Bóle brzucha - przyczyny, objawy towarzyszące, leczenie. Co oznacza ból brzucha w zależności od jego lokalizacji?

Ból brzucha – przyczyny w zależności od lokalizacji

Ból brzucha może mieć podłoże organiczne lub czynnościowe. Czasami niekoniecznie wynika z zaburzeń układu pokarmowego, a wiąże się np. z problemami narządów wewnętrznych w układzie moczowo-płciowym. Najczęstsze przyczyny bólu brzucha to m.in. stres, zatrucie pokarmowe, przejedzenie, niestrawność, skurcze związane z menstruacją, zapalenie błony śluzowej żołądka i choroba wrzodowa. W zależności od lokalizacji bólu, lekarz może podejrzewać różne potencjalne podłoża dolegliwości u pacjenta. W dalszej części artykułu omówimy możliwe przyczyny bólu w górnej, środkowej i dolnej części brzucha.

Przyczyny ból brzucha w nadbrzuszu

Ból w nadbrzuszu bardzo często przez ludzi kojarzony jest z bólem żołądka. Jednak dolegliwości w tym obszarze mogą dotyczyć różnych narządów. Ból w nadbrzuszu może być związany z zaburzeniami metabolicznymi ( nadczynność przytarczyc, choroby tarczycy, cukrzyca, zaburzenia elektrolitowe), dyspepsją czynnościową, a także efektem ubocznym przyjmowanych leków. Farmaceutyki, które najczęściej powodują ból w nadbrzuszu to m.in. niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), glikozydy naparstnicy, glikokortykosteroidy, sole żelaza lub potasu. Ból w nadbrzuszu towarzyszy również wielu chorobom układu pokarmowego jak m.in. choroba refluksowa przełyku, wrzody żołądka i dwunastnicy, nieżyt żołądkowo-jelitowy, choroba Leśniowskiego-Crohna, zapalenie trzustki, torbiele trzustki, eozynofilowe zapalenie żołądka, choroby dróg żółciowych czy ostre zapalenie wątroby.

Ból w górnej części brzucha

Ból zlokalizowany w prawym górnym kwadrancie brzucha może świadczyć o różnych schorzeniach dróg żółciowych i wątroby, trzustki, górnego odcinka przewodu pokarmowego, jelit, a także chorobach układu moczowego. Wśród potencjalnych przyczyn wymienić można:

• ostre zapalenie wątroby
• ostre zapalenie pęcherzyka żółciowego
• kamica pęcherzyka żółciowego 
• kolka żółciowa
• zapalenie dróg żółciowych
• ropień wątroby
• przekrwienie wątroby
• zapalenie trzustki
• choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy
• zapalenie przełyku
• nieswoiste zapalenia jelit
• niedrożność jelit
• odmiedniczkowe zapalenie nerek
• kolka nerkowa
• zapalenie dolnego płata płuca prawego
• ropień podprzeponowy

Z kolei jeżeli ból zlokalizowany jest w górnym lewym kwadrancie brzucha, może to świadczyć o problemach takich jak :

• zapalenie trzustki
• torbiel trzustki
• pęknięcie lub ropień śledziony
• niedrożność jelit
• nieswoiste zapalenie jelit
• odmiedniczkowe zapalenie nerek
• kolka nerkowa
• zapalenie dolnego płata płuca lewego
• ropień podprzeponowy

Ból śródbrzusza

Ból w środkowej części jamy brzusznej najczęściej związany jest z problemami z nerkami lub przepukliną jelitową. Kiedy boli w tej okolicy lekarz w procesie diagnostyki ma na uwadze schorzenia takie jak np.:

• przepuklina jelitowa
• odmiedniczkowe zapalenie nerek
• kolka nerkowa
• zawał nerki

Z kolei ból zlokalizowany w okolicy pępkowej może wskazywać m.in. na:

• wczesne zapalenie wyrostka robaczkowego
• niedrożność jelit
• nieżyt żołądkowo-jelitowy
• nieswoiste zapalenia jelit (wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Crohna)
• ostre niedokrwienie jelit
• przepuklina pępkowa
• tętniak aorty brzusznej
• ostre zapalenie trzustki

Ból podbrzusza – przyczyny

Ból w dolnej części brzucha może być związany z chorobami układu rozrodczego, moczowego lub pokarmowego. Ból brzucha po lewej dolnej stronie może wskazywać m.in. na problemy takie jak:

• wgłobienie esicy
• choroby infekcyjne
• nieswoiste zapalenia jelit
• zespół jelita drażliwego 
• ostre zapalenie uchyłków jelit
• zapalenie stawu krzyżowo-biodrowego
• odmiedniczkowe zapalenie nerek
• kolka nerkowa
• przepuklina
• skręt jajnika
• pęknięcie jajnika
• torbiel jajnika
• ropień w miednicy
• endometrioza
• ciąża pozamaciczna

Z kolei ból brzucha po prawej stronie w dole (prawy dolny kwadrant jamy brzusznej) może wskazywać na schorzenia takie jak:

• pęknięcie jajnika
• skręt jajnika
• torbiel jajnika
• zapalenie przydatków
• ciąża pozamaciczna
• endometrioza
• ropień w miednicy
• zapalenie wyrostka robaczkowego
• nieswoiste zapalenia jelit
• niedrożność jelit
• wgłobienie krętniczo-kątnicze
• odmiedniczkowe zapalenie nerek
• kolka nerkowa
• ropień w mięśniu lędźwiowym
• zapalenie stawu krzyżowo-biodrowego
• przepuklina

Ból podbrzusza u kobiet - przyczyny i objawy towarzyszące bólom brzucha

Zespół napięcia przedmiesiączkowego. Szacuje się, że dolegliwość ta dotyczy nawet 15% kobiet. Przejawia się zmęczeniem, drażliwością, ospałością, zmiennością nastroju, wzrostem apetytu, spadkiem libido, napięciem i tkliwością piersi, zawrotami głowy i bólami w dole brzucha, które występują w drugiej części cyklu miesiączkowego. Dolegliwości te występują regularnie co miesiąc i samoistnie ustępują w ciągu pierwszych dni miesiączki.

Ból owulacyjny. Podczas uwolnienia komórki jajowej u części kobiet pojawia się przejściowy ból w dole brzucha, który może występować zarówno po prawej, jak i lewej stronie. Zazwyczaj nie jest nasilony, chociaż w pojedynczych przypadkach może znacznie doskwierać. Może pojawiać się w kilku cyklach owulacyjnych rocznie, jak i w każdym z nich.

Nieodpowiednio dobrana pozycja seksualna. Dyspareunia, czyli ból podczas stosunku, nie jest zjawiskiem normalnym i może wskazywać na wiele zaburzeń. Jednak czasami, z powodu budowy anatomicznej, przy niektórych pozycjach seksualnych możliwe jest odczuwanie dyskomfortu, a nawet bólu.

Endometrioza. Endometrioza to choroba ginekologiczna, w której przebiegu endometrium przenika do narządów miednicy mniejszej (jajniki, jajowody, pęcherz moczowy), a ogniska te podlegają cyklowi menstruacyjnemu – krwawią i łuszczą się. Miesiączce towarzyszy bardzo silny ból podbrzusza, który może promieniować do pleców, a także u niektórych osób ból po stosunku, bolesne wypróżnienia, zmęczenie, wzdęcia czy problemy z zajściem w ciążę.

Torbiel jajnika może powodować ból w podbrzuszu po lewej lub prawej stronie, w zależności w którym jajniku się rozwinęła. Jeśli jest większych rozmiarów powoduje ucisk na pęcherz moczowy, bolesne stosunki płciowe, nieregularne miesiączki i problemy z zajściem w ciążę.

Zapalenie przydatków. W jajnikach i jajowodach może rozwinąć się stan zapalny m.in. o podłożu bakteryjnym. Podczas infekcji często pojawia się gorączka, biegunka, osłabienie. Ból może promieniować do pachwin i ud.

Polipy i mięśniaki w macicy. Nieprawidłowe zmiany rozwijające się w obrębie macicy mogą być przyczyną dolegliwości takich jak ból brzucha, częstomocz, obfite miesiączki, zaparcia u młodych kobiet, bolesne stosunki płciowe, problemy z zajściem w ciążę.

Infekcje intymne i choroby zakaźne przenoszone drogą płciową. Uporczywe bóle podbrzusza mogą mieć przyczynę infekcyjną – zakażenia bakteryjne, wirusowe lub grzybicze. Ból w dole brzucha może być objawem chorób takich jak rzeżączka, kiła, chlamydioza, czy opryszczka narządów płciowych.

Ból podbrzusza u mężczyzn - przyczyny

Łagodny rozrost gruczołu krokowego. Łagodny ból podbrzusza może pojawiać się przy powiększeniu prostaty, jednak główny objaw to zaburzenia oddawania moczu- częstomocz, o naglące parcie na mocz oraz nietrzymanie moczu, oddawanie moczu w nocy (nykturia).

Zapalenie prostaty. Wśród objawów można wymienić m.in. bóle podbrzusza, dolegliwości takie jak przy przeroście prostaty, uczucie pieczenia cewki moczowej, ból podczas stosunku i ejakulacji.

Zapalenie jąder. Najczęściej występujące dolegliwości to obrzęk i ból jądra, a także ból w dole brzucha. Towarzyszyć im mogą inne objawy takie jak zaczerwienienie skóry moszny, nudności, wymioty, ból podczas oddawania moczu oraz osłabienie.

Przewlekły i ostry ból brzucha

Ostry ból brzucha pojawia się nagle, a jego nasilenie może narastać. Nasila się pod wpływem kaszlu czy ruchu. Może mu towarzyszyć zwiększenie napięcia mięśniowego ścian jamy brzusznej. Zazwyczaj przyczyną ostrego bólu brzucha są choroby o ostrym przebiegu jak np. niedrożność jelit, perforacja uchyłków jelita grubego, ostre zapalenie dróg żółciowych, zapalenie trzustki, pęcherza moczowego, czy zapalenie wyrostka robaczkowego.

Ból przewlekły brzucha trwa tygodniami, miesiącami lub latami. Ciężko określić jego dokładną lokalizację, jest tępy, może okresowo narastać i ustępować. Często ból brzucha o charakterze przewlekłym związany jest z zaburzeniami czynnościowymi jelit (np. zespół jelita drażliwego), choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, nieswoiste zapalenie jelit, celiakia, kamica pęcherzyka żółciowego.

Ból odniesiony jest odczuwany w miejscu odległym od uszkodzonych narządów jamy brzusznej, w obrębie skóry lub mięśni.

Gdy odczuwamy ból brzucha, bez względu czy ostry czy przewlekły, należy skonsultować się z lekarzem w celu diagnostyki.

Ból brzucha w ciąży

Przyczyn bólu brzucha w ciąży może być wiele. Fizjologicznie w trakcie ciąży rozciągają się więzadła, aby podeprzeć rosnący płód. Może to powodować tępy ból brzucha, który nasila się w drugim trymestrze, w szczególności podczas zmiany pozycji. Z powodu zwiększającego się stężenia progesteronu we krwi, częstą dolegliwością są zaparcia i nadmierne gazy, co może powodować dolegliwości bólowe. W miarę wzrostu dziecka dochodzi do zwiększenia ciśnienia w jamie brzusznej, przez co częściej u ciężarnych dochodzi do epizodu refluksu i bólu żołądka. Należy pamiętać, że ból brzucha w ciąży nie powinien być lekceważony, w szczególności gdy jest silny, ostry lub towarzyszą mu niepokojące objawy dodatkowe takie jak gorączka, dreszcze, ból lub dyskomfort podczas oddawania moczu, plamienie lub krwawienie z pochwy, zawroty głowy czy objawy odwodnienia.

Diagnostyka bólu brzucha

Ból brzucha może wynikać z wielu różnych zaburzeń.. W trakcie wywiadu lekarskiego powinno się określić różne cechy bólu takie jak:

• lokalizacja
• rodzaj (ostry ból brzucha lub przewlekły)
• czas w jakim się pojawia
• czy istnieją czynniki nasilające dolegliwości
• nasilenie bólu brzucha (silny ból brzucha, łagodny, umiarkowany)
• charakter bólu (rozlany, kłujący ból, tępy, kurczowy, kolkowy, gniotący, kurczowy, palący, piekący)

W zależności od objawów lekarz może zlecić konieczność wykonania różnych badań z krwi, jak również badań obrazowych np. USG, TK, RTG. Często w diagnostyce zaburzeń układu pokarmowego wykonywane są badania endoskopowe jak np. gastroskopia czy kolonoskopia.

Domowe sposoby na ból brzucha

Przy bólu żołądka dość popularnym domowym sposobem są różne krople żołądkowe. Bazują one na wyciągach ziołowych. Często wykorzystywany jest wyciąg z mięty pieprzowej (zmniejsza niestrawność, ułatwia trawienie, stymuluje wydzielanie żółci), korzenia kozłka lekarskiego (działa wiatropędnie, rozkurczowo, stymuluje wydzielanie soków żołądkowych) oraz z ziela dziurawca (działanie rozkurczowe). W celu zwiększenia wydzielania pepsyny i kwasu solnego w żołądku, a w efekcie pobudzenia trawienia, znanym remedium jest nalewka gorzka, która w swoim składzie zawiera dużo związków goryczkowych. Krople żołądkowe bazują na alkoholu, dlatego nie będą one odpowiednie dla osób z nadkwasotą, wrzodami i innymi stanami, w których alkohol jest niewskazany.

Chyba najbardziej rozpowszechnionym domowym sposobem na ból brzucha są napary ziołowe z:

• rumianku – działa przeciwzapalnie, rozkurczowo, polecany jest przy wzdęciach czy niestrawności
• mięty pieprzowej – działa wiatropędnie, stymuluje wydzielanie soków żołądkowych, przyspiesza perystaltykę
• dziurawca – działa silnie rozkurczowo (nie można go łączyć z lekami na depresję, może powodować fotouczulenia)
• imbiru
• nasion kminu rzymskiego
• nasion kopru włoskiego
• melisy
• nagietka
• krwawnika pospolitego

W przypadku podrażnienia błony śluzowej żołądka pomocny może być kisiel z siemienia lnianego o właściwościach powlekających.Jeżeli ból jest spowodowany nadmiernym napięciem mięśni gładkich, ulgę może przynieść ciepły termofor.

Nie bez znaczenia jest również dieta. Przy bólach brzucha powinno się pić wodę, niesłodzone napary ziołowe i ewentualnie herbaty bez kofeiny. Ograniczamy napoje gazowane oraz zawierające kofeinę (kawa, herbata czarna, czerwona i zielona, energetyki). Posiłki powinny być małej objętości, bez ciężkostrawnych dań smażonych i tłustych, cebuli, czosnku, strączków czy ostrych przypraw. Odradzana jest żywność wysokoprzetworzona, fasfoody, pieczywo cukiernicze i słodycze.

Leki przy bólu brzucha

Kiedy naturalne metody nie pomagają można wspomóc się środkami z apteki. W przypadku skurczowych bólów brzucha lub bólu menstruacyjnego sprawdzą się leki rozkurczowe (drotaweryna, hioscyna). Jeśli spowodowane są przez wzdęcia pomocny może być np. symetykon. Przy zgadze stosuje się leki zobojętniające takie jak węglan wapnia, magnezu, alginian sodu czy węglan dihydroksyglinowo-sodowy, ale także preparaty zmniejszające wydzielanie kwasu solnego w żołądku (inhibitory pompy protonowej np. omeprazol). Należy jednak pamiętać, że kluczowe jest ustalenie przyczyny bólu brzucha, ponieważ u jego podłoża mogą leżeć poważne problemy zdrowotne.

Przypisy

1. Gajewski P. Interna Szczeklika. Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, 2022.
2. Dębski R. W gabinecie lekarza specjalisty. Ginekologia i położnictwo. Endokrynologia ginekologiczna. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2018.
3. Bręborowicz G. H. Położnictwo i ginekologia Tom 1-2. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2020.