Niedobory żelaza - objawy i skutki niskiego poziomu żelaza w organizmie (niedokrwistość z niedoboru żelaza i inne). Czy dieta i suplementacja żelaza może uzupełnić niedobory?

Niski poziom żelaza - objawy i leczenie niedoboru żelaza. Rola pierwiastka w organizmie

Często słyszymy, że żelazo to bardzo istotny, wręcz niezbędny dla zdrowia pierwiastek. Postaramy się wytłumaczyć jaka jest rola żelaza w organizmie, jakie są skutki zaburzenia ilości żelaza i jak temu zaradzić. Bez wątpienia żelazo to powszechnie dostępny mikroelement, czyli pierwiastek występujący w organizmach żywych w niewielkiej ilości, przez co zaliczany jest do pierwiastków śladowych. W układzie pokarmowym żelazo wchłaniane jest w dwunastnicy i jelicie cienkim w postaci jonu na drugim stopniu utlenienia. W błonie śluzowej wychwytuje je apoferrytyna tworząc ferrytynę transportowaną do miejsca magazynowania czyli wątroby.

Rola żelaza w organizmie człowieka

Mimo, że - tak, jak zostało to już wspomniane powyżej - żelazo znajduje się w ustroju człowieka w śladowych ilościach, to właśnie zachowanie tych ilości jest konieczne do prawidłowego funkcjonowania całego organizmu. Jakie konkretne funkcje i role omawiany pierwiastek spełnia w organizmie? Oto kilka z nich:

• wchodzi w skład hemoglobiny i pełni funkcję transportującą tlen;
• bierze udział w wielu procesach metabolicznych;
• warunkuje prawidłową pracę układu sercowo-naczyniowego i nerwowego;
• stymuluje odporność i układ immunologiczny;
• wspomaga walkę z wolnymi rodnikami;
• warunkuje prawidłowy rozwój płodu.

W przypadku, gdy poziom żelaza w organizmie jest niski, może dojść do wystąpienia konkretnych symptomów chorobowych, o których piszemy w dalszej części artykułu.

Niedobory żelaza - przyczyny. Z czego może wynikać niedobór żelaza? Co powoduje niedobór żelaza?

Zawartość żelaza w organizmie człowieka uzależniona jest od wieku i płci, a odchylenia od wartości prawidłowej zależą od wielu czynników. Niemniej, norma stężenia żelaza w surowicy krwi wynosi:

• dla mężczyzn: 17,7–35,9 μmol/l, 90–200 μg/dl;
• dla kobiet: 11,1–30,1 μmol/l, 60–170 μg/dl

Po przekroczeniu dolnych wartości podanych zakresów mamy do czynienia z niedoborem żelaza. Najczęściej wynika on z:

• wystąpienia u pacjenta krwawienia o konkretnym charakterze. Mowa tu przede wszystkim o krwawieniach przewlekłych - w tym o utracie krwi podczas miesiączki, krwawieniach z przewodu pokarmowego (na przykład w przebiegu chorób zapalnych jelit lub choroby nowotworowej), krwiopluciu (krwawieniu do dróg oddechowych) i innych. Oczywiście niedobór żelaza nastąpi także w wyniku masywnych krwawień po wypadkach, urazach i innych zdarzeniach;
• niedostatecznej podaży żelaza w diecie w okresach zwiększonego zapotrzebowania na ten pierwiastek - a więc w okresie dojrzewania oraz u kobiet będących w ciąży;
• praktykowania niedoborowej diety, w której nieobecne są produkty bogate w żelazo (zdarza się to często u osób gwałtownie odchudzających się, a także u wegan i wegetarian - przy braku zbilansowania jadłospisu i spożywania zamienników);
• zaburzeń wchłaniania w przewodzie pokarmowym - mogą one towarzyszyć zespołowi jelita drażliwego, celiakii, zapaleniu żołądka i innym schorzeniom.

Objawy niedoboru żelaza - jak rozpoznać obniżony poziom żelaza we krwi?

Wśród objawów mogących świadczyć o niedoborach żelaza wyróżnia się m.in:

• osłabienie i ciągłe uczucie znużenia, problemy z zapamiętywaniem;
• bóle i zawroty głowy;
• depresja, obniżenie nastroju, rozdrażnienie;
• wypadanie włosów;
• łamliwość paznokci;
• skrócenie oddechu i palpitacje serca;
• spadek sprawności fizycznej;
• wrażliwość na zimno;
• owrzodzenie języka i błony śluzowej jamy ustnej;
• nieregularne miesiączki lub całkowity zanik miesiączkowania;
• spadek odporności.

Należy pamiętać o tym, że wymienione powyżej symptomy nie są swoiste wyłącznie dla niedoboru żelaza, dlatego po ich zaobserwowaniu należy udać się do lekarza, by ustalić konkretną przyczynę dolegliwości.

Niedobór żelaza – skutki niedoboru żelaza. Anemia (niedokrwistość z niedoboru żelaza), utajony niedobór żelaza

Długotrwały i pogłębiający się niedobór żelaza może prowadzić do anemii i niedokrwistości zagrażającej życiu. W skrajnych sytuacjach pacjenci mają wykonywane przetaczanie krwi, które jest może inwazyjną, ale jednocześnie najskuteczniejszą metodą leczenia. Zatem warto obserwować swój organizm i w razie wątpliwości zapytać lekarza o poradę i poprosić o skierowanie na badania. Lekarz może zlecić morfologię krwi, która wykaże ewentualne nieprawidłowości, następnie poinformuje nas jak wygląda leczenie i profilaktyka niedoborów żelaza oraz pomoże dobrać skuteczny preparat z żelazem.

Skutkiem niedoborów żelaza, które trwają miesiącami, jest tak zwany utajony niedobór żelaza, który nie powoduje żadnych objawów, ale jednocześnie może rozwinąć się w niedokrwistość. Aby go wykryć, konieczne jest zbadanie nie tylko poziomu żelaza, ale również poziomu ferrytyny - białka, którego rolą jest magazynowanie omawianego pierwiastka w organizmie.

Niedobór żelaza w ciąży

Tak, jak zostało to wspomniane powyżej, ciąża jest okresem, w którym u kobiety zwiększa się zapotrzebowanie na żelazo. Objawy niedoboru omawianego pierwiastka są podobne do tych, które opisano w jednym z poprzednich akapitów. Obecnie jednak nie zaleca się rutynowego przyjmowania żelaza w ciąży. Preparaty żelaza zostaną przepisane pacjentce przez lekarza jedynie wówczas, gdy taki niedobór potwierdzą badania krwi - w tym obniżony poziom hemoglobiny w krwinkach czerwonych (która jest odpowiedzialna za transport tlenu), zmniejszony hematokryt i niedobór ferrytyny.

Prawidłowy poziom żelaza w ciąży jest istotny nie tylko z uwagi na zdrowie przyszłej mamy, ale również jej dziecka. W wyniku niedoboru tego pierwiastka może dojść bowiem do hipotrofii wewnątrzmacicznej płodu, zwiększonego zagrożenia poronieniem lub porodem przedwczesnym, a w skrajnych przypadkach - do wystąpienia wad rozwojowych.

Jak uzupełnić niedobór żelaza we krwi zmianami w diecie?

Niedobór żelaza w organizmie zawsze warto uzupełniać dietą. Produkty, które są najbogatsze w ten pierwiastek, to oczywiście wątróbka wieprzowa, a oprócz tego płatki kukurydziane (nierzadko wzbogacone o żelazo), kakao, natka pietruszki, migdały i orzechy laskowe. Pokarmowymi źródłami żelaza będą także: szpinak, gorzka i mleczna czekolada, chleb żytni, jaja, por czy łosoś. Warto jednak pamiętać, że przy dużych niedoborach zmiana nawyków żywieniowych i wyborów dietetycznych może okazać się niewystarczająca, dlatego nieprawidłowy poziom żelaza zawsze należy skonsultować z lekarzem.

Niedobory żelaza - preparaty z żelazem

Co na niedobory żelaza? Wpisując w wyszukiwarkę hasła "żelazo tabletki" lub "żelazo apteka" w odpowiedzi uzyskamy całą listę preparatów zawierających żelazo w różnych cenach i dawkach. Najczęściej posiadają one w składzie sole żelaza dwuwartościowego, które jest lepiej wchłaniane niż trójwartościowe np: glukonian żelaza, siarczan żelaza, cytrynian, bursztynian lub jabłczan. Ich wchłanialność jest podobna, więc wybierając tabletki z żelazem należy kierować się dawką przeliczoną na zawartość samego żelaza, a nie soli, gdyż nie jest to jednoznaczne. Plusem będzie dodatek substancji poprawiających biodostępność żelaza - czyli kwasu foliowego lub witaminy C.

Zanim zaczniemy suplementować żelazo warto też poznać substancje zmniejszające wchłanianie żelaza: kawa obniża wchłanianie Fe o 40%, herbata redukuje absorpcję Fe o 60%, czerwone wino redukuje wchłanianie żelaza o 75%, a ponadto wchłanianie żelaza osłabiają: wapń, mangan, cynk, białko jaja kurzego (jeżeli jesteś wegetarianinem, to radzę spożywać samo żółtko, bogate w żelazo), kazeina, błonnik pokarmowy, białka roślin strączkowych. Mając niedobór żelaza możemy również sięgnąć po wyciągi roślinne bogate w żelazo np: ekstrakt z pokrzywy, buraka, chlorella, spirulina i lucerna.

Nadmiar żelaza

Czy nadmiar żelaza jest niebezpieczny? Żelazo w nadmiarze jest niebezpieczne dla zdrowia, gdyż powoduje problemy z sercem, wątrobą, trzustką, stawami, przyspiesza procesy starzenia i ma negatywny wpływ na profil lipidowy. Częściej dotyczy to mężczyzn niż kobiet ze względu na kobiece menstruacje ale każdy powinien regularnie wykonywać morfologię a wyniki konsultować z lekarzem rodzinnym.

Źródła:

1. M. Matysiak, M. Podolak-Dawidziak, Niedokrwistość z niedoboru żelaza [w:] Medycyna Praktyczna – Podręcznik Pediatrii, dostęp online: 28.07.2024
2. Dr n. med. A. Pleskaczyńska, Zapobieganie niedoborowi żelaza i leczenie niedokrwistości z niedoboru żelaza u niemowląt i małych dzieci [w:] Pediatria po Dyplomie 06/2017
3. K. Sułek, Niedokrwistość z niedoboru żelaza [w:] podyplomie.pl, dostęp: 28.07.2024
4. Lek. A. Pankiewicz, dr hab. n. med. A. Adamowicz-Salach, Postępowanie w niedokrwistości z niedoboru żelaza [w:] Pediatria po Dyplomie 03/2020
5. M. Chełstowska, K. Warzocha, Objawy kliniczne i zmiany laboratoryjne w diagnostyce różnicowej niedokrwistości [w:] Onkologia w praktyce klinicznej 2006, tom 2, nr 3