Alergia pokarmowa - co to takiego? Jak objawia się alergia pokarmowa i na co można być uczulonym? Diagnostyka i leczenie alergii pokarmowej

Czym jest alergia pokarmowa natychmiastowa – IgE zależna ?

Alergia jest nabytą, patologiczną reakcją układu odpornościowego, najcześciej związaną z komórkami tucznymi, które uwalniają immunoglobulinę IgE. Pojawia się dopiero po ponownym kontakcie z alergenem. Alergia może rozwinąć się na wiele produktów spożywczych, nawet na takie, które wcześniej figurowały w diecie i nie powodowały reakcji. Szacuje się, że alergia pokarmowa u dzieci występuje średnio u 4-8% dzieci. Najczęściej jest to alergia na białka mleka krowiego, jajka oraz na białko sojowe. Częstość alergii u dorosłych szacuje się na 1-2%. U osób dorosłych najczęściej uczulające alergeny to ryby i owoce morza, orzechy, zboża, soja, seler, pomidor, cytrusy. Obserwuje się, że częstość występowania alergii pokarmowej w populacji ma tendencję wzrostową.

Być może, najbardziej znanym, chociaż dość rzadkim i jednocześnie bardzo niebezpiecznym przykładem natychmiastowej reakcji pokarmowej jest wstrząs anafilaktyczny. Jest to ostra reakcja układu odpornościowego spowodowana masowym uwalnianiem histaminy z bazofilów oraz mastocytów tkankowych pod wpływem przeciwciał klasy IgE skierowanych przeciwko konkretnemu alergenowi pokarmowemu.

Najbardziej znane produkty powodujące natychmiastową reakcję alergiczną to:

• orzeszki ziemne, 
• inne orzechy, 
• ryby i owoce morza, 
• jaja, 
• mleko, 
• soja, 
• mleko krowie, 
• pszenica. 

Na skutek wstrząsu anafilaktycznego człowiek może umrzeć w ciągu minuty, spożywając nawet niewielką ilość uczulającego go pożywienia. Większość natychmiastowych reakcji nie zagraża życiu, lecz powoduje nieprzyjemne objawy. Alergicy zwykle potrafią zidentyfikować alergizujące pokarmy bez pomocy lekarza i testów z powodu każdorazowej i bezpośredniej reakcji po spożyciu. Należy pamiętać również, że pokarmy będące naturalnym źródłem histaminy mogą powodować objawy podobne do alergii IgE zależnych, bez podwyższonego poziomu IgE.

Objawy alergii pokarmowej

Alergie pokarmowe mogą dawać szerokie spektrum objawów. Najczęstsze są symptomy dotyczące przewodu pokarmowego

• ból brzucha 
• biegunka 
• nudności 
• wymioty 

Mogą jednak być także ze strony układu oddechowego (duszności, kaszel, katar, kichanie) lub dotyczyć skóry - pokrzywka, wyprysk skórny atopowy, zapalenie skóry, obrzęk naczynioruchowy, wysypka, suchość.

Po wycofaniu z diety uczulającego produktu objawy ustępują, a po ponownym wprowadzeniu - powracają. W przypadku alergii pokarmowej częste jest współwystępowanie z innymi chorobami związanymi z nieprawidłową pracą układu immunologicznego jak np. astma, atopia czy alergia wziewna.

Alergia pokarmowa może przyjmować postać zespołu alergii jamy ustnej (obrzęk i mrowienie warg, języka i podniebienia) po zjedzeniu niektórych owoców, warzyw lub w wyniku alergii krzyżowej. Zdarza się, że alergia pokarmowa u niemowląt i małych dzieci przebiega w postaci alergicznego eozynofilowego zapalenia przełyku, w trakcie którego w wyniku przewlekłego stanu zapalnego przełyku obserwuje się ból i pieczenie w klatce piersiowej, a dodatkowo problemy żołądkowo-jelitowe. Czasami manifestacją alergii u dziecka jest zespół zapalny jelit indukowany białkiem pokarmowym, w którym poza wymiotami i biegunką występuje nieprawidłowe wzrastanie dziecka. Z kolei alergiczne zapalenie jelita grubego występuje już w pierwszych tygodniach życia dziecka (z alergią na mleko krowie), które może pojawić się nie tylko u małego alergika karmionego mlekiem modyfikowanym, ale także jeśli karmione jest mlekiem matki, jeśli kobieta spożywa nabiał.

Różnice między alergią pokarmową, nadwrażliwością na pokarmy a nietolerancją pokarmową

Alergie pokarmowe, nadwrażliwość na pokarmy i nietolerancja pokarmowa są używane zamiennie i często niewłaściwie. W istocie, w kręgach naukowych i medycznych trwa debata, jak prawidłowo definiować i używać tych trzech terminów. Wydaje się, że najwłaściwsze jest używanie terminów: „alergia pokarmowa” w odniesieniu do reakcji IgE zależnych, „nietolerancja pokarmowa”– do niedoborów enzymatycznych, zaś „nadwrażliwość pokarmowa” do wszelkich opóźnionych reakcji pokarmowych IgE niezależnych i nie wynikających z niedoborów enzymatycznych. Należy pamiętać, że mogą być również niekorzystne reakcje na pokarmy o podłożu farmakologicznym (nikotyna, kofeina) lub toksycznym (np. toksyny ryb).

Opóźnione Reakcje Pokarmowe (nadwrażliwości)

Opóźnione reakcje pokarmowe to całkiem inna historia. Manifestują się one na wiele różnych sposobów i mogą dotyczyć dowolnego organu wewnętrznego (wszędzie, gdzie przepływa krew) a objawy mogą się pojawić od 45 minut do 3 dni po spożyciu i są zależne od ilości zjedzonego pokarmu. To opóźnienie symptomów oraz zespół mechanizmów czyni z nich wyjątkowo trudną do rozwiązania łamigłówkę, niezależnie od stosowanych metod diagnostycznych.

W związku z tym, nadwrażliwość pokarmowa często pozostaje niezdiagnozowana lub zdiagnozowana nieprawidłowo. Zastosowane leczenie przynosi zwykle tymczasową ulgę, która maskuje objawy zamiast usuwać przyczyny problemów. Nadwrażliwości pokarmowe dotykają ponad 40% społeczeństwa. Pamiętajmy, że nawet w książkach czy artykułach pojęcie nadwrażliwości stosowane jest zamiennie z nietolerancją.

Nietolerancja pokarmowa

Nietolerancja pokarmowa może powodować objawy podobne do nadwrażliwości pokarmowej, ale nie jest wywołana reakcją immunologiczną organizmu. Spożyta nietolerowana żywność nie jest prawidłowo trawiona. Najlepszym przykładem nietolerancji pokarmowej jest nietolerancja laktozy, którą charakteryzują wzdęcia, rozwolnienia lub biegunki i gazy. Nietolerancję pokarmową jest łatwo wykryć, ponieważ odnosi się do określonej grupy produktów – w przypadku nietolerancji laktozy – produktów mlecznych. Objawy występują względnie szybko po spożyciu posiłku zawierającego mleko.

Nietolerancja laktozy jest spowodowana przez niedobór lub brak enzymu rozkładającego główny cukier mleka. Unikanie mleka lub suplementacja diety laktazą jest najlepszym sposobem pozbycia się problemu nietolerancji laktozy. Innym przykładem nietolerancji pokarmowej jest fenyloketonuria powodowana wrodzonym niedoborem hydroksylazy fenyloalaninowej (PACH), enzymu rozkładającego fenyloalaninę. Brak przemiany fenyloalaniny powoduje jej odkładanie w mózgu i doprowadza do nieodwracalnego uszkodzenia centralnego układu nerwowego (niedorozwój umysłowy i zaburzenia neurologiczne). Wykrycie fenyloketonurii w okresie noworodkowym i zastosowanie odpowiedniej bardzo rygorystycznej diety pozwala na prawidłowy rozwój układu nerwowego.

Wstrząs anafilaktyczny

Wstrząs anafilaktyczny może wystąpić po spożyciu produktu, na który pacjent jest uczulony, jeżeli uczulenie to jest bardzo silne. Wstrząs jest stanem zagrażającym życiu. Każdy chory, który może dostać anafilaksji powinien nosić ze sobą adrenalinę, którą w razie zagrożenia podaje się przezskórnie - wbija ampułkostrzykawkę w mięsień czworoboczny uda lub w inny duży mięsień. Po podaniu adrenaliny należy wezwać pogotowie ratunkowe. Objawy wstrząsu anafilaktycznego mogą obejmować:

• duszność 
• wymioty 
• ból brzucha 
• biegunka 
• kaszel 
• nudności 
• świszczący oddech 
• obrzęk tkanki podskórnej 
• powstanie swędzących bąbli 
• spadek ciśnienia tętniczego 
• utrata przytomności 

Diagnostyka alergii pokarmowej

Rozpoznanie alergii pokarmowej obecnie najcześciej opiera się na teście prowokacji pokarmowej z podwójnie ślepą próbą kontrolowaną placebo (DBPCFC). Ani osoba badana ani badająca nie wiedzą próbka jakiego pokarmu została podana, co wyklucza czynniki psychogenne - sugerowanie się swoimi podejrzeniami. Próbki pokarmowe są zamaskowane pod katem koloru, zapachu, konsystencji i smaku. Test ten jednoznacznie daje nam potwierdzenie lub zaprzeczenie obecności alergii pokarmowej. Często diagnostykę występowania alergii pokarmowej poprzedza dieta eliminacyjna z prowadzonym dzienniczkiem pokarmowym spożywanych produktów i potencjalnych reakcji na nie. Czasami wykorzystywane jest również oznaczanie swoistych przeciwciał asIgE we krwi żylnej przeciwko konkretnym produktom, natomiast jego wartość diagnostyczna jest ograniczona. Punktowe testy skórne mogą stanowić pewną wskazówkę, jednak nie mogą z całą pewnością potwierdzić lub wykluczyć obecności alergii pokarmowej. Obecnie nie są używane atopowe testy płatkowe, alergiczne testy śródskórne ani oznaczanie całkowitego stężenia IgE w surowicy krwi.

Leczenie alergii pokarmowej

Leczenie alergii pokarmowej polega na unikanie znanych alergenów, jak również alergenów krzyżowych. Alergolog po przeprowadzeniu diagnostyki powinien zaproponować schemat postępowania i ewentualne leki. W celu łagodzenia objawów alergii stosowane są leki antyhistaminowe II generacji (bilastyna, lewocytyryzyna, cytyryzyna, loratydyna, desloratydyna, feksofenandyna). W przypadku, gdy unikanie alergenu jest niemożliwe lub bardzo trudne lekarz może zaproponować immunoterapię, czyli tzw. odczulanie. Metoda ta jest jednak bardzo długa (kilka lat) i nie daje gwarancji powodzenia.

Przypisy

1. Gajewski P. Interna Szczeklika. Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, 2022. 
2. Jahnz-Różyk, K., Kupczyk, M., Gawlik, R. Alergologia w praktyce klinicznej Część 1. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2023. 
3. Renz, H., Allen, K. J., Sicherer, S. H., Sampson, H. A., Lack, G., Beyer, K., & Oettgen, H. C. (2018). Food allergy. Nature reviews Disease primers, 4(1), 1-20.