Żywienie w chorobie – jak odżywianie podczas choroby wpływa na organizm? Żywienie medyczne u pacjentów onkologicznych.

Czym jest żywienie medyczne?

Żywienie medyczne to kategoria żywności specjalnego przeznaczenia medycznego. Opisywana jest skrótem FSMP od angielskiego Food for Special Medical Purposes. Z założenia produkty te mają przynieść choremu korzyści nieporównywalne ze stosowaniem zwyczajowej diety. Składy opracowywane są na podstawie badań naukowych nad konkretnymi składnikami aktywnymi. Przeznaczone są dla osób z upośledzoną, zaburzoną lub ograniczoną zdolnością przyjmowania, metabolizowania, trawienia, wchłaniania lub wydalania żywności lub jej niektórych składników. Często są elementem postępowania dietetycznego w zapobieganiu niedożywieniu lub jego leczeniu.

Dla kogo jest dedykowana żywność specjalnego przeznaczenia medycznego?

Po co stosować żywienie medyczne? Celem stosowania żywienia medycznego jest poprawa stanu odżywienia lub profilaktyka niedożywienia. Poprawa widoczna jest zazwyczaj już kilkanaście dni od momentu wdrożenia. Uzupełniane są niedobory pokarmowe, następuje poprawa czynności komórek oraz stopniowy powrót do prawidłowej masy ciała. Podaż energii oraz białka powinna być zwiększana stopniowo, pod kontrolą lekarza. W zależności od rodzaju preparatu, stosuje się je m.in. w przypadkach takich jak:

• braku apetytu
• problemy z gryzieniem, połykaniem i/lub żuciem
• leczenie niedożywienia
• profilaktyka niedożywienia
• zwiększonym zapotrzebowaniem na składniki odżywcze jako następstwo choroby
• problemy z trawieniem
• zaburzenia wchłaniania
• choroba nowotworowa
• w okresie rekonwalescencji po chorobie
• w trakcie przygotowania do operacji
• podczas ciężkiej choroby wymagającej dłuższego pobytu w szpitalu
• podczas rehabilitacji
• jako przygotowanie do chemioterapii i/lub radioterapii
• w trakcie leczenia onkologicznego

Rodzaje preparatów specjalnego przeznaczenia medycznego

Doustne preparaty odżywcze mogą uzupełniać dietę lub stanowić kompletne źródło składników odżywczych. Przeznaczone są dla osób, u których z różnych przyczyn, pokrycie zapotrzebowania organizmu tradycyjną dietą jest niewystarczające lub niemożliwe. W aptekach dostępne jest ich wiele rodzajów w postaci gotowej do spożycia (płynnej):

• Wysokobiałkowy doustny preparat odżywczy np. Nutridrink Protein, Resource Protein, Fresubin Protein Energy drink. Stosowany jest m.in. w chorobach przewlekłych wymagających zwiększonej podaży białka, jak również w okresie rekonwalescencji czy okołooperacyjnym.
• Zawierający zwiększoną ilość białka, jak również kwasy tłuszczowe omega-3 i witaminę D. Polecany jest m.in. przed, w trakcie i po zakończeniu chemioterapii lub radioterapii, a także w okresie okołooperacyjnym np. Nutridrink Protein Omega 3, Supportan Drink.
• Produkty kompletne normobiałkowe ( nutridrink, resource 2.0, Fresubin Energy Drink) dla osób, u których pogorszył się stan odżywienia lub występuje ryzyko niedożywienia np. osoby starsze o ograniczonej ruchomości i zdolności spożywania pokarmów, osoby z przewlekłymi chorobami neurologicznymi, układu pokarmowego, układu krążenia.
• Doustny preparat odżywczy o niskim indeksie glikemicznym wzbogacany w błonnik, dla cukrzyków i osób z hiperglikemią np. Diasip, Diben drink, Resource Diabet Plus
• Wysokoenergetyczny drink zawierający błonnik np. Nutridrink Multifibre, Fresubin Energy Fibre Drink, Resource 2.0 Fibre. Przeznaczony m.in. dla pacjentów z zaburzeniami perystaltyki jelit oraz w okresie remisji nieswoistych chorób zapalnych jelit.
• Produkty z niską zawartością białka i elektrolitów do postępowania dietetycznego w niewydolności nerek wymagającej ograniczenia podaży białka np. Renilon, Fresubin Renal.
• Produkty o odpowiednim profilu białkowym ubogotłuszczowe do stosowania w niewydolności wątroby np. Fresubin Hepa
• Souvenaid - specjalny nutridrink dla pacjentów we wczesnym etapie choroby Alzheimera. Zawiera składniki korzystnie wpływające na układ nerwowy takie jak kwasy tłuszczowe omega-3, cholina, urydyna, fosfolipidy, witaminy z grupy B.
• Nutridrink Juice Style - wysokoenergetyczny nutridrink z niską zawartością białka i tłuszczu. Ma postać zbliżoną do soku. Stworzony został z myślą o pacjentach, u których należy kontrolować ilość przyjmowanego białka w tym z zapaleniem i marskością wątroby czy przewlekłym zapaleniem trzustki.
• Nutridrink skin repair - nutridrink dodatkowo wzbogacony o składniki wspierające gojenie się ran m.in. argininę, cynk, antyoksydanty i białko. Przeznaczony jest dla pacjentów z trudno gojącymi się ranami, odleżynami i owrzodzeniami.

Niektóre produkty z kategorii "żywienie medyczne" mają postać proszku, który miesza się z potrawą lub napojem. Przykładem może być np. protifar / protefast (produkt wysokobiałkowy), nutilis clear (do zagęszczania napojów i pokarmów), fantomalt (produkt wysokowęglowodanowy), jak również zawierające wszystkie niezbędne składniki odżywcze np. Recomed.

W przypadku, gdy chory nie jest w stanie odżywiać się doustnie stosowane są preparaty do żywienia dojelitowego. Podawane są przez zgłębnik lub przezskórną gastrostomię endoskopową (PEG). Przykładem może być seria Nutrison firmy Nutricia.

Żywienie medyczne - zalecenia żywieniowe dla pacjentów

Bardzo istotną informacją dla osób stosujących żywienie medyczne jest odpowiednie podawanie preparatów. Produkty typu Nutridrink mają duże stężenie składników odżywczych. Wypicie ich za szybko może spowodować biegunkę. Jedną butelkę zaleca się pić powoli, małymi łyczkami przez około 30 minut i nie zapomnieć wstrząsnąć produktu przed użyciem. Drinki odżywcze mogą być podawane jako dodatek do posiłku lub jako uzupełnienie diety pomiędzy posiłkami.

Preparaty odżywcze dla pacjenta onkologicznego

Żywienie medyczne powinno być dopasowane indywidualnie do pacjenta przez dietetyka i lekarza onkologa. Wśród często stosowanych produktów wymienić można odżywcze drinki proteinowe. Szczególnie chętnie używane są te dodatkowo wzbogacone o kwasy tłuszczowe omega-3 i witaminę D - dedykowane do postępowania dietetycznego u pacjentów poddawanych leczeniu onkologicznemu. U chorych na nowotwory częstą dolegliwością w procesie leczenia są nudności, wymioty, dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego i brak apetytu, dlatego mała objętość posiłku jest łatwiejsza dla pacjenta do przyswojenia.

Dieta w trakcie choroby nowotworowej

U pacjentów onkologicznych dieta pełni funkcję podtrzymującą funkcje życiowe, wspomagającą i pomocniczą. Czasami w celu zapobiegania niedożywieniu stosuje się specjalne leczenie żywieniowe - dojelitowe lub pozajelitowe. Pomaga ono utrzymać masę ciała, równowagę wodno-elektrolitową, a także pokryć dobowe zapotrzebowanie na witaminy, minerały, białko i energię. Funkcja wspomagająca odnosi się do wyeliminowania lub zmniejszenia skutków kacheksji nowotworowej, czyli wyniszczenia powodowanego przez chorobę, przygotowania do leczenia onkologicznego i poprawy sprawności pacjenta. Odpowiednia dieta poprawia tolerancję leczenia oraz zapewnia składniki niezbędne do regeneracji organizmu.

Dieta w chorobie nowotworowej powinna bazować na diecie łatwo strawnej - ograniczać produkty smażone, konserwowane, wędzone. Oleje roślinne powinny być dodawane głównie na zimno (do sałatek lub potraw po ich ugotowaniu). Posiłki powinny być o optymalnej temperaturze (nie zimne i nie gorące) rozdzielone na 4-5 w ciągu dnia. W ich skład powinny wchodzić produkty zbożowe, jajka, nabiał, tłuszcze roślinne, mięso, ryby, warzywa i owoce. Nie zaleca się produktów wysoko przetworzonych. Bardzo ważna jest różnorodność. Należy dbać o odpowiednią ilość płynów - około 2 litry dziennie niesłodzonych napojów takich jak woda, koktajle mleczno-owocowe, delikatne herbaty. W trakcie leczenia przeciwwskazane jest spożywanie alkoholu, a także grejpfrutów i soku grejpfrutowego z powodu potencjalnych interakcji z lekami.

Jeżeli u pacjentów z chorobą nowotworową tradycyjna dieta nie pokrywa zapotrzebowania na białko i energię, warto rozważyć specjalistyczne preparaty odżywcze.

Przypisy

1. Żywienie w chorobach nowotworowych. Red. Szawłowski, Andrzej W.; Gromadzka-Ostrowska, Joanna; Paluszkiewicz, Piotr; Słodkowski, Maciej; Sobocki, Jacek. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2020.
2. Dietetyka kliniczna. Red. Grzymisławski, Marian . PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2019.