Brak apetytu w chorobie – co robić przy zaburzeniach łaknienia? Co jeść podczas choroby, by wzmacniać organizm i zapobiegać niedożywieniu? Utrata łaknienia w chorobach nowotworowych.

Brak apetytu – przyczyny

Brak apetytu u dorosłych może mieć różne przyczyny. Często związany jest z obniżeniem nastroju, takim jak depresja czy dystymia, a także nadmiernym stresem. Również niektóre leki, takie jak: zolpidem, alprazolam, fenytoina, lewodopa, amiodaron, atorwastatyna, spironolakton, tetracyklina, metronidazol, rywastygmina, metotreksat, metylofenidat, mogą wpływać na osłabienie apetytu. Brak apetytu jest jednym z częstych problemów chorych z nowotworami. Problemów z jedzeniem często doświadczają także osoby, które cierpią na różne dolegliwości ze strony układu pokarmowego jak wzdęcia, bóle brzucha czy biegunki. Niestety, długotrwały brak łaknienia jest jednym z czynników ryzyka wyniszczenia organizmu. Niechęć do jedzenia może wynikać z różnych czynników:

• Skutki uboczne niektórych przyjmowanych leków
• Leki zmniejszające uczucie głodu
• Zaburzenia odżywiania
• Choroby nowotworowe
• Radioterapia
• Chemioterapia
• Zaburzenia węchu i smaku
• Zaburzenia lękowe
• Nadużywanie alkoholu
• Palenie papierosów
• Depresja i dystymia
• Przewlekły stres
• Infekcje wirusowe, bakteryjne
• Choroby układu pokarmowego
• choroby układu oddechowego: przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP)
• Infekcje górnych i dolnych dróg oddechowych
• Alergie pokarmowe

Zaburzenia łaknienia u pacjentów onkologicznych

Pacjenci leczeni onkologicznie często doświadczają różnorodnych skutków ubocznych, które mogą znacząco wpłynąć na ich apetyt i chęć do jedzenia. Wśród potencjalnych czynników wymienić można:

• Nudności i wymioty
• Utrata smaku
• Zaburzenia żołądkowo-jelitowe (biegunki, zaparcia, wzdęcia)
• Osłabienie
• Zmęczenie
• Zmiany w jamie ustnej (owrzodzenia, ból)
• Depresja
• Stres
• Zmiany hormonalne

Wszystkie te czynniki mogą razem lub oddzielnie wpłynąć na brak chęci do jedzenia. Ważne, aby personel medyczny śledził stan odżywienia pacjentów i oferował wsparcie dietetyczne oraz strategie radzenia sobie ze skutkami ubocznymi terapii. Czasami konieczne może być zastosowanie specjalnych diet lub suplementów, aby dostarczyć niezbędnych składników odżywczych i pomóc pacjentom utrzymać masę ciała. Pacjenci onkologiczni mają zwiększone zapotrzebowanie na białko, kwasy tłuszczowe omega-3 i witaminę D. Białko jest kluczowe dla produkcji przeciwciał. Zapotrzebowanie jest znacznie wyższe niż u zdrowych osób. Według zaleceń ekspertów, pacjenci onkologiczni potrzebują 1,5 grama białka na kilogram masy ciała dziennie, co stanowi o ponad 50% więcej niż u zdrowych dorosłych. To oznacza, że typowy mężczyzna musiałby spożywać około pół kilograma mięsa codziennie. Pokrycie tak wysokiego zapotrzebowania wydaje się być trudne do osiągnięcia, szczególnie z uwzględnieniem często występujących u pacjentów onkologicznych problemów z przewodem pokarmowym, takich jak jadłowstręt, nudności i wymioty. Z tego powodu warto rozważyć włączenie do diety żywienia medycznego, które zawiera niezbędne składniki odżywcze w odpowiednich proporcjach, jednocześnie będąc bardziej kompaktowym rozwiązaniem.

Brak apetytu u dzieci

U dzieci brak apetytu może mieć różne podłoże. Najczęstszą przyczyną są infekcje. Podczas gorączki dziecko niechętnie przyjmuje pokarmy. Stany zapalne, na przykład w gardle czy jamie ustnej, mogą sprawić, że jedzenie staje się bolesne i nieprzyjemne. Dodatkowo, stres psychiczny, zmiany w życiu rodzinnym lub emocjonalne trudności mogą również przyczynić się do obniżenia apetytu. Ponadto, osłabienie łaknienia u dziecka może być efektem ubocznym stosowania niektórych leków. W przypadku braku apetytu, ciężko dziecko zmusić do jedzenia. Z pomocą przychodzą specjalne preparaty żywienia medycznego dla dzieci. Występują w popularnych smakach, ułatwiając zbilansowanie diety chorego dziecka.

Utrata apetytu u seniorów

Zaburzenia apetytu u seniorów to złożony problem, który może wynikać z wielu różnych czynników. W wieku starszym często obserwuje się obniżenie apetytu spowodowane zaburzeniami w odczuwaniu smaku i zapachu oraz zmianami w ośrodkowym układzie nerwowym. Istnieje wiele czynników fizycznych i psychologicznych, które mogą wpływać na ten stan. Odmawianie przyjmowania pokarmu może wynikać z praktycznych trudności, takich jak braki w uzębieniu lub źle dopasowana proteza dentystyczna, obawy przed zachłyśnięciem, trudności w połykaniu czy dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego po posiłkach. Osoby starsze często borykają się z ograniczoną mobilnością, co może prowadzić do celowego ograniczania spożywania pokarmów, ponieważ mają trudności z samodzielnym przemieszczaniem się do toalety i wstydzą się prosić o pomoc opiekuna, lub po prostu nie mają takiej osoby w pobliżu. Dodatkowo, zaburzenia apetytu mogą być związane z chorobami psychicznymi takimi jak demencja i depresja, brakiem akceptacji swojego stanu zdrowia oraz chęcią odejścia – śmierci.

Na apetyt wpływa również wiele czynników związanych z samym posiłkiem i atmosferą jego spożywania. Ważne jest uwzględnienie indywidualnych preferencji żywieniowych seniorów, opierając się na ich ulubionych i dobrze tolerowanych produktach. Posiłki powinny być zróżnicowane, aby zapobiegać niedoborom żywieniowym. Dobrze doprawione przyprawami i ziołami dania mogą pomóc w pobudzeniu zmysłu smaku i zapachu. Estetyczne podawanie posiłków czy dbanie o porządek na stole może zachęcać do jedzenia. Należy również zadbać o odpowiednią atmosferę podczas spożywania posiłków. Przewietrzone pomieszczenie, wyłączony telewizor i spokojna, przyjemna atmosfera sprzyjają lepszemu jedzeniu.

Niechęć do jedzenia - co zrobić?

Odpowiednie żywienie jest niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Spadek łaknienia może wynikać z wielu różnych przyczyn i w dłuższej perspektywie prowadzić do spadku masy ciała i wyniszczenia. To, jakie działania należy podjąć w celu poprawy apetytu jest dość mocno związane z przyczyną utraty apetytu. Podstawą jest oczywiście prawidłowe leczenie choroby, która to spowodowała.

Żywienie. Pod kątem dietetycznym poleca się jeść co najmniej pięć niewielkich posiłków w ciągu dnia. Aby były bardziej zachęcające, warto zadbać o różnorodność dań i ich estetyczne podanie. Należy pamiętać, że smak kwaśny może pobudzać apetyt, podczas gdy słodki może go hamować. Trzeba unikać dań smażonych i ciężkostrawnych, które obciążają układ pokarmowy. Produkty bogate w błonnik o niskiej kaloryczności mogą powodować uczucie sytości na dłuższy czas, więc należy je umieszczać w jadłospisie w limitowanych ilościach. Konieczne jest dokładne przemyślenie każdego posiłku pod względem jego wartości odżywczej, tak aby w jak najmniejszej objętości miał on jak najwięcej witamin i minerałów. Dodanie do jadłospisu niektórych przypraw i ziół może poprawić apetyt i nadać daniom bogatszy smak i aromat. Dobrze do tego celu sprawdzą się: mięta, tymianek, imbir, rozmaryn, pieprz cayenne, bazylia, kminek i gorczyca.

Brak łaknienia - sposoby z apteki. W aptekach dostępna jest gotowa żywność specjalnego przeznaczenia medycznego. Występuje w różnych smakach i wariantach. Gotowe do spożycia płynne posiłki są bogatoenergetyczne i zbilansowane pod kątem zawartości składników odżywczych. W aptekach kupić można także syropy stymulujące apetyt. Zawierają one ekstrakty roślinne, które pomagają zwiększyć łaknienie, regulować proces eliminacji nadmiernych ilości gazów z jelit oraz stymulować wydzielanie soków trawiennych. Składniki te obejmują m.in. wyciągi z anyżu, owoców kopru włoskiego, mięty pieprzowej, ziela krwawnika, korzenia cykorii, owoców grejpfruta, ziela szanty.

Żywienie medyczne

Żywienie medyczne ma na celu poprawę bądź utrzymanie stanu odżywienia pacjentów. Preparaty żywieniowe stosowane w celach medycznych są zaklasyfikowane jako żywność specjalnego przeznaczenia medycznego. Zaleca się je szczególnie dla osób, u których ze względów zdrowotnych niemożliwe jest dostarczenie niezbędnych składników odżywczych wyłącznie za pomocą tradycyjnej diety. Żywność medyczna jest dostępna w płynnej formie, przeznaczonej do przyjmowania doustnego. Można ją zakupić zarówno w aptekach stacjonarnych, jak i w aptekach internetowych. Bogactwo dostępnych smaków tych produktów umożliwia wprowadzenie różnorodności w codziennym menu. Na rynku znajdują się preparaty o zróżnicowanej kaloryczności, zawartości białka, a także wzbogacone w różne składniki mineralne, aminokwasy i witaminy, co pozwala dostosować je do indywidualnych potrzeb pacjentów. Żywienie medyczne znajduje swoje zastosowanie przede wszystkim u osób niedożywionych lub narażonych na wystąpienie niedożywienia. Warto podkreślić, że jest również istotne dla pacjentów onkologicznych, szczególnie tych, którzy w toku walki z chorobą utracili apetyt. Preparaty te znajdują zastosowanie w okresie rekonwalescencji po operacjach oraz w okresie przygotowania do nich. Są także stosowane u pacjentów z chorobami neurodegeneracyjnymi. Żywienie medyczne może stanowić wsparcie diety osób starszych, które borykają się z brakiem apetytu lub mają trudności z samodzielnym spożywaniem pokarmów, gryzieniem oraz połykaniem. Sposób dawkowania preparatów żywieniowych medycznych jest indywidualny i zależy od wielu czynników, w tym od kaloryczności standardowej diety, stanu odżywienia pacjenta i celu, w jakim są stosowane. Warto skonsultować się z wykwalifikowanym dietetykiem, aby dobrać odpowiednią dawkę. Jeśli preparaty są stosowane jako uzupełnienie diety, zazwyczaj zaleca się spożywanie od 1 do 3 butelek dziennie. W przypadku, gdy stanowią one jedyny źródło pożywienia, ilość ta może wzrosnąć do 5 - 7 butelek dziennie. Należy jednak pamiętać, że ze względu na wysoką zawartość składników odżywczych, preparaty te powinno się spożywać powoli, łyczkami, jedną butelkę przez co najmniej 30 minut. Szybkie spożycie może wpłynąć na gorszą wchłanialność składników i nawet prowadzić do wystąpienia biegunek.

Przypisy

1. Żywienie w chorobach nowotworowych. Red. Szawłowski, Andrzej W.; Gromadzka-Ostrowska, Joanna; Paluszkiewicz, Piotr; Słodkowski, Maciej; Sobocki, Jacek. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2020.
2. Dietetyka kliniczna. Red. Grzymisławski, Marian . PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2019.
3. Muscaritoli, Maurizio, et al. "ESPEN practical guideline: Clinical Nutrition in cancer." Clinical Nutrition 5 (2021): 2898-2913.
4. Ravasco, Paula. "Nutrition in cancer patients." Journal of clinical medicine 8 (2019): 1211.