowemu zahamowaniu między 7 a 9:00 rano. Śpiąc przy oświetleniu, synteza jest znacznie obniżona, co pogarsza jakość snu. Jej produkcja jest związana także z wiekiem. Po 20 tygodniu życia, u niemowląt wzrasta wydzielanie melatoniny i pojawia się zarys cyklu dobowego. Wraz ze starzeniem się organizmu, dochodzi do zwapnienia szyszynki i obniżania syntezy tego hormonu. Jest to główna przyczyna trudności z zasypianiem osób starszych, w tym częste drzemki w dzień i budzenie się wcześnie rano – zaburzeniu ulega cykl okołodobowy. Najwyższa produkcja melatoniny występuje w wieku 3-5 lat, po czym przechodzi w fazę stabilizacji. Po 40 roku życia obserwuje się stopniowy spadek jej stężenia. Melatoninę cechuje wielokierunkowe działanie. Poza kontrolą rytmu dobowego, snu i czuwania, wykazuje działanie immunostymulujące, przeciwutleniające oraz wpływa na niektóre procesy hormonalne.

Melatonina na sen

Melatonina znana jest ze swojego korzystnego wpływu na proces zasypiania. Według badań, stosowanie melatoniny u osób z różnymi zaburzeniami snu poprawiało jego jakość, zwiększało całkowitą długość oraz przyspieszało zasypianie. Ponadto zaobserwowano obniżenie ciśnienia tętniczego krwi, uregulowanie cyklu dobowego oraz zmniejszenie napięcia mięśniowego podczas fazy REM snu.

Melatonina a zaburzenia snu u osób starszych

Ponad połowa osób po 65 roku życia skarży się na złą jakość snu, przejawiającą się częstym wybudzaniem oraz problemami z ponownym zaśnięciem. Często wynika to z faktu, że już po 55 roku życia, dobowa synteza melatoniny ulega stopniowemu obniżeniu. Często niedobór melatoniny koreluje z mało aktywnym stylem życia, zbyt małą ekspozycją na słońce w ciągu dnia, a zbyt dużą w godzinach wieczornych i nocnych, co również rozregulowuje naturalny rytm dobowy. Przed rozpoczęciem stosowania melatoniny u osób starszych, należy przeanalizować dotychczas przyjmowane leki pod kątem wystąpienia możliwych interakcji.

Melatonina – niedobór

Jakie są objawy niedoboru melatoniny? Objawy niedoboru melatoniny to przede wszystkim trudności z zasypianiem w nocy i wybudzeniem się rano, problemy z koncentracją, obniżenie samopoczucia oraz zmęczenie. Zbyt małe stężenie melatoniny prowadzi do zaburzeń naturalnego rytmu dobowego, skutkując sennością i wyczerpaniem w ciągu dnia.

Melatonina – nadmiar

Melatonina w zbyt dużych ilościach może wywoływać niekorzystne objawy takie jak nudności, koszmary, senność i zmęczenie, a nawet stany depresyjne. Nadmiar melatoniny może pojawić się wskutek przedawkowania leków, stosując je niezgodnie z zaleceniami producenta, ale także w przebiegu niektórych chorób. Nadmiar melatoniny obserwuje się między innymi u osób z depresją czy marskością wątroby. 

Melatonina dawkowanie

Melatonina jest dostępna bez recepty w formie leku lub suplementu. Jest używana wspomagająco w zaburzeniach snu związanych np. ze zmianą stref czasowych, pracą zmianową oraz u osób niewidomych. Melatonina w tabletkach jest syntetycznie produkowanym odpowiednikiem naturalnego hormonu. Dawka dobierana jest indywidualnie. Najczęściej stosowana jest w ilości 1-3mg na dobę, niekiedy jednak zaleca się przyjmowanie nawet 5 mg. Preparat powinno się przyjmować wieczorem, minimum godzinę przed planowanym zaśnięciem. U osób niewidomych należy przyjmować melatoninę raz na dobę, około godziny 21-22:00. W przypadku zaburzeń snu związanych ze zmianą stref czasowych zaleca się od 2 do 3 mg melatoniny raz na dobę po zapadnięciu zmroku, rozpoczynając od pierwszego dnia podróży. Należy pamiętać, że melatonina nie ma wpływu natychmiastowego. Jej działanie obserwuje się stopniowo, z reguły po upływie 2 tygodniu od momentu rozpoczęcia przyjmowania preparatu.

Melatonina – lek

Melatonina jest substancją naturalnie występującą w organizmie człowieka, produkowaną przez szyszynkę. Hormon ten odgrywa ważną rolę w regulacji cyklu okołodobowego. Kiedy nie jest produkowany w wystarczającej ilości, mogą pojawić się zaburzenia rytmu snu i czuwania. Melatonina jako lek, jest dostępna w dawkach 1, 3 lub 5 mg.

Melatonina – przeciwwskazania

Przyjmowanie melatoniny nie jest wskazane u osób nadużywających alkoholu, nadwrażliwych na melatoninę, a także u kobiet ciężarnych i karmiących. Szczególną ostrożność należy zachować u chorych z zaburzeniami wątroby, depresją, padaczką, zaburzeniami hormonalnymi, czynności nerek i układu odpornościowego. Wówczas przed rozpoczęciem stosowania melatoniny, należy skonsultować się z lekarzem.

Melatonina – interakcje

Stosowane przez pacjentów leki mogą wpływać na stężenie i metabolizm melatoniny. Substancje ulegające przemianom w wątrobie takie jak: fluwoksamina, omeprazol, lanzoprazol, citalopram zwiększają stężenie we krwi równocześnie podawanej melatoniny. Na działanie melatoniny mogą także wpływać niektóre leki stosowane w terapii łuszczycy, choroby wrzodowej, hormonalnej terapii zastępczej, chorób psychiatrycznych oraz zaburzeń snu. Najczęściej opisuje się interakcje z: 5-metoksypsoralenem, cymetydyną, tiorydazyną, estrogenami, imipraminą czy benziodiazepiną.

Melatonina – działania niepożądane

Przy stosowaniu melatoniny, tak jak przy każdej substancji naturalnej lub syntetycznej, mogą wystąpić działania niepożądane. Do najczęściej występujących zaliczamy bóle głowy, splątanie, astenię i obniżenie temperatury ciała. Rzadko dochodzi do wysypki i innych zmian skórnych, tachykardii, ginekomastii czy zwiększenia liczby napadów padaczkowych u dzieci z uszkodzeniami ośrodkowego układu nerwowego i padaczką.

Melatonina jest neurohormonem produkowanym w szyszynce. Dobowy rytm syntezy melatoniny ulega stopniowemu spłaszczeniu wraz z wiekiem, w szczególności po 55 roku życia. Jej zbyt niski poziom może być przyczyną bezsenności, problemów
z zasypianiem oraz złej jakości snu. U osób z niedoborami melatoniny, najczęściej zaleca się stosowanie dawek z zakresu od 1 do 3 mg na dobę.

Przypisy:

1. Reiter, Russel J., Dun Xian Tan, and Annia Galano. "Melatonin: exceeding expectations." Physiology(2014).
2. Reiter, Russel J., et al. "Melatonin as an antioxidant: under promises but over delivers." Journal of pineal research3 (2016): 253-278.
3. Carrillo-Vico, Antonio, et al. "Melatonin: buffering the immune system." International journal of molecular sciences4 (2013): 8638-8683.
4. Xie, Zizhen, et al. "A review of sleep disorders and melatonin." Neurological research6 (2017): 559-565.
5. Ferracioli-Oda, Eduardo, Ahmad Qawasmi, and Michael H. Bloch. "Meta-analysis: melatonin for the treatment of primary sleep disorders." PloS one5 (2013): e63773.
6. Standardy leczenia zaburzeń rytmu okołodobowego snu i czuwania opracowane przez Polskie Towarzystwo Badań nad Snem i Sekcję Psychiatrii Biologicznej Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego. Część I. Fizjologia, metody oceny i oddziaływania terapeutyczne; Psychiatr. Pol. ONLINE FIRST Nr 61 1–22.