Czarny bez – właściwości, działanie, przeciwwskazania

Czarny bez to roślina, która występuje w Polsce dość powszechnie i ceniona jest za swoje walory ozdobne, a także kulinarne. Na stołach pojawia się głównie w formie konfitur, powideł, marynat, a także soków. Szczególnie chętnie sięgamy po nie zimą, ponieważ mówi się, że czarny bez pomaga wzmocnić odporność. Czy jest to prawda? Jakie właściwości ma bez czarny?

Spis treści

1. Jakie składniki bioaktywne znajdują się w różnych częściach czarnego bzu?
2. Właściwości prozdrowotne czarnego bzu

Czarny bez – składniki bioaktywne

Kwiaty, owoce, liście, a nawet kora – każda z tych części czarnego bzu jest bogata w składniki bioaktywne, które wykazują właściwości prozdrowotne. W kwiatach, które cenimy za walory ozdobne znajdziemy witaminy (głównie witaminę C, ale także witaminy z grupy B), składniki mineralne (cynk, potas, fosfor, wapń, magnez) oraz polifenole Ich ilość zależy od kilku czynników m.in. warunków glebowych, klimatu, ale także warunków przechowywania.

Jednym z najbardziej znanych surowców, który znajduje szerokie zastosowanie w kuchni, są owoce bzu czarnego. Składają się one przede wszystkim z wody, ale oprócz tego znajdziemy w nich węglowodany, błonnik pokarmowy, białko, kwasy organiczne, składniki mineralne (m.in. potas, żelazo, cynk, miedź, fosfor), witaminy (przede wszystkim witaminę C), polifenole, a także niewielkie ilości nienasyconych kwasów tłuszczowych.

Źródłem składników bioaktywnych są nie tylko kwiaty i owoce, o których mówi się najwięcej. Spore ilości witaminy C znajdują się również w liściach – 100 g zawiera około 200-300 mg tego cennego składnika. Ponadto znajdziemy w nich kwasy organiczne, śluzy oraz alkaloidy. Z kolei w korze występują składniki o działaniu bioaktywnym, takie jak np. choleina, glikozydy, saponiny i sitosterole.

Czarny bez na odporność

Składniki bioaktywne, które występują w kwiatach, owocach, liściach, a także korze rośliny decydują o jej właściwościach prozdrowotnych. Nie bez powodu na bez czarny mówi się również „bez lekarski”. O jego leczniczym działaniu pisał jeszcze przed naszą erą Hiporkates, który zaobserwował, że wyciąg z bzu czarnego pomaga w przypadku dolegliwości układu moczowego. Bez czarny był również rośliną powszechnie wykorzystywaną w medycynie ludowej m.in. do leczenia wzdęć, a także bólu głowy i zębów.

Produkty na bazie czarnego bzu bardzo często stosowane są również w celu wzmocnienia odporności. Jego właściwości immunostymulujące wynikają z dużej zawartości witaminy C, a także obecności antocyjanów i garbników. Ponadto czarny bez zawiera białka inaktywujące rybosomy (RIP), które mają właściwości przeciwwirusowe.

Na przestrzeni lat nasza wiedza na temat właściwości prozdrowotnych czarnego bzu znacznie się zwiększyła. Wiemy już, że każda z jego części może mieć pozytywny wpływ na funkcjonowanie naszego organizmu.

Kwiaty czarnego bzu

Przygotowuje się z nich różne napary, wyciągi i ekstrakty, które znajdują zastosowanie w profilaktyce i leczeniu infekcji, ponieważ:

• wzmacniają odporność;
• działają napotnie, przez co mogą obniżać gorączkę;
• mają właściwości przeciwzapalne;
• działają wykrztuśnie;
• wykazują właściwości przeciwbakteryjne i antywirusowe;

Ponadto w kwiatach bzu czarnego znajdują się składniki, które regulują gospodarkę lipidową organizmu. W związku z tym mogą stanowić element profilaktyki i leczenia chorób układu krążenia.

Owoce czarnego bzu

Owoce bzu czarnego są bogate w antocyjany i witaminy dlatego wykazują działanie wzmacniające, odtruwające, moczopędne i przeciwwirusowe (prawdopodobnie dzięki obecności garbników m.in. kwasu kawowego i galusowego oraz triterpenów). Znajdują zastosowanie również w leczeniu stanów zapalnych żołądka oraz jelit. Sok z owoców bzu czarnego ma również właściwości antymiażdżycowe, ponieważ poprawia parametry gospodarki lipidowej.

Liście czarnego bzu

Liście bzu czarnego wykorzystywane są w leczeniu zaparć, a także dolegliwości uczuleniowych, ponieważ zmniejszają obrzęki. Podobnie jak owoce i kwiaty znajdują zastosowanie również w przypadku profilaktyki i leczenia infekcji, ponieważ działają wykrztuśnie i odkażająco.

Kora czarnego bzu

Związki występujące w korze bzu czarnego sprawiają, że wspomaga ona leczenie chorób nerek ze względu na działanie moczopędne (ich działanie w tym zakresie jest silniejsze w porównaniu do kwiatów i owoców) oraz zdolność do przeciwdziałania tworzenia się kamieni nerkowych. Produkty na bazie kory bzu stosowane są również w przypadku chorób skóry, przeziębień oraz chorób reumatycznych.

Czarny bez – stosowanie u dzieci

Mając na uwadze cenne właściwości czarnego bzu, możemy zastanawiać się, czy jest on wskazany dla dzieci? Jak do tej pory nie zaobserwowano objawów toksycznych, ani efektów ubocznych po podaniu czarnego bzu. Dlatego jest on uznawany za surowiec bezpieczny i możemy podawać go również dzieciom. Należy jednak pamiętać, że przeciwwskazane jest jedzenie surowych owoców, które nie zostały poddane obróbce.

W jakiej formie najlepiej więc podawać czarny bez dzieciom? Możemy to robić w formie herbatki z suszonych kwiatów czarnego bzu lub soku z czarnego bzu. Skutecznym i wygodnym rozwiązaniem jest także suplement diety, który w składzie ma czarny bez. Takim preparatem jest Sambucol – suplement diety, który zawiera ekstrakt z owoców czarnego bzu, a w swojej linii produktów są m.in także takie specjalnie  skierowanych do dzieci. Suplementy te uzyskały rekomendację Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego. Sambucol jest jednocześnie najlepiej przebadaną marką, zawierającą owoce czarnego bzu, dostępną na rynku polskim. Warto wiedzieć także, że produkt ten nie zawiera sztucznych barwników.

Artykuł powstał przy współpracy z Adamed Pharma S.A.

Przypisy:

• Kołodziej B, Drożdżal K. Właściwości przeciwutleniające kwiatów i owoców bzu czarnego pozyskiwanego ze stanu naturalnego. Żywn Nauka Technol Jakość 2011, 4(77): 36-44.
• Tejero, J Jimenez, P Quinto, EJ Cordoba-Diaz, D Garrosa, M Cordoba-Diaz, M; Gayoso, MJ Girbes, T, Elderberries: A Source of Ribosome-Inactivating Proteins with Lectin Activity, Molecules, 2015, 20, 2, 2364-2387.
• Zielińska-Pisklak M, Szeleszczuk Ł, Młodzianka A. Bez czarny (Sambucus nigra) domowy sposób nie tylko na grypę i przeziębienie. Lek w Polsce 2013, 23(6-7): 48-54.
• Vandenbussche F., Desmyter S., Ciani M., Proost P., Peumans WJ, Van Damme EJM, Analysis of the in planta antiviral activity of elderberry ribosome-inactivating proteins, Eur J Biochem, 2004, 271, 8, 1508-1515.
• Waszkiewicz-Robak B, Biller E. Właściwości prozdrowotne czarnego bzu. Probl Hig Epidemiol 2018, 99(3): 217-224.