Toksoplazmoza - przyczyny, objawy i leczenie toksoplazmozy

Czym jest toksoplazmoza?

Toksoplazmoza to pasożytnicza choroba zakaźna powodowana przez pierwotniaka Toxoplasma gondii. Jest to pasożyt wewnątrzkomórkowy o złożonym cyklu życiowym (tachyzoit, cysta tkankowa, oocysta). Jego żywicielem ostatecznym są koty domowe i inne zwierzęta z rodziny kotowatych. Rozwój płciowy pasożyta odbywa się w błonie śluzowej jelita cienkiego kota. Człowiek i niektóre inne zwierzęta to żywiciel pośredni. Oznacza to, że u zakażonego człowieka mogą tworzyć się cysty tkankowe, które zawierają żywe, powoli dzielące się postaci pierwotniaka. Cysty te utrzymują się w organizmie człowieka przez całe życie. W zależności od sposobu zakażenia, wyróżnia się toksoplazmozę nabytą oraz wrodzoną. W większości przypadków toksoplazmoza przebiega bezobjawowo lub skąpoobjawowo. Zakażenie toksoplazmozą w ciąży jest bardzo niebezpieczne dla rozwijającego się dziecka i może skutkować poronieniem lub poważnymi powikłaniami narządowymi.

Jak można zarazić się toksoplazmozą?

Ryzyko zarażenia toksoplazmozą kojarzone jest z posiadaniem kotów, ponieważ są one żywicielem ostatecznym pasożyta. Do infekcji może dojść poprzez wodę, pożywienie, ręce zanieczyszczone oocystami pierwotniaka, które są wydalane z kałem chorego kota. Nie jest to jednak najczęstsza przyczyna zakażenia toksoplazmozą, przynajmniej u osób zachowujących zasady higieny. Do głównych czynników zalicza się spożycie niemytych warzyw i owoców, które miały kontakt z glebą, a także spożycie niedogotowanego lub surowego mięsa zakażonych zwierząt (głównie wieprzowina, baranina), które zawiera cysty pierwotniaka. Zarazić można się także przy pracy z ziemią (np. wsadzaniu roślin w ogrodzie czy na balkonie), jeśli nie używa się rękawiczek, a po zakończeniu pracy nie myje rąk. Ponadto zainfekowana kobieta ciężarna może poprzez łożysko przekazać tachyzoity rozwijającemu się płodowi.

Toksopolazmozą nie zarazimy się przez kontakt bezpośredni z drugim człowiekiem.

Objawy toksoplazmozy

Toksoplazmoza jest chorobą, która może dawać różne objawy w zależności od źródła zakażenia, patogenności szczepu, rodzaju postaci inwazyjnej pierwotniaka, nasilenia zakażenia oraz sprawności układu odpornościowego. Szacuje się, że w przypadku toksoplazmozy w około 85% przypadków przebiega ona bezobjawowo lub z niewielkim nasileniem objawów. Przy przebiegu objawowym najczęściej obserwuje się powiększenie węzłów chłonnych i objawy grypopodobne.

1. Postać węzłowa toksoplazmozy - powiększenie węzłów chłonnych szyjnych, czasami także karkowych i potylicznych. Czasami współwystępują objawy grypopodobne.
2. Postać oczna toksoplazmozy - zapalenie siatkówki i naczyniówki oka
3. Postać uogólniona toksoplazmozy - objawy mogą dotyczyć jednego lub kilku narządów wewnętrznych np. zapalenie mięśnia sercowego, zapalenie płuc, opłucnej, powiększenie wątroby, śledziony, skaza krwotoczna, niedokrwistość. Objawy mogą także dotyczyć ośrodkowego układu nerwowego np. zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie mózgu, rdzenia kręgowego.

Toksoplazmoza oczna oraz uogólniona zazwyczaj rozwijają się u osób z obniżoną odpornością. U zakażonych z prawidłowo funkcjonującym układem odpornościowym toksoplazmoza węzłowa jest najczęstszą formą postaci objawowej.

Toksoplazmoza wrodzona

Toksoplazmoza wrodzona to następstwo zarażenia płodu od chorej matki w trakcie ciąży, do którego dochodzi w wyniku parazytemii, czyli obecności pasożytów we krwi. Średnio parazytemia trwa 1-3 tygodnie. Ryzyko zarażenia płodu w czasie ciąży zależy od trymestru - wraz z rozwojem ciąży ryzyko jest coraz wyższe:

• I trymestr: 17-25%
• II trymestr: 25-54%
• III trymestr: 60-90%

W przypadku toksoplazmozy wrodzonej może ona przebiegać jako objawowe zakażenie płodu i noworodka w postaci uogólnionej (skutkuje zaburzeniami rozwojowymi), postać narządowa lub uogólniona rozwijająca się w pierwszych miesiącach życia, odległa reaktywacja w okresie młodzieńczym, wewnątrzmaciczna śmierć płodu lub samoistne poronienie.

Toksoplazmoza w ciąży - czym może skutkować zakażenie?

Toksoplazmoza u kobiet w ciąży może skutkować poważnymi powikłaniami dla płodu. Największe ryzyko przejścia pasożytów przez łożysko jest w trzecim trymestrze ciąży. Toksoplazmoza wrodzona może nieść ze sobą skutki takie jak:

• poronienie
• śmierć płodu
• ciężkie zaburzenia neurologiczne
• ciężkie zapalenie ośrodkowego układu nerwowego
• zaburzenia rozwojowe
• powikłania narządowe
• opóźnienie rozwoju psychoruchowego
• wodogłowie
• padaczka
• odklejenie siatkówki
• zaćma

Wszystkie te powikłania pokazują, jak niebezpieczna jest toksoplazmoza dla rozwijającego się płodu. Około 10% noworodków umiera z powodu powikłań narządowych.

Badanie na toksoplazmozę

W diagnostyce toksoplazmozy podstawą są badania serologiczne, które wykrywają swoiste przeciwciała w surowicy pacjentów. Oznacza się stężenie przeciwciał IgG i IgM. Przeciwciała klasy IgM pojawiają się w surowicy po około tygodniu od zakażenia. Ich poziom rośnie, osiągając maksymalne stężenie po 30 dniach, po czym stopniowo się obniża. Po 6-9 miesiącach zwykle zanikają. Przeciwciała klasy IgG utrzymują się przez całe życie. Maksymalne stężenie osiągają po 2-3 miesiącach od zarażenia. Możliwe jest także wykrycie pierwotniaka lub jego DNA np. we krwi lub płynie mózgowo-rdzeniowym. Do wykrycia materiału genetycznego pasożyta wykorzystywana jest technika PCR.

Toksoplazmoza – leczenie

Leczenie toksoplazmozy jest indywidualnie dobierane przez lekarza specjalistę chorób zakaźnych. Niestety, całkowite wyleczenie choroby nie jest możliwe, ponieważ tworzące się cysty tkankowe nie są wrażliwe na działanie leków. U osób z prawidłowo funkcjonującym układem odpornościowym na ogół stosowane jest jedynie leczenie objawowe. W niektórych przypadkach (objawy uogólnione, narządowe, oczne) stosowane jest leczenie skojarzone pirymetamina + sulfadiazyna. Jeżeli do zakażenia doszło w trakcie trwania ciąży, aby zmniejszyć ryzyko toksoplazmozy wrodzonej u noworodka, stosowanym lekiem jest spiramycyna.

Profilaktyka toksoplazmozy

Nie ma żadnej szczepionki, która zapobiegałaby zachorowaniu na toksoplazmozę. Podstawą profilaktyki jest przestrzeganie zasad higieny: dokładne mycie warzyw i owoców przed spożyciem, częste mycie rąk, stosowanie rękawic ochronnych do pracy z glebą (np. w ogrodzie), a także unikanie spożycia surowego i niedogotowanego mięsa i niepasteryzowanego mleka. Po kontakcie z surowym mięsem należy każdorazowo dokładnie umyć ręce. Posiadacze kotów powinni codziennie wymieniać pupilom żwirek w kuwecie. Do tej czynności powinno się zakładać rękawiczki. Po każdym kontakcie z kotem lub przedmiotami, które mogą być zanieczyszczone jego odchodami należy umyć ręce.

Przypisy

1. Gajewski, P. Interna Szczeklika. Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, 2022.

2. Matta, S. K., Rinkenberger, N., Dunay, I. R., & Sibley, L. D. (2021). Toxoplasma gondii infection and its implications within the central nervous system. Nature Reviews Microbiology, 19(7), 467-480.

3. Milne, G., Webster, J. P., & Walker, M. (2020). Toxoplasma gondii: an underestimated threat?. Trends in parasitology, 36(12), 959-969.