Próchnica zębów - jakie są objawy i jak leczyć próchnicę?

Próchnica zębów jest chorobą bakteryjną, spowodowaną zaniedbaniami higienicznymi w jamie ustnej oraz niewłaściwą dietą. Szczególnie narażone są osoby z szybko narastającą płytką nazębną, posiadające aparat ortodontyczny oraz często spożywające słodkie produkty. Jak wygląda leczenie próchnicy i jak jej zapobiegać?

Czym jest próchnica i jak powstaje?

Próchnica jest chorobą bakteryjną zębów. Jej rozwój związany jest z niewystarczającą higieną jamy ustnej. Częściej występuje u osób regularnie spożywających cukier. Stanowi on substrat energetyczny dla bakterii próchnicowych, rozwijających się w płytce nazębnej - Streptococcus mutans, Streptococcus oralis, Streptococcus mitis, Streptococcys sanduinus, Actinomyces, Veillonella. Kwasy produkowane przez te bakterie, powodują odwapnienie szkliwa i zapoczątkowują próchnicę, prowadząc do powstania ubytków.

Kwasy powstające w wyniku metabolizmu węglowodanów są neutralizowane przez ślinę po około pół godziny. Dochodzi do remineralizacji szkliwa uwalnianym z niej wapniem oraz fosforem. Aby ten proces mógł zachodzić prawidłowo, pH jamy ustnej powyżej 5,5 powinno utrzymywać się przez dłuższy czas. Gdy podjadamy między posiłkami i często jemy słodkie produkty, zbyt kwaśne pH uniemożliwia proces naprawy szkliwa. Remineralizacja zostaje zahamowana, a z nieorganicznej części zębów zostają wypłukiwane pierwiastki takie jak fosfor, potas, wapń, powodując demineralizację szkliwa.

Objawy próchnicy zębów

Pierwszym objawem próchnicy są przebarwienia zębów, przyjmujące postać białych lub brązowych plamek. Rozwijają się na skutek uszkodzenia szkliwa. Następnie powstaje ubytek, który się powiększa. W początkowej fazie, próchnica jest bezbolesna. Ból pojawia się w momencie zajęcia głębszych tkanek zęba, powodując ich nadwrażliwość.

Etapy rozwoju próchnicy

Próchnica rozwija się etapami. Początkowo, widoczna jest jako białe przebarwienia powstające na powierzchni zęba. Następnie, pojawiają się ubytki, coraz głębiej penetrujące warstwy zęba. Nieleczona próchnica może być powikłana ropniem zęba i postępem infekcji, nawet do kości szczęki. Etapy obejmują:

1. białe plamki na uzębieniu
2. deminerazlizacja szkliwa
3. rozpad zębiny
4. zajęcie miazgi zębowej
5. powstanie ropnia
6. utrata zęba

Każda faza rozwoju próchnicy wymaga konsultacji z dentystą.

Leczenie próchnicy

Jak leczyć próchnicę? Pierwszy etap próchnicy jest możliwy do powstrzymania, wprowadzając odpowiednią higienę jamy ustnej, pasty z fluorem i wykluczenie cukru z diety. Odpowiedni preparat z fluorem powinien dobrać stomatolog. Kiedy jednak dojdzie do uszkodzenia szkliwa i powstanie ubytek, najczęściej konieczne jest założenie plomby. Czasami, stosuje się metody minimalnie inwazyjnego leczenia ubytków próchnicowych: lakowanie, infiltrację próchnicy, wypełnienie zapobiegawcze, preparację szczelinową, preparację tunelową, chemomechaniczne usuwanie próchnicy, preparację abrazyjną, preparację za pomocą lasera.

W czwartym etapie rozwoju próchnicy, przy zajęciu miazgi zębowej, najczęściej stosuje się leczenie kanałowe. Przy bardziej zaawansowanej próchnicy, ząb jest usuwany. Gdy pacjent zbagatelizuje objawy, jest ryzyko, że infekcja obejmie nie tylko ząb, ale również sąsiadujące z nim kości.

Nieinwazyjne leczenie wczesnej próchnicy

Początkowa zmiana próchnicowa manifestująca się jako biała plamka jest oznaką podpowierzchniowej demineralizacji szkliwa. Szkliwo to może zostać naprawione, jeśli w bezpośrednim środowisku pH zmieni się na obojętne i jest dostępna odpowiednia liczba jonów fosforanowych oraz wapnia. Umożliwia to odbudowę częściowo rozpuszczonych kryształów apatytów - remineralizację. Proces ten przyspieszany jest przez obecność fluorków, przesycenie roztworu biodostępnym wapniem, fosforanami oraz zmianą pH śliny na bardziej zasadowe. Fluorki są najczęściej stosowanym czynnikiem remineralizacyjnym, zatrzymującym rozpuszczanie szkliwa w środowisku kwasowym. Wraz ze wzrostem pH (w kierunku zbliżonym do 5,5) formują się nowe i większe kryształy zawierające więcej fluoru - fluoroapatyt, fluorohydroksyapatyt, które są bardziej odporne na dalszą demineralizację. W gabinecie stomatologicznym z reguły stosuje się lakiery fluorkowe, aplikowane 3-4 krotnie w odstępach tygodniowych. Do stosowania w domu zalecane są lecznicze pasty z wysoką zawartością fluoru np. Duraphat 5000, Clinpro 5000.

Stosuje się również kompleks kazeinianu fosfopeptydowego z amorficznym fosforanem wapnia, znany pod nazwą Recaldent. Kompleks ten wiąże się z powierzchnią zęba, płytką nazębną, hydroksyapatytem i tkankami miękkimi otaczającymi ząb, stając się źródłem biodostępnych jonów fosforanowych i jonów wapnia. Umożliwia to remineralizację, zmniejszając stopniowo plamę próchnicową oraz zmniejszając nadwrażliwość zębów. Produkty zawierające te kompleksy to miedzy innymi Tooth Mousse i MI Paste.

Kolejnym związkiem, określanym jako bioaktywne szkło, jest fosforokrzemian wapnowo-sodowy, którego nazwą handlową jest NovaMin. W kontakcie ze śliną, uwalnia jony wapnia, sodu i fosforu. Jony sodu buforują kwaśne środowisko, powodując wzrost pH, hamując demineralizację. Jony wapnia i fosforu ulegają krystalizacji, tworząc nową warstwę hydroksyapatytu wypełniającą uszkodzenie. NovaMin stosowany jest w pastach do zębów nadwrażliwych np. Sensodyne Odbudowa i Ochrona, a także do past remineralizujących np. Sensodyne NUPRO Professional Totthpaste with NovaMin.

Profilaktyka próchnicy

W profilaktyce próchnicy najważniejsze są dwa zasadnicze elementy: poprawna higiena jamy ustnej oraz ograniczenie spożycia cukrów i posiłków oblepiających zęby. Produkty, których w szczególności powinniśmy unikać to:

• krówki, karmel
• klejące słodycze z masą toffi
• suszone owoce
• słodkie napoje
• dżemy i marmolady
• ciastka
• białe pieczywo
• chipsy i chrupki

Najsilniejszy potencjał kariogenny, czyli próchnicotwórczy mają cukry takie jak sacharoza, glukoza, fruktoza i maltoza, ponieważ szybko ulegają przekształceniu w kwasy. Cukry mleczne takie jak laktoza czy galaktoza są znacznie wolniej metabolizowane.

Poprawna higiena jamy ustnej, aby zachować zdrowe zęby i dziąsła powinna składać się z:

• szczotkowania zębów co najmniej 2 razy dziennie, szczoteczką o dobrze dopasowanej miękkości
• stosowanie nitki dentystycznej przynajmniej raz dziennie
• stosowanie płynu do płukania jamy ustnej
• regularna higienizacja u stomatologa

Dodatkowo, dokładne oczyszczanie zębów mogą ułatwić produkty takie jak szczoteczka soniczna, szczoteczka międzyzębowa, irygator elektryczny, szeroka nić dentystyczna.

Próchnica, jest zdecydowanie jedną z tych chorób, którym lepiej zapobiegać niż je leczyć. Dlatego warto systematycznie wykonywać przegląd stomatologiczny, zadbać o prawidłową higienę jamy ustnej oraz zdrową dietę.

Przypisy

1. Pitts, Nigel B., et al. "Dental caries." Nature reviews Disease primers1 (2017): 1-16.
2. Marshall, Teresa A. "Dietary implications for dental caries: A practical approach on dietary counseling." Dental Clinics4 (2019): 595-605.
3. Paglia, Luigi. "WHO: healthy diet to prevent chronic diseases and caries." European journal of paediatric dentistry1 (2018): 5-5.
4. Jańczuk Z. Stomatologia zapobiegawcza z endodoncją. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2014.