W jaki sposób żywienie medyczne może wspierać terapię onkologiczną?

Leczenie onkologiczne niesie za sobą ryzyko powikłań. Do najczęstszych należą zaburzenia czynności przewodu pokarmowego, jak wymioty, nudności, biegunki, zaparcia oraz jadłowstręt, wybiórczość pokarmowa, zaburzenia smaku oraz utrata masy ciała. Dieta w trakcie leczenia onkologicznego powinna odżywić organizm, a także stawać naprzeciw negatywnym skutkom terapii. Czasem jednak nie jest to możliwe i pokrycie zapotrzebowania pacjenta onkologicznego, zarówno energetycznego oraz na składniki odżywcze staje się niemożliwe. Często także lokalizacja nowotworu nie pozwala na prawidłową podaż czy trawienie codziennych posiłków. Wówczas wsparciem może okazać się żywienie medyczne, które stanowi uzupełnienie prawidłowo zbilansowanych posiłków.

Czym jest żywienie medyczne?

Żywienie medyczne (medical food), zgodnie z definicją podaną przez Agencję Żywności i Leków (FDA – Food and Drug Administration) jest to żywienie gotowe do spożycia lub podania dojelitowego, które może być stosowania jedynie pod nadzorem lekarza lub innego specjalisty. Żywność medyczna powinna być stosowana jedynie w uzasadnionych przypadkach: do określonego postępowania dietetycznego wynikającego ze współistniejącej choroby lub w sytuacjach, gdy istnieją szczególne wymagania żywieniowe poparte odpowiednią, wcześniejszą oceną medyczną i zgodne z aktualną wiedzą medyczną. Żywność medyczna jest to bowiem żywność specjalnie zaprojektowana i wytworzona tak, aby spełniała konkretną funkcję, a więc była źródłem określonego składnika odżywczego, na którego zapotrzebowanie wzrasta w konkretnej grupie pacjentów lub o składzie niezbędnym do wsparcia żywieniowego w określonej jednostce chorobowej.

Żywienie medyczne jest w większości przypadków dietą kompletną, co oznacza, że zawiera niezbędne składniki odżywcze w odpowiednich proporcjach. Może więc stanowić uzupełnienie tradycyjnych posiłków, a w uzasadnionych przypadkach może stanowić jedyne źródło pożywienia. Preparaty doustne będące żywnością medyczną są gotowe do spożycia, co w sytuacjach, gdy pacjent jest odpowiedzialny za samodzielne przygotowanie posiłków, jest ogromną zaletą.

 Wyróżniamy preparaty:

• do żywienia doustnego
• do żywienia dojelitowego

Preparaty do żywienia doustnego mają formę płynów lub proszków, szeroko dostępnych w aptekach. Należy jednak pamiętać, że jest to żywność specjalnego przeznaczenia medycznego (FSMP – Food for Special Medical Purposes), której stosowanie powinno być zawsze rekomendowane przez lekarza lub dietetyka.

Preparaty do żywienia dojelitowego przeznaczone są dla osób, u których żywienie doustne nie jest możliwe, między innymi z powodu zwężeń lub niedrożności w obrębie górnego odcinka przewodu pokarmowego lub w sytuacjach, gdy żywienie doustne jest niewystarczające i nie pokrywa pełnego zapotrzebowania energetycznego oraz na składniki odżywcze pacjentów. Żywienie dojelitowego może być prowadzone w warunkach szpitalnych lub w warunkach domowych, gdy pacjent przebywa pod opieką specjalistycznej poradni żywieniowej.

Kiedy i w jakiej grupie pacjentów żywienie medyczne odgrywa istotną rolę?

Żywienie medyczne może stanowić zarówno wsparcie tradycyjnego żywienia, jak i stanowić wyłączne źródło pożywienia w codziennej diecie. Żywienie medyczne odgrywa istotną rolę w grupie pacjentów, u których odżywianie doustne jest niemożliwe lub niewystarczające oraz w sytuacjach zwiększonego zapotrzebowania na dany składnik diety np. białko czy składniki immunomodulujące. Najczęściej żywienie medyczne stosowane jest u pacjentów po rozległych zabiegach operacyjnych, udarach, u pacjentów onkologicznych czy z oparzeniami oraz u pacjentów niedożywionych i wyniszczonych. Zwykle żywienie medyczne jest stosowane w okresie prowadzenia terapii, np. w trakcie chemioterapii, okresie okołooperacyjnym, okresie rekonwalescencji. Istnieją jednak sytuacje, w których dzięki zaopatrzeniu pacjenta w specjalne dostępy do przewodu pokarmowego, żywienie medyczne stosowane jest do końca życia.

Jak wybrać odpowiedni preparat do żywienia medycznego?

Dobór odpowiedniego preparatu do żywienia medycznego należy do lekarza prowadzącego lub dietetyka. To specjalista powinien określić zapotrzebowanie pacjenta na podstawowe składniki odżywcze uwzględniając współistniejące jednostki chorobowe i zaproponowane oraz zastosowane metody leczenia. Przy doborze preparatu należy zwrócić uwagę także na czynność przewodu pokarmowego i w razie potrzeby wybrać np. żywienie medyczne dla pacjentów z zaburzeniami trawienia czy wchłaniania lub z wyższą zawartością rozpuszczalnego błonnika pokarmowego. Wśród preparatów do doustnego żywienia medycznego na uwagę zasługują te dedykowane pacjentom z cukrzycą, sprzyjające utrzymaniu niskiego poziomu glikemii, przeznaczone dla pacjentów z niewydolnością nerek, z trudno gojącymi się ranami, przygotowujące do zabiegu operacyjnego czy wspierające funkcjonowanie wątroby. Dla pacjentów niedożywionych przygotowano preparaty o wysokiej zawartości białka, wysokoenergetyczne, których dodatek do codziennej diety zwiększa kaloryczność spożywanych posiłków.

Jakie składniki powinno zawierać żywienie medyczne dedykowane pacjentom onkologicznym?

Pacjenci onkologiczni stanowią szczególną grupę chorych, którzy z uwagi na przebieg choroby oraz zastosowane leczenie charakteryzują się zwiększonym zapotrzebowaniem na wybrane składniki. Do składników tych zaliczamy m. in. białko, składniki immunomodulujące, jak np. kwasy tłuszczowe omega-3 oraz witaminę D.

Białko w diecie pacjenta onkologicznego stanowi niezwykle istotny składnik. W przebiegu choroby nowotworowej dochodzi do zwiększonego zużycia białek organizmu. Białka te są wykorzystywane m.in. do produkcji przeciwciał, które biorą udział w obronie organizmu przed komórkami nowotworowymi. Są zużywane z bieżących podaży z dietą, jednak gdy zapotrzebowanie organizmu na ten składnik przewyższy spożycie z żywnością to zużywane są w pierwszej kolejności białka mięśni szkieletowych, a następnie białka budujące podstawowe narządy, co ma negatywny wpływ na funkcjonowanie całego organizmu. Pełnowartościowe białko jest składnikiem odżywczym obecnym w wielu produktach spożywczych, zarówno w mięsie i rybach, jajach, produktach mlecznych oraz roślinach strączkowych. Zapotrzebowanie pacjenta onkologicznego zgodnie z zaleceniami ekspertów wynosi 1,5 g białka na kilogram masy ciała na dobę, czyli ponad połowę więcej niż w przypadku zdrowego dorosłego. Oznacza to, że przeciętny mężczyzna musiałby zjadać około pół kilograma mięsa każdego dnia. Pokrycie tak wysokiego zapotrzebowania wydaje się więc niemożliwe, tym bardziej, że pacjentom onkologicznym często towarzyszą zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego, m. in. jadłowstręt czy nudności i wymioty. Doskonałym wsparciem wydaje się więc być włączenie do diety żywienia medycznego, które zawiera niezbędne składniki odżywcze w odpowiednich proporcja w niewielkiej objętości.

Kolejnym składnikiem żywienia medycznego, wartościowym dla pacjenta onkologicznego są kwasy tłuszczowe omega-3. Są one egzogennym składnikiem diety, co oznacza, że nie są syntetyzowane w organizmie człowieka i muszą być dostarczane z pożywieniem. Kwasy tłuszczowe omega-3 są obecne w tłustych rybach morskich, a w mniejszych ilościach w: olejach roślinnych oraz nasionach i pestkach. Do niedawna kwasy tłuszczowe omega-3 opisywane były głównie jako składniki o działaniu przeciwzapalnym. Stanowią więc ważny element diety, łagodzący stan zapalny wywołany zarówno chorobą, jak i stosowanym leczeniem. Z uwagi na działanie przeciwzapalne zaobserwowano wpływ suplementacji kwasami omega-3 na szybkość gojenia ran pooperacyjnych, są więc one obecne w żywieniu medycznym dedykowanym pacjentom z odleżynami i przygotowywanym do dużych zabiegów operacyjnych. Najnowsze doniesienia wskazują także na pozytywny wpływ kwasów omega-3 w stabilizacji masy ciała, w szczególności masy mięśniowej i beztłuszczowej masy ciała, z uwagi na co są pożądanym składnikiem diety pacjentów onkologicznych zmagających się z niedożywieniem.

Żywienie medyczne dedykowane pacjentom onkologicznym powinno być także źródłem witaminy D. Jest to witamina rozpuszczalna w tłuszczach, której synteza rozpoczyna się w skórze pod wypływem promieniowania słonecznego. Niedobory witaminy D prowadzą do zaburzeń gospodarki wapniowo-fosforanowej, rozmiękania kośćca, w efekcie czego może prowadzić do osteoporozy. Najnowsze badania naukowe wskazują też, że witamina D jest prekursorem hormonu, który jest odpowiedzialny za regulację namnażania komórek nowotworowych w organizmie oraz tworzenia naczyń krwionośnych w obrębie nowotworu, zatem odpowiednia podaż tej witaminy jest ważna dla pacjentów onkologicznych.

PIŚMIENNICTWO:

1. Żywienie w chorobach nowotworowych. Red. A. W. Szawłowski, J. Gromadzka-Ostrowska, P. Paluszkiewicz, M. Słodkowski, J. Sobocki. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2020.
2. Troesch B, Eggersdorfer M, Laviano A, Rolland Y, Smith AD, Warnke I, Weimann A, Calder PC. Expert Opinion on Benefits of Long-Chain Omega-3 Fatty Acids (DHA and EPA) in Aging and Clinical Nutrition. 2020 Aug 24;12(9):2555. doi: 10.3390/nu12092555
3. Kapała A, Szlendak M, Grochowska E. Cross-sectional observational study - Investigation of vitamin D concentration in Caucasian cancer patients. what is the adequate dose of vitamin D for these patients? Clin Nutr. 2021 Jun;40(6):3852-3858.
4. Kłęk S., Misiak M., Kapała A., Jarosz J.: Żywienie w chorobie nowotworowej – zasady postępowania diagnostyczno – terapeutycznego w 2013 roku. Onkol. Prakt. Klin. 2013; 9 (1): 1-9.
5. Muscaritoli M, Arends J, Bachmann P, Baracos V, Barthelemy N, Bertz H, Bozzetti F, Hütterer E, Isenring E, Kaasa S, Krznaric Z, Laird B, Larsson M, Laviano A, Mühlebach S, Oldervoll L, Ravasco P, Solheim TS, Strasser F, de van der Schueren M, Preiser JC, Bischoff SC. ESPEN practical guideline: Clinical Nutrition in cancer. Clin Nutr. 2021 May;40(5):2898-2913.

Artykuł sponsorowany. Artykuł powstał we współpracy z Nutricia Polska Sp. z o.o.