Ząbkowanie u niemowląt - kalendarz, objawy i sposoby na ząbkowanie

Nieodłącznym elementem rozwoju każdego niemowlaka jest wyrzynanie zębów mlecznych, czyli ząbkowanie. Badania wykazały, że u około 1/3 dzieci pojawienie się pierwszych zębów nie powoduje bardziej widocznych dolegliwości. Niestety pozostała część, czyli większość niemowląt w okresie ząbkowania wykazuje zauważalne dolegliwości miejscowe i ogólne. Jak je rozpoznać i jakie sposoby na ząbkowanie zastosować?

Jakie są objawy ząbkowania?

W obrębie jamy ustnej można zauważyć opuchnięcie, zaczerwienienie i swędzenie dziąseł oraz nadmierne wydzielanie śliny. Można też zaobserwować zmiany w zachowaniu dziecka: płaczliwość, rozdrażnienie, spadek apetytu i odmawianie posiłków stałych, problemy ze snem, zmiana wzorca snu i karmienia, wkładanie rączek i innych przedmiotów do ust.

Przy ząbkowaniu pojawiają się też dolegliwości ogólne takie jak: gorączka, wymioty, biegunka i związane z nią pieluszkowe zapalenie skóry, które część badaczy przypisuje infekcjom towarzyszącym ząbkowaniu. W trakcie wyrzynania zębów dziecko ma obniżoną odporność oraz z większą częstotliwością wkłada do buzi rączki i napotkane przedmioty, za pośrednictwem których przenosi do organizmu bakterie i wirusy. Dlatego w okresie wyrzynania zębów mlecznych ze szczególną troską trzeba dbać o czystość gryzaków, smoczków, zabawek i oczywiście rączek malucha.

Objawy ząbkowania mogą się nasilać i słabnąć podczas pojawiania się kolejnych zębów jak i w trakcie wyrzynania pojedynczego ząbka. Nie jest regułą, że przy każdym ząbku dziecko będzie wykazywało pełen zestaw dolegliwości. Jest to kwestia mocno indywidualna.

Kiedy zaczyna się ząbkowanie?

Zawiązki zębów mlecznych pojawiają się już w 6-7 tygodniu życia płodowego. Stopniowe wyrzynanie zębów, aż do osiągnięcia funkcjonalnej pozycji zgryzowej dzieli się na trzy etapy:

• faza przederupcyjna polegająca na wewnątrzkostnym wzroście i przesuwaniu się zęba,

• faza erupcyjna polegająca na przecinaniu błony śluzowej,

• faza poerupcyjna, czyli nadkostny wzrost i funkcjonowanie zębów.

Jak długo trwa ząbkowanie?

Ile może trwać ząbkowanie u niemowlęcia? Ząbkowanie definiuje się jako okres 4 dni przed erupcją zęba, dzień pojawienia się zęba i 3 dni po nim. Jednak pierwsze objawy ząbkowania obserwuje się w 3-4 miesiącu życia, a wierzchołek pierwszego zęba mlecznego wyrzyna się u 6-7 miesięcznych dzieci. Mogą pojawiać się odchylenia od tych terminów nawet 1-2 miesięczne. Typowe jest naśladowanie wzorca ząbkowania jakie było obserwowane u ich rodziców. Warto więc zasięgnąć wiedzy dziadków niemowlaka na temat okresu wyrzynania zębów u jego rodziców.

Jaka jest kolejność wyrzynania zębów mlecznych?

Najczęściej pierwsze pojawiają się zęby dolne tzw. jedynki, a następnie górne jedynki. Kolejno pojawiają się dwójki, czwórki, trójki i zęby trzonowe. Według kalendarza ząbkowania zęby mleczne pojawiają się w kolejności:

• dolne pierwsze siekacze 6-8 miesiąc,

• górne pierwsze siekacze 8-12 miesiąc,

• dolne drugie siekacze 10-16 miesiąc,

• górne drugie siekacze 9-13 miesiąc,

• dolne kły 17-23 miesiąc,

• górne kły 16-22 miesiąc,

• dolne pierwsze trzonowce 14-18 miesiąc,

• górne pierwsze trzonowce 13-19 miesiąc,

• dolne drugie trzonowce 23-31 miesiąc,

• górne drugie trzonowce 25-33 miesiąc.

Jakie są preparaty na ząbkowanie?

Podczas ząbkowania może pojawiać się stan zapalny wywołany przez zęby napierające na śluzówkę dziąseł. Objawy stanu zapalnego dziąseł u niemowlaka to rozpulchnienie, swędzenie, zaczerwienienie i ból dziąseł. Sporadycznie dochodzi do zakażenia i ropienia mieszka zębowego lub zapalenia kości. Natomiast zdarza się, że wyrzynający się ząb uszkodzi naczynia włosowate i w miejscu gdzie ma się on pojawić pojawia się zasinienie błony śluzowej.

Ząbkowaniu przypisuje się też nasilone ślinienie się wywołane przez zwiększoną aktywność gruczołów ślinowych. Warto jednak zdawać sobie sprawę z tego, że okres wyrzynania zębów nakłada się z czasem rozszerzania diety, który również wiąże się z większą produkcją śliny. Otóż ślina pomaga przełykać pokarmy o nowej, nieznanej konsystencji, a enzymy zawarte w ślinie ułatwiają trawienie wprowadzanych produktów. Dlatego trudno objaw ten przypisywać wyłącznie do ząbkowania. Niemniej ślinienie u kilkumiesięcznego dziecka może wywoływać miejscowe podrażnienie skóry wokół ust, a nawet mogą pojawić się w tej okolicy drobne ropne krostki. Dlatego zawsze trzeba mieć w pogotowiu czystą ściereczkę/pieluszkę do wycierania twarzy dziecka oraz krem ochronny, który zabezpieczy naskórek.

Kolejna kwestia to higiena jamy ustnej u niemowlaka, którą powinno zacząć się stosować już w okresie wewnątrzkostnym. Usuwanie płytki bakteryjnej z dziąseł za pomocą specjalnej silikonowej nakładki na palec pomoże uniknąć zakażenia podczas erupcji mleczaków.

Niefarmakologiczne i domowe sposoby na ząbkowanie

Aby ulżyć dziecku, u którego zauważymy miejscowe i ogólne objawy wyrzynania zębów można stosować takie metody jak: delikatny masaż dziąseł z użyciem silikonowej nakładki na palec (należy być delikatnym, gdyż rozpulchnione dziąsła są podatne na uszkodzenia mechaniczne), podawanie schłodzonego gryzaka (zbyt zimny np. zmrożony gryzak może doprowadzić do skurczu naczyń włosowatych śluzówki i nasilenia bólu, więc wystarczy schłodzenie w lodówce) oraz podawanie mokrej, zimnej pieluszki do gryzienia i ssania.

Farmakologiczne sposoby na wyrzynanie zębów

Leczenie objawów ząbkowania polega na stosowaniu produktów farmakologicznych takich jak żel na dziąsła dla dzieci. Niewielka ilość żelu wmasowana w dziąsła powinna przynieść ulgę, ukoić swędzące miejsce wyrzynania zęba oraz uspokoić dziecko. Powszechnie zalecane są m.in.

1. Preparaty ziołowe - zawierają naturalne wyciągi roślinne i substancje o działaniu antyseptycznym, przeciwbólowym, ściągającym, powlekającym i przeciwzapalnym. Zazwyczaj skład żelu lub sprayu na ząbkowanie obejmuje wyciąg z rumianku, prawoślazu, propolisu, tymianku, goździka, szałwii, szkarłatki i rzewienia lekarskiego. Jak wybrać ziołowy preparat na ząbkowanie? Warto unikać produktów słodzonych i zawierających sztuczne konserwanty. Ogólnie ziołowe żele do jamy ustnej dla niemowląt uznaje się za bezpieczne ale ważne jest aby stosować je w sposób i w ilości określonej przez producenta, gdyż zioła i zawarte w nich substancje łatwo można przedawkować i zaszkodzić dziecku. Przykładowe preparaty dostępne w aptece to: żel na ząbkowanie Nurodent, wyrób medyczny Dentibaby, kosmetyk Urgo Dentilia lub Pansoral, żel z kwasem hialuronowym Gengigel lub Anaftin Baby i spray do jamy ustnej Dentosept A Mini.

2. Preparaty homeopatyczne to leki bez recepty zalecane na bolesne ząbkowanie u niemowląt. Uznaje się je za bezpieczne i skuteczne dzięki czemu mają wielu zwolenników. Przykładowe leki homeopatyczne na ząbkowanie dostępne w aptece to: roztwór doustny BOIRON Camilia, krople doustne HEEL Viburcol Plus, żel do stosowania na dziąsła HEEL Viburgel i czopki homeopatyczne HEEL Viburcol Compositum.

3. Żel miejscowo znieczulający z lidokainą - tu należy podkreślić jak ważne jest stosowanie lidokainy w dawce rekomendowanej przez producenta lub lekarza. Przedawkowanie lidokainy może mieć poważne konsekwencje dla zdrowia dziecka, a dostanie się jej do przełyku może upośledzać zdolność przełykania, co grozi zakrztuszeniem. Dlatego preparaty z lidokainą na ząbkowanie lepiej stosować z umiarem, dokładnie tak jak zalecił pediatra. W aptece dostępne są leki bez recepty z lidokainą na ból związany z ząbkowaniem takie jak: Calgel, Dentinox N i Bobodent.

4. Aby złagodzić ból i gorączkę związaną z ząbkowaniem można podać też lek przeciwbólowy dla dzieci z paracetamolem (pedicetamol) lub ibuprofenem. W aptece dostępne są syropy przeciwbólowe dla dzieci już od pierwszego dnia życia więc nadadzą się dla kilkumiesięcznego bobasa. Ewentualnie można zastosować czopki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe dla niemowląt.