Stopa cukrzycowa – objawy, przyczyny powstawania, leczenie stopy cukrzycowej

Czym jest stopa cukrzycowa?

Zespół stopy cukrzycowej – przyczyny

W rozwoju zespołu stopy cukrzycowej odgrywa rolę zazwyczaj kilka czynników. W przebiegu choroby dochodzi do zaburzeń ukrwienia kończyny, uszkodzenia nerwów oraz związanymi z tym zaburzeniami czucia. Wśród predyktorów stopy cukrzycowej wymienić można: niedokrwienie, mikroangiopatię, miażdżycę tętnic kończyn dolnych, neuropatię cukrzycową, infekcję w obrębie stopy, deformacje stopy w wyniku nacisku na stopę. Na rozwój owrzodzenia stopy u chorego z cukrzycą ma wpływ głównie niewyrównanie metaboliczne cukrzycy. Kiedy poziom glukozy we krwi nie jest uregulowany, szybciej dochodzi do neuropatii i miażdżycy tętnic kończyn dolnych. Wśród wewnętrznych czynników ryzyka zespołu stopy cukrzycowej wymienić można obwodową neuropatię, przebyte owrzodzenia lub amputacje, długi czas trwania cukrzycy, choroby naczyń obwodowych, nagniotki, modzele, ograniczenie ruchomości stawów, utrata wzroku lub zaburzenia widzenia, immunopatia, strukturalne deformacje stopy, hipercholesterolemię.

Czynniki ryzyka rozwoju stopy cukrzycowej to między innymi:

• hiperglikemia
• zaburzenia lipidowe
• insulinooporność
• palenie tytoniu
• nadkrzepliwość krwi
• nadciśnienie tętnicze
• dysfunkcja śródbłonka naczyń
• nieprawidłowe odżywianie

Zewnętrzne czynniki ryzyka zespołu stopy cukrzycowej, poza paleniem tytoniu, obejmują głównie czynności i sytuacje, w trakcie których może dochodzić do uszkodzenia skóry stopy. Wymienić wśród nich można minimalne powtarzające się uszkodzenia mechaniczne np. przez niewygodne, uciskające obuwie, nacisk na podeszwy stóp, zbyt intensywne bieganie i spacerowanie, ale także uszkodzenia termiczne tkanek – przez moczenie stóp w gorącej wodzie, odmrożenia.

Objawy stopy cukrzycowej

Według Światowej Organizacji Zdrowia zespół stopy cukrzycowej definiuje się jako obecność infekcji i/lub owrzodzenia, i/lub destrukcji tkanek głębokich z obecnością cech neuropatii oraz niedokrwienia o różnym stopniu nasilenia u chorego z cukrzycą. Pierwsze objawy mogą być dla diabetyka ciężkie do zauważenia. Zazwyczaj jest to zaburzenie czucia, nacisku, bólu, temperatury i wibracji. U 65% chorych obserwuje się typ neuropatyczny zespołu stopy cukrzycowej. Wśród symptomów wyszczególnia się suchą skórę z obecnością hiperkeratozy i modzeli, deformacje w obrębie palców stóp (palce młoteczkowate), wyczuwalne tętno na obu tętnicach stóp. Uszkodzenie skóry zlokalizowane jest zazwyczaj na podeszwowej powierzchni przodostopia. Wśród 25% przypadków stopy cukrzycowej występuje postać mieszana, natomiast u 10% - postać naczyniowa. Charakterystyczna dla postaci naczyniowej jest blada, zanikowa, cienka skóra, stopa jest wyraźnie chłodna. Zmiany zlokalizowane są na pięcie lub dystalnych częściach palców stopy. Tętno na tętnicach stopy nie jest mocno wyczuwalne.

Leczenie stopy cukrzycowej

Zespół stopy cukrzycowej nie ma jednej jedynej przyczyny. Z tego powodu, leczenie jest wielokierunkowe. W proces leczenia stopy cukrzycowej powinni być zaangażowani różni specjaliści: diabetolog, dietetyk, chirurg, rehabilitant, podolog, ortopeda.

Terapia wymaga jednoczesnego leczenia ogólnoustrojowego, jak i miejscowego leczenia owrzodzenia. Podstawą leczenia stopy cukrzycowej jest wyrównanie stanu metabolicznego: normalizacja glikemii, ciśnienia tętniczego, dyslipidemii, zmniejszenie nasilenia agregacji płytek krwi. Sprzyja temu modyfikacja stylu życia:

• normalizacja masy ciała
• zaprzestanie palenia tytoniu
• rezygnacja z picia alkoholu
• kontrolowana aktywność fizyczna
• przestrzeganie zasad diety cukrzycowej

Większość chorych z zespołem stopy cukrzycowej wymaga okresowej lub stałej insulinoterapii. Wynika to z dużego nasilenia insulinooporności stymulowanej przez stan zapalny. Leczenie hipotensyjne powinno być tak dobrane, aby wartości ciśnienia utrzymywane były poniżej 140/90 mmHg. U chorych z nefropatią zaleca się dążenie do poziomu poniżej 130/80 mm Hg. W celu normalizacji stężenia cholesterolu i trójglicerydów we krwi, poza leczeniem farmakologicznym zaleca się stosowanie diety cukrzycowej z ograniczeniem tłuszczów pochodzenia zwierzęcego, a także zaprzestanie palenia tytoniu. Celem jest osiągnięcie stężenia cholesterolu całkowitego poniżej 175 mg/dl, a cholesterolu frakcji LDL < 100 mg/dl (u osób z chorobą niedokrwienną serca <70 mg.dl). Istotnym problemem jest również terapia bólu. Jeśli dolegliwości bólowe wynikają z zakażenia, należy usunąć tkanki martwicze, nawadniać chorego i zastosować antybiotykoterapię. W okresie największego nasilenia infekcji, można krótkotrwale podawać niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ). W procesie terapii stopy cukrzycowej o charakterze niedokrwiennym stosowane jest leczenie rewaskularyzacyjne (poprawiające krążenie obwodowe). Jest to jedyna metoda na skuteczne ograniczenie dolegliwości bólowych w tym typie choroby. Do momentu przeprowadzenia zabiegu stosowane są leki takie jak paracetamol, niesteroidowe leki przeciwzapalne, tramadol, a w przypadku braku efektu diabetolog może podjąć decyzję o konieczności zastosowania opioidów.

Niestety, jeśli występują ogólnoustrojowe cechy zakażenia, pacjent jest niestabilny hemodynamicznie, a kończyna wykazuje cechy niedokrwienia, martwicy, jedyną opcją terapeutyczną ratującą życie chorego jest natychmiastowa amputacja.

Profilaktyka stopy cukrzycowej

Podstawą profilaktyki zespołu stopy cukrzycowej jest prowadzenie zdrowego stylu życia i regularna kontrola cukrzycy oraz chorób towarzyszących. W diecie powinno się unikać cukrów prostych (słodkie owoce, słodycze, cukier, miód, jasne pieczywo, jasny ryż, makaron pszenny jasny) i zastąpić je produktami zawierającymi węglowodany złożone, zawarte m.in. w pełnoziarnistych produktach zbożowych. Należy ograniczyć spożycie cholesterolu i tłuszczów nasyconych, których źródłem są tłuste produkty mleczne, mięso, masło, olej kokosowy i palmowy. Alkohol powinien być wykluczony, podobnie jak palenie papierosów i wszystkich wyrobów tytoniowych. W przypadku nadwagi i otyłości, masa ciała powinna zostać zredukowana do zdrowych wartości.

U cukrzyków wszelkie rany goją się dużo trudniej. Z tego powodu należy szczególną uwagę przykładać, by zapobiegać ich powstawaniu. Zalecana jest odpowiednia pielęgnacja skóry - dbanie o utrzymanie optymalnego poziomu nawilżenia i natłuszczenia, by nie dopuścić do jej pękania. Buty powinny być wygodne, z przepuszczających powietrze materiałów, dobrze dopasowane do stopy, by nie powstawały odciski i otarcia. Jeśli stopa nie układa się poprawnie podczas chodzenia, można zlecić wykonanie specjalnych wkładek ortopedycznych. Należy unikać obuwia z wąskimi czubkami oraz na obcasie. Skarpetki powinny być wykonane z naturalnego włókna i nie posiadać mocnego ściągacza. Po każdym zdjęciu obuwia i skarpetek należy dokładnie obejrzeć stopy czy nie ma na nich ranek lub otarć. W pielęgnacji stóp nie wolno używać metalowej tarki do pięt. Należy być bardzo ostrożnym przy obcinaniu paznokci. Stopy powinno się myć w letniej wodzie (nie gorącej) i unikać ich długotrwałego moczenia.

Przypisy:

1. Karnafel, Waldemar. Profilaktyka stopy cukrzycowej praktyczne rady. Red. . Warszawa: Medyk, 2018
2. Karnafel, Waldemar. Zespół stopy cukrzycowej. Red. . Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2013