Anoreksja (jadłowstręt psychiczny) - co to? Przyczyn i objawy anoreksji.

Anoreksja (inaczej określana również jako jadłowstręt psychiczny) należy do grupy zaburzeń odżywiania, a te z kolei - do grupy zaburzeń psychicznych. Omawiana choroba polega przede wszystkim na podejmowaniu działań ukierunkowanych na osiągnięcie jak najszczuplejszej sylwetki oraz jak najniższej wagi oraz na utrzymaniu satysfakcjonujących dla osoby chorej parametrów. Anoreksji towarzyszy również szereg innych zaburzeń - w tym zaburzenia postrzegania własnego ciała, zaburzenia somatyczne, inne zaburzenia psychiczne (depresja, zespoły lękowe), zaburzenia neurologiczne, endokrynologiczne czy somatyczne. Warto także wspomnieć, że na jadłowstręt psychiczny zapadają częściej kobiety (szacuje się, że dzieje się to 10 razy częściej niż w przypadku mężczyzn). Oprócz chęci obniżenia masy ciała, pacjentom w większości towarzyszy także paniczny lęk przed przytyciem, będący główną przeszkodą w okresie terapii i rekonwalescencji. Jakie są bezpośrednie i pośrednie przyczyny anoreksji? Jak rozpoznać jej symptomy i w jaki sposób prowadzona jest diagnostyka? Na czym polega leczenie i jakie powikłania anoreksji obserwuje się najczęściej? Poznaj najważniejsze informacje o omawianej chorobie!

Przyczyny anoreksji - co wpływa na rozwój schorzenia?

Przyczyny anoreksji są niezwykle złożone i obejmują wiele aspektów - co jest bardzo ważne w kontekście zarówno diagnostyki choroby, jak i doboru późniejszych założeń terapeutycznych. Wśród nich wyróżnia się czynniki psychologiczne (w tym szczególnie cechy osobowości predysponujące do zaburzeń odżywiania, takie jak zachowania obsesyjno-kompulsywne i inne). Oprócz tego w rozpatrywaniu przyczyn anoreksji pewną rolę odgrywają czynniki biologiczne - u chorych diagnozuje się zwykle nieprawidłowe poziomy serotoniny, noradrenaliny czy dopaminy, a także niedobór cynku, witaminy B1 i innych substancji odżywczych. Wszystko to prowadzi do powstania różnych zaburzeń - a w tym zaburzeń funkcjonowania układu nagrody w mózgu, który jest odpowiedzialny między innymi za zdrowe relacje z jedzeniem.

Oprócz powyższych czynników, pośredni wpływ na wystąpienie anoreksji mają także czynniki kulturowe i rodzinne. To, w jakich relacjach w stosunku do jedzenia dorasta dziecko (a później - nastolatek) i z jakich wzorców kulturowych czerpie, również wpływa na jego samoocenę, sposób postrzegania własnego ciała, a w konsekwencji - podejmowanie prób zdrowego (lub nie) odchudzania. Anoreksja może być także próbą przejęcia kontroli nad pewnymi aspektami własnego życia, jeśli w innych sferach tej kontroli i poczucia sprawczości pacjentowi brakuje.

Objawy anoreksji - jak rozpoznać chorobę?

Jeśli wiemy już, czym jest anoreksja i jakie mechanizmy prowadzą do jej rozwoju, warto również dowiedzieć się, jakie są charakterystyczne objawy anoreksji. Dzięki umiejętności ich rozpoznania można bardziej świadomie podjąć decyzję o leczeniu lub w większym stopniu zwracać uwagę na nietypowe zachowania członków rodziny, przyjaciół i najbliższych. Do objawów anoreksji zalicza się między innymi:

• niewłaściwe postrzeganie własnej sylwetki, wymiarów ciała i jego wyglądu, z jednoczesnym odczuwaniem lęku przed przytyciem, nadwagą i otyłością - nawet w momencie, w którym u pacjenta obserwuje się znaczą niedowagę;
• niskie BMI (wskaźnik masy ciała) - niższy niż 17,5 - wskazujący na niedowagę lub wychudzenie;
• brak innych schorzeń fizycznych, które mogłyby prowadzić do drastycznego i dużego spadku wagi;
• wtórny zanik miesiączki (czyli zanik okresu po osiągnięciu dojrzałości płciowej i wystąpieniu miesiączki w przeszłości);
• wykonywanie częstych treningów o wysokiej intensywności, chęć spożywania posiłków w samotności, zażywanie środków przeczyszczających, suplementów na odchudzanie i innych preparatów, mających wspomóc w osiągnięciu jak najniższej wagi;
• lekceważenie i nieujawnianie otoczeniu skutków drastycznej utraty wagi (brak miesiączki, pogorszona kondycja fizyczna i psychiczna);
• drażliwość w kontekście rozmów o jedzeniu, skrupulatne planowanie pór posiłków, wykonywanie ćwiczeń po jedzeniu i inne zachowania o charakterze kompulsywnym.

Oczywiście wymienione powyżej objawy anoreksji nie są jedynymi, które mogą wystąpić u pacjentów. Wyróżnia się wśród nich cały szereg następstw zdrowotnych - od pogorszenia się kondycji skóry, włosów i paznokci, poprzez „mgłę mózgową”, problemy ze skupieniem czy snem, aż po anemię i rozregulowanie gospodarki hormonalnej i cukrowej. Niektóre z tych symptomów można więc dostrzec gołym okiem, inne z kolei ujawnia się w trakcie pogłębionej diagnostyki anoreksji - podczas specjalistycznych badań.

Rodzaje (typy) anoreksji

W kontekście objawów - czy raczej zachowań prowadzących do znacznej utraty wagi, można wyróżnić dwa typy anoreksji:

• restrykcyjny typ anoreksji (inaczej określany jako typ ograniczający), w ramach którego pacjent lub pacjentka dążą do uzyskania lub utrzymania jak najniższej masy ciała poprzez spożywanie niewielkich ilości pokarmów, wykonywanie intensywnych ćwiczeń fizycznych, a także stosowanie środków przeczyszczających oraz leków i suplementów na odchudzanie - nierzadko przekraczając prawidłowe dawki preparatów;
• bulimiczny typ anoreksji (inaczej określany jako typ z przeczyszczaniem lub tym z napadami objadania się), polegający na ograniczaniu ilości przyjmowanego jedzenia, z jednoczesnymi epizodami objadania się oraz następującymi po nich próbami „oczyszczenia” organizmu poprzez prowokowanie wymiotów oraz zażywanie środków przeczyszczających.

Diagnostyka anoreksji

Diagnostyka anoreksji powinna przebiegać w sposób interdyscyplinarny. Najważniejsze jest oczywiście spotkanie z psychiatrą i psychologiem, który będzie w stanie rozpoznać chorobę i postawić właściwą diagnozę, a także wydać zalecenia co do leczenia w formie psychoterapii, pobytu na oddziałach szpitalnych czy terapii farmakologicznej. Oprócz tego w diagnostyce anoreksji ważna jest także kontrola stanu zdrowia pacjenta lub pacjentki. Wśród badań pozwalających na określenie negatywnych skutków schorzenia pomocne są między innymi laboratoryjne badania krwi, wywiad medyczny, badanie ultrasonograficzne jamy brzusznej, a także badanie dentystyczne - z uwagi na zniszczenia w jamie ustnej, do jakich doprowadzić mogły wymioty.

Leczenie anoreksji - możliwe terapie

Leczenie anoreksji - podobnie jak jej diagnostyka - jest zazwyczaj interdyscyplinarne i wielowątkowe. Najważniejszym jego aspektem jest oczywiście psychoterapia, która - w zależności od stanu i możliwości pacjenta bądź pacjentki - odbywa się w ramach spotkań indywidualnych, grupowych, a także w szpitalnych oddziałach dziennych lub na oddziałach całodobowych. Psychoterapia ma głównie na celu odbudowę prawidłowej relacji z jedzeniem, a jednocześnie - powrót do prawidłowej wagi, co w początkowej fazie leczenia anoreksji jest bardzo trudne. Pacjenci - w domach czy na oddziałach szpitalnych - powinni otrzymywać pełnowartościowe posiłki, choć niekiedy konieczne jest podawanie również żywności specjalnego przeznaczenia medycznego - kalorycznej, o wysokiej gęstości odżywczej.

Oprócz psychoterapii, w leczeniu anoreksji stosuje się często farmakoterapię (leki przeciwdepresyjne, przeciwlękowe, stabilizujące nastrój - jeśli zachodzi taka potrzeba) oraz leczenie celowane, ukierunkowane na choroby i dolegliwości, jakie wywołał nierzadko gwałtowny i duży spadek masy ciała. Osoba doświadczająca anoreksji powinna być pod kontrolą lekarza internisty, gastrologa, stomatologa, endokrynologa, a także diabetologa.

Powikłania anoreksji

Powikłania anoreksji mogą być naprawdę rozległe i utrzymywać się przez wiele lat po wyleczeniu choroby. Wśród najczęstszych z nich można wyróżnić:

• zaburzenia endokrynologiczne (w tym nadczynność i niedoczynność tarczycy oraz zapalenie tarczycy);
• zaburzenia płodności oraz miesiączkowania;
• powikłania związane z uszkodzeniami układu pokarmowego - wrzody żołądka, nadżerki przełyku i inne;
• choroby układu krążenia, niedociśnienie, bradykardia, zaburzenia hemolityczne, niedokrwistość, anemia;
• ubytki masy kostnej i powiązane z nimi osteoporoza oraz osteopenia;
• ubytki w szkliwie, próchnica, choroby zębów i przyzębia, będące konsekwencją wymiotów, ale również niedostatecznej podaży składników odżywczych;
• zaburzenia i choroby psychiczne.

Najgroźniejszym „powikłaniem” anoreksji jest oczywiście zgon. Szacuje się, że w przypadku braku leczenia choroby, do śmierci dochodzi u około 10% pacjentów. Z tego właśnie względu wczesne rozpoznanie anoreksji jest szczególnie ważne. Psychoterapia rozpoczęta w początkowej fazie choroby pozwala bowiem na szybszy powrót do zdrowia oraz na uniknięcie wyniszczenia organizmu oraz psychiki pacjenta lub pacjentki.

Przypisy: