Serotonina (hormon szczęścia) – badanie, niedobory, nadmiar serotoniny

Serotonina, nazywana hormonem szczęście, jest aminą biogenną pełniącą funkcję neuroprzekaźnika w układzie nerwowym. Jest syntetyzowana z tryptofanu, aminokwasu naturalnie występującego w żywności. Prawidłowy poziom serotoniny warunkuje optymalne funkcjonowanie organizmu. Zarówno jej niedobór, jak i nadmiar, może być niebezpieczny. Jaką rolę w organizmie spełnia serotonina i co zrobić w przypadku jej niedoboru?

Czym jest serotonina? Rola w organizmie.

Serotonina (5-hydroksytryptamina, 5-HT) jest aminą biogenną pełniącą rolę neuroprzekaźnika. Powstaje w procesie przemian tryptofanu - jednego z aminokwasów egzogennych. Serotonina znajduje się przede wszystkim w jelitowym układzie nerwowym. Produkcja serotoniny odbywa się również między innymi w ośrodkowym układzie nerwowym (w szczególności w pniu mózgu), komórkach Merkel zlokalizowanych w skórze, komórkach neuroendokrynnych płuc, komórkach receptora smaku na języku. Dodatkowo, serotonina jest magazynowana w płytkach krwi i uwalniana podczas skurczu naczyń. Około 90% serotoniny zlokalizowane jest w komórkach enterochromafinowych w przewodzie pokarmowym, 8% w płytkach krwi i 1-2% w centralnym układzie nerwowym. Funkcje biologiczne serotoniny są wielokierunkowe i złożone, w tym kontrola nastroju, funkcji poznawczych, uczenie się, zapamiętywanie, regulowanie apetytu, temperatury ciała, ciśnienia krwi, regulowanie snu i czuwania, a także stymulowanie obszaru mózgu odpowiedzialnego za wymioty. Uczestniczy w przekazywaniu impulsów w układzie nerwowym. Nazywana jest hormonem szczęścia, ponieważ korzystnie wpływa na samopoczucie, a także redukuje niepokój i lęk. Jej poziom wpływa na:

• stany emocjonalne
• pamięć i koncentrację
• regulowanie wydzielania kwasu solnego w żołądku
• obkurczanie naczyń krwionośnych po urazie
• regulowanie apetytu
• rytm snu i czuwania (prekursor melatoniny)
• regulowanie temperatury ciała
• libido
• przekaźnictwo pomiędzy komórkami nerwowymi (neuronami)

Serotonina metabolizowana jest w wątrobie, głównie do kwasu 5-hydroksyindolooctowego, który następnie wydalany jest wraz z moczem. Metabolit ten jest wykorzystywany do oceny wzrostu poziomu serotoniny w ustroju.

Źródła tryptofanu

Tryptofan jest aminokwasem egzogennym. Oznacza to, że organizm go nie syntetyzuje w wystarczającej ilości i musi on zostać dostarczony wraz z dietą. Jego źródło stanowią przede wszystkich produkty zawierające białko – zarówno roślinne, jak i zwierzęce. Najwięcej tego związku znajduje się w produktach takich jak:

• pestki słonecznika
• pestki dyni
• spirulina
• nasiona chia
• sezam
• nasiona siemienia lnianego
• banany
• jajka
• kakao
• ser żółty
• produkty sojowe
• mięso
• awokado
• ananas
• śliwki
• porzeczki
• bakłażan
• kiwi

Niedobór serotoniny

Niski poziom serotoniny może być związany z zakłóceniami szlaków syntezy serotoniny, ale także niedoborami tryptofanu w diecie. Objawy mogą obejmować pogorszenie nastroju, depresję, niepokój, stany lękowe, drażliwość i nerwowość, pogorszenie pamięci i koncentracji, wzrost apetytu, uczucie przewlekłego zmęczenia, a także problemy z zasypianiem.

Nadmiar serotoniny

Nadmierny wzrost poziomu serotoniny w organizmie najczęściej wynika z przyjmowania leków przeciwdepresyjnych w zbyt dużych dawkach, lub równoległe stosowanie leków o podobnym działaniu. Wśród objawów wymienia się nadmierną potliwość, dreszcze, pobudzenie psychoruchowe, biegunkę, bóle głowy, problemy z koncentracją, nudności i wymioty, podwyższenie temperatury ciała. W ciężkich przypadkach, może dojść do rozwoju zespołu serotoninowego.

Zespół serotoninowy

Stosując równolegle leki z grupy SSRI w zbyt wysokiej dawce może wywołać groźny dla życia zespół serotoninowy. W wyniku nadmiernego wzrostu stężenia serotoniny, występuje hipertermia (przegrzanie), skurcze mięśni, zaburzenia krążenia oraz zaburzenia świadomości. Przyczyną zespołu jest nadmierne pobudzenie receptorów 5-HT w mózgu i rdzeniu kręgowym.  Podobne objawy opisywane są po przedawkowaniu trójcyklicznych leków przeciwdepresyjnych, soli litu, inhibitorów MAO.

Jak zbadać poziom serotoniny?

W celu oznaczenia stężenia serotoniny w można wykonać badanie z surowicy krwi lub z moczu. W badaniach z krwi najczęściej wykorzystywany jest do tego celu test ELISA z wykorzystaniem specyficznych przeciwciał. W diagnostyce laboratoryjnej, oznaczenie stężenia serotoniny w moczu wykorzystywane jest w diagnostyce rakowiaka - nowotworu wywodzącego się z komórek neuroendokrynnych jelita, który wydziela serotoninę.

Jak zwiększyć poziom serotoniny w organizmie?

Serotonina wytwarzana jest w organizmie z tryptofanu. W przypadku jego niedostatecznej podaży, dietę można uzupełnić suplementem diety z L-tryptofanem. Według Światowej Organizacji Zdrowia, dziennie zapotrzebowanie na ten aminokwas szacowane jest na poziomie 3,5-6,0 mg na kilogram masy ciała. Najczęściej rekomendowaną przez producentów dawką jest ok. 500mg na dobę. Suplementy z tym składnikiem powinno się przyjmować wieczorem.  Korzystnie na poziom serotoniny wpływa także ekspozycja na światło słoneczne oraz aktywność fizyczna trwająca przynajmniej 30 minut dziennie.

Kiedy dieta i suplementy nie wystarczają, lekarz może zadecydować o konieczności leczenia farmakologicznego. Leki wpływające na metabolizm serotoniny stosuje się w leczeniu depresji, stanów lękowych, zespołu jelita drażliwego, migreny, nudności i wymiotów. Szeroko stosowaną grupą są selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (ang. SSRI -  selective serotonin reuptake inhibitors). Wśród nich wymienia się m.in. związki takie jak fluoksetyna, fluwoksamina, paroksetyna, sertralina, cytalopram, escytalopram. Wykorzystuje się je w terapii depresji, bulimii, ataków paniki. Są one tak samo skuteczne jak trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne, a skutki uboczne są zdecydowanie mniejsze. Nie są one kardiotoksyczne, nie łączą się z receptorami muskarynowymi, adrenergicznymi, histaminowymi czy dopaminowymi. Działania niepożądane obejmuję przede wszystkim zaburzenia ze strony układu pokarmowego, wydzielania wazopresyny, regulacji glikemii oraz funkcji seksualnych.

Przypisy:

1. Korbut, R. Farmakologia. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2017.
2. Prusiński, A. Neurologia praktyczna. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2015.
3. Comai, Stefano, et al. "Tryptophan in health and disease." Advances in clinical chemistry 95 (2020): 165-218.